به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ برای مطالعه اثر استفاده از سطوح مختلف زئولیت طبیعی (کلینوپتیلولیت) و بیکربنات سدیم در تغذیه گاوهای شیرده و اثر آن بر روی تولید و ترکیب شیر، آزمایشی با بکار بردن طرح چرخشی متوازن با چهار جیره غذائی، چهار دوره (۲۱ روز با یک هفته فاصله بین آنها)، ۱۶ رأس گاو و ۴ رأس گاو برای هر جیره انجام شد.
جیره‌های غذایی شامل صفر و ۱ درصد بیکربنات سدیم و 0/5 درصد بیکربنات سدیم باضافه ۳ درصد زئولیت و ۶ درصد زئولیت (برحسب ماده خشک) به ترتیب جیره ۱، ۲، ۳ و ۴ نامیده شدند.
مواد تشکیل‌دهنده جیره‌ها یونجه خشک، ذرت سیلو شده و مواد متراکم به صورت کاملا مخلوط مصرف شدند. در طول دوره آزمایش گاوها بطور انفرادی تاحد اشتها تغذیه شده و دوبار در روز دوشیده می‌شدند.
نمونه‌گیری از شیر دوبار در هفته و نمونه‌گیری از خون دوبار در اواخر دوره سوم و چهارم انجام می‌شد. تولید شیر در سراسر دوره‌های آزمایش بطور روزانه اندازه‌گیری شد.
درصد ترکیبات شیر، چربی، پروتئین، لاکتوز، مواد جامد بدون چربی شیر و کل مواد جامد در آزمایشگاه تعیین گردید.
در این آزمایش میانگین تولید شیر خام روزانه برای جیره‌های ۴-۱ به ترتیب برابر با 23/53، 24/2، 25/24 و 25/45 کیلوگرم بود، که ازنظر آماری اختلاف بین میانگین‌ها معنی‌دار نبود.
میانگین تولید شیر تصحیح شده بر حسب 3/2 درصد چربی 23/3، 25/00، 25/44 و 25/5 کیلوگرم و برحسب 3/5 درصد چربی 23/16، 24/8، 25/11 و 25/33 کیلوگرم و بر حسب ۴ درصد چربی 21/49، 23/24، 23/4 و 23/74 کیلوگرم بود.
تولید شیر گاوهای تغذیه شده با جیره ۳ و ۴، چربی شیر گاوهای تغذیه شده با جیره‌های ۴-۱ به‌ترتیب برابر با 3/18، 3/39، 3/30 و 3/44 بود که تفاوت بین آنها معنی‌دار نبود.
میانگین مقدار چربی تولیدی به‌ترتیب برابر با 0/74، 0/824، 0/82 و 0/833 کیلوگرم در روز بود که افزایش آن معنی‌دار بود(0/05 >P).
تفاوت بین میانگین‌های غلظت پروتئین و لاکتوز شیر گاوهای تغذیه شده با جیره‌های مختلف معنی‌دار نبود. میانگین ماده خشک مصرفی روزانه توسط گاوهای تغذیه شده با جیره‌های ۴-۱ به‌ترتیب برابر با 19/26، 20/52، 21/21 و 21/36 کیلوگرم بود.
میانگین این صفت برای جیره ۳ و ۴ نسبت به بقیه جیره‌ها اختلاف معنی‌داری داشت (0/01 >P). میانگین ماده خشک مصرفی برای تولید یک کیلوگرم شیر تصحیح شده (بر حسب ۴ درصد چربی) توسط گاوهای تغذیه شده با جیره‌های ۱ - ۴ به‌ترتیب برابر با 0/9، 0/95، 0/96 و 0/94 کیلوگرم بود.
میانگین این صفت برای جیره‌های مختلف معنی‌دار نبود. pH شکمبه در گاوهای تغذیه شده با جیره‌های حاوی بیکربنات سدیم و زئولیت افزایش یافته بود.
بطوری‌که در گاوهای تغذیه شده با جیره ۶ درصد زئولیت بالاترین مقدار را داشت. pH مدفوع نیز در جیره حاوی ۶ درصد زئولیت بالاترین مقدار را داشت. pH
ادرار در جیره ۲ به‌طور معنی‌داری (0/05 >P) نسبت به بقیه جیره‌ها افزایش داشت. هزینه خوراک جهت تولید یک کیلوگرم شیر تصحیح شده (بر حسب ۴ درصد چربی) برای جیره ۴ پائین‌تر از بقیه جیره‌ها بود.
اختلاف غلظت پلاسمای گلوکز، کلسیم، منیزیم، فسفر کلر، سدیم، پتاسیم، کلسترول، تری‌گلیسیرید و کل پروتئین و ازت اوره‌ای خون بین جیره‌های ۱ تا ۴ معنی‌دار نبود.
ازت اوره‌ای در گاوهای تغذیه شده با جیره ۳ و ۴ کمتر از جیره ۱ و ۲ بود. کل پروتئین خون گاوهای تغذیه شده با جبره ۳ و ۴ بیشتر از جیره ۱ و ۲ بود.
تهیه و مصرف زئولیت و بیکربنات سدیم
زئولیت طبیعی مورد استفاده در این آزمایش از شرکت افرند توسکا تهیه گردید زئولیت مصرفی از سه معدن اختر (سمنان)، امیرآباد و نی‌باغی (میانه) تهیه گردیده بود.
درصد کانی‌های زئولیتی موجود در زئولیت مصرفی (کلینوپتیلولیت و موردنیت) حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد بود و کانی‌های دیگر (فلوسپات (Feldspat)، کریستوبالیت (Cristobalite)، کوارتز (Quartz)، مونت موریلونیت (Montmorilonite)، گلاسی فاز (Glassy phase) و اسمکتیت (Smectite) بخش دیگر آن را تشکیل می‌دادند.
ظرفیت تبادل یونی ۱۶۰ تا ۱۸۰ )میلی‌اکی والان در ۱۰۰ گرم)، pH آن 7/5 و وزن مخصوص ۱ (گرم در میلی‌متر مکعب) و دانه‌بندی آن کمتر از 1 میلی‌متر بود.
زئولیت مورد استفاده در سازمان زمین‌شناسی کشور تجزیه شده بود و ترکیبات آن در جدول ۱۰ گزارش شده است. بیکربنات سدیم نیز به‌صورت کیسه‌های ۵۰ کیلوگرمی از بازار خریداری شده و به نسبت مناسب با جیره نوشته شده مخلوط می‌شد.
|
جدول ۱۰ - عناصر تشکیل دهنده زئولیت مورد استفاده |
|
ترکیب |
درصد |
|
Sio2 |
66/1 |
|
AL2O3 |
11/8 |
|
Fe2O3 |
1/3 |
|
CaO |
3/1 |
|
MgO |
0/8 |
|
TiO2 |
0/3 |
|
P2O3 |
0/1 |
|
MnO |
0/04 |
|
SO3 |
/1 > |
|
Na2O |
2/1 |
|
K2O |
2/2 |
|
L.OT |
12/1 |
|
افت حرارتی شامل: CO2، آب تبلور و رطوتLoss of ingition)) |
نتیجه‌گیری
با توجه به داده‌های بدست آمده از این تحقیق می‌توان چنین استنتاج نمود:
١ -افزودن بیکربنات سدیم و زئولیت در جیره‌های گاوهای شیرده پرتولید موجب بهبود عملکرد و افزایش تولید شیر می‌شود.
۲ -افزودن زئولیت و بیکربنات سدیم در شرایطی که کنسانتره درصد بالائی از جیره را تشکیل می‌دهد موجب افزایش pH شکمبه و افزایش درصد چربی شیر می‌شود.
٣- زئولیت به‌علت داشتن عناصری نظیر Ca2+، Mg2+، Cu2+، Na+، K+، Mn2+ در افزایش تعادل کاتیون - آنیون جیره، تأمین عناصر موردنیاز میکروارگانیسم‌ها و بعنوان کاتالیزور آنزیم‌های باکتری‌ها نقش مثبتی ایفا می‌کند.
۴- زئولیت می‌تواند ماده مؤثری در جذب آمونیاک اضافی شکمبه باشد بدین ترتیب با جایگزینی مجدد با عناصر کاتیون‌های موجود در مایع شکمبه آزاد شده و در اختیار میکروارگانیسم‌ها قرار می‌گیرد و موجب افزایش سنتز پروتئین میکروبی می‌شود.
5- باتوجه به نتایج آزمایش حاضر می‌توان مقدار ۶ کیلوگرم زئولیت را جایگزین یک کیلوگرم بیکربنات سدیم نمود.
۶- مصرف زئولیت بجای بیکربنات سدیم در جیره گاوهای شیرده پرتولید اقتصادی‌تر می‌باشد.
مهندس علی اصغر واعظ نیا
کارشناس درجه 1 علوم دامی‌شهرستان مشهد