به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ ایمنی زیست محیطی روشی است برای کاهش خطر مواجهه با بیماری و یا کنترل گسترش آن. یک ابزار مدیریتی است که بایستی در تمام سطوح یک مرغداری (یا دامداری) اجرا و به کار گرفته شود.
چرا ایمنی زیست محیطی مهم است؟
• هرکسی که در مرغداری کار می‌کند و یا به نحوی دست‌اندرکار است باید بداند که کار کرد مرغداری مستقیم به میزان ایمنی زیست محیطی بکار گرفته شده مربوط است.
• کیفیت جوجه‌ها بستگی به عاری از بیماری بودن آنها دارد.
• میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا و پاتوژن شامل باکتری‌ها و ویروس‌ها توسط ناقلین (موجودات زنده‌ای که عوامل بیماری‌زا را منتقل می‌کنند) حمل می‌شوند. در اغلب اوقات این ناقلین کسانی هستند که در مرغداری کار می‌کنند یا آنجا را ویزیت می‌کنند.
• به خاطر داشته باشید بایوسکیوریتی هزینه‌ساز نیست بلکه ازطریق تولید جوجه‌های سالم درآمدزا هم هست.
چه عواملی باعث موفقیت یک برنامه بایوسکیوریتی می‌شوند؟
• یک برنامه بایوسکیوریتی خوب مانند یک زنجیر است. تمام حلقه‌ها باید در وضعیت خوبی باشند. حتی یک حلقه معیوب کل زنجیر را بی‌فایده می‌سازد. به عبارت دیگر اگر بایوسکیوریتی فقط در بعضی قسمت‌های مرغداری اعمال شود کلا فایده‌ای نخواهد داشت.
یک برنامه بایوسکیوریتی موثر:
• تمام عوامل و مسئولیت‌ها را مشخص می‌کند.
• مسئولیت‌ها را برای افراد تبیین می‌کند.
• بررسی چگونگی انجام مسئولیت‌ها توسط افراد را میسر می‌سازد.
• مرغداری را ایزوله می‌کند و از داخل یا خارج شدن بیماری‌های عفونی جلوگیری می‌کند.
• قابل انطباق با تغییر شرایط محلی و انتشار بیماری‌ها است.
برای جا افتادن موثر یک برنامه بایوسکیوریتی همه افراد شاغل در مرغداری باید هر روز به بیماری‌ها بیاندیشند و بعد از راه‌اندازی موثر و برنامه باید هم با کسانی که هر روز در اجرای آن نقش دارند و هم با متخصصین خارج از مرغداری مورد بحث و گفتگو قرار گیرد.
اصول بنیادی یک برنامه بایوسکیوریتی اثربخش چه هستند؟
١- رفت و آمد به مرغداری را محدود کنید.
متاسفانه بازدیدکنندگان یکی از علل اصلی شیوع بیماری‌ها هستند. در مناطقی که مرغداری‌ها متراکم هستند رفت و آمدهای زیادی بین سالن‌های پرورش و مرغداری‌ها انجام می‌گیرد. این موارد شامل خود مرغدارها، دامپزشکان، اکیپ واکسیناسیون، کارگرها، کامیون‌های حمل جوجه و مواد غذایی و سایر موارد مشابه هستند.
این رفت و آمدها را به حداقل برسانید. بازدیدها باید دلیل داشته و برنامه‌ریزی شده باشند نه برای تفنن یا وقت‌کشی.
۲- رفت و آمدها تحت کنترل شدید صورت پذیرند.
• یک حصار امن (درصورت امکان فنس‌کشی دور محوطه) ایجاد کنید تا ناقلین بیماری را دور نگهدارید.
• تابلوی ورود ممنوع در جلوی در نصب کنید.
• تمام درهای ورودی و در سالن‌ها را در صورت امکان قفل کنید.
• دستگاه اسپری ضدعفونی را در کنار در ورودی به صورت آماده داشته باشید.
• مطمئن شوید که وسایلی که داخل و یا خارج می‌شوند حتمأ شستشو و ضدعفونی شوند.
• ضدعفونی کامیون‌ها را فراموش نکنید.
• به راننده‌ها اجازه ندهید از کامیون پیاده شوند یا در اطراف سالن‌ها بچرخند.
• از هر بار غذایی که تخلیه می‌کنید کمی نمونه برداشته و در جایی نگهداری کنید تا درصورت بروز بیماری‌های عفونی یا تغذیه‌ای به آزمایشگاه بفرستید.
٣- احتیاط‌های لازم را برای بازدیدکنندگان درنظر بگیرید. بیماری می‌تواند توسط گرد و غباری که بر دست، موها و یا لباس‌هایشان نشسته است از یک مرغداری به مرغداری دیگر منتقل شود.
• به کسانی که در ۲۴ ساعت گذشته با مرغداری دیگری در تماس بوده‌اند اجازه ورود ندهید.
• بازدیدهای عمومی بخصوص از سالن‌های پرورش را ممنوع کنید.
• مشخصات بازدیدکنندگان، تاریخ و ساعت ورود و خروج را در دفتری ثبت کنید.
• اگر کلاه به سر دارند تا موقع بیرون رفتن از آنها بگیرید.
• بازدیدکنندگان حتما کفش‌های خود را در حوضچه‌های مخصوص ضدعفونی کنند.
• از آنها بخواهید موقع ورود و خروج دست‌های خود را با آب و صابون بشویند.
• بازدیدکنندگان قبل از ورود دوش بگیرند.
• به پرسنل خود آموزش دهید که موارد ذکر شده را اجرا کنند.
۴- بازدید خود را از مرغداری‌های دیگر و سایر مکان‌های مرتبط با طیور به حداقل برسانید.
• به هنگام بازدید از مرغداری‌های دیگر از کلاه استفاده نکنید.
• به هنگام بازدید از چکمه و پوشش سرتاسری (Cover) تمیز استفاده کنید.
• از تماس با طیور متفرقه و افرادی که در مرغداری‌های دیگر کار می‌کنند خودداری کنید.
• از مکان‌هایی که در آنجا جنگ خروس راه می‌اندازند و افراد مرتبط دوری کنید.
۵- موارد بهداشتی را در مرغداری خود رعایت کنید.
• در داخل مرغداری از Cover و چکمه استفاده کنید.
• از کلاه شخصی در داخل مرغداری استفاده نکنید.
• حوضچه‌های ضدعفونی را مرتب تمیز و مواد تازه داخل آنها بریزید. در صورت عدم رعایت این موارد حوضچه‌ها هیچ فایده‌ای نخواهند داشت.
• تجهیزات مرغداری را بطور منظم تمیز و ضدعفونی کنید.
• به هیچ عنوان تجهیزات را قبل از شستشو و ضدعفونی از سالنی به سالن دیگر یا مرغداری دیگر انتقال ندهید.
• هیچ پرنده زینتی یا خانگی از قبیل طوطی و قناری را در مرغداری نگهداری نکنید.
• برنامه‌های کنترل حشرات، پرندگان وحشی و جوندگان را بکار ببرید.
• راه‌های ماشین‌رو داخل مرغداری را نیز تمیز نگهدارید.
• بطور منظم از جاهای مختلف مرغداری خود بازدید کنید.
۶- موارد بهداشتی توصیه شده را در مورد گله‌های خود رعایت کنید.
• به هنگام بازدید از سالن‌ها اگر سن جوجه‌ها متفاوت است ابتدا از سالن جوجه‌های جوان‌تر شروع کنید. بازدید از گله‌های مریض را در آخر انجام دهید.
• بدون ضدعفونی یا تعویض کفش‌ها از سالنی به سالن دیگر نروید.
• زمان خالی گذاشتن سالن‌ها بین ۲ دوره پرورش را رعایت کنید.
بعد از خارج شدن گله موارد زیر را کاملا تمیز و ضدعفونی کنید
• سالن‌ها
• تجهیزات
• سیستم آبخوری
• مکان‌های دفن و ازبین بردن پرنده‌های مرده
پرنده‌های مرده را از طرق زیر ازبین ببرید:
• دفن در مناطق مشخص شده
• سوزاندن
• تبدیل به پودر یا کود
7- از آلودگی تماسی پیشگیری کنید.
• برای گله‌های مشکوک از روش‌های تشخیص مناسب استفاده کنید.
• مرغداری‌های دچار بیماری را شناسایی کنید.
• برای مرغداری‌های مشکل‌دار، منطقه پرخطر تعیین کنید.
• درصورت امکان راه‌های منتهی به مرغداری خود را از سایر مرغداری‌ها جدا کنید.
۸- روش‌های پاک‌سازی و ضدعفونی مناسب را بطور منظم بکار ببرید.
• مرغداری خود را براساس یک برنامه منظم ضدعفونی کنید. عمل ضدعفونی عوامل بیماری‌زای محیط و درنتیجه خطر بیماری را کاهش می‌دهد.
• ضدعفونی شامل ۲ مرحله است: ۱- تمیز کردن ۲- بکار بردن ماده ضدعفونی‌کننده.
• همیشه ابتدا محل‌های موردنظر را تمیز کنید زیرا کثیفی باعث کاهش اثر ماده ضدعفونی‌کننده می‌گردد.
مرحله اول: تمیز کردن
• بستر، بقایای غذا و کود را جمع‌آوری کنید.
• آشغال‌های ریز، تار عنکبوت و سایر خرده ریز‌ها را جارو کنید.
• تمامی سطوح را با یک پاک‌کننده تمیز کنید.
• بقایای پاک‌کننده و مواد آلی را شستشو دهید (استفاده از اسپری پر فشار آب می‌تواند بسیار موثر باشد).
مرحله دوم: بکار بردن ماده ضدعفونی‌کننده
• ماده ضدعفونی‌کننده‌ای را که تهیه کرده‌اید بکار ببرید و دستورالعمل درج شده بر روی بسته‌بندی را رعایت کنید. مواد ضدعفونی اگر به منظور صرفه‌جویی بیش از حد رقیق شوند یا به‌طور نامناسب استفاده شوند موثر نبوده و درنتیجه احتمال بروز بیماری را کاهش نمی‌دهند.
• اجازه دهید مواد ضدعفونی بکار برده شده خشک شوند.
• بار دیگر ماده ضدعفونی را بکار ببرید و دوباره بگذارید خشک شوند (اختیاری).
9- از ماده ضدعفونی‌کننده مناسب استفاده کنید.
• تاثیر یک ضدعفونی‌کننده برای ازبین بردن عوامل بیماری‌زا (ویروس‌ها، باکتری‌ها، قارچ‌ها و تک‌یاخته‌ها) بستگی به ترکیب شیمیایی، نحوه اثر و نوع میکروارگانیسم‌ها دارد. بعضی از ضدعفونی‌کننده‌ها بر روی همه انواع میکروارگانیسم‌ها اثر ندارند.
برای انتخاب یک ضدعفونی‌کننده خصوصیات زیر را مدنظر قرار دهید. در موقعیت‌های خاصی بعضی از این خصوصیات می‌توانند پراهمیت‌تر یا کم‌اهمیت‌تر از بقیه باشند. اثربخشی (قدرت کشندگی) و سمی بودن از مواردی هستند که همیشه مهم هستند.
• اثربخشی
• قیمت
• واکنش با مواد آلی
• باقیمانده در محیط، گوشت، تخم‌مرغ و شیر
• اثر خورندگی بر روی فلزات و منسوجات
• واکنش با مواد پاک‌کننده
• حلالیت (اسیدی یا قلیایی بودن)
• زمان اثر
• درجه حرارت موثر
تمامی ضدعفونی‌کننده‌های موجود در بازار را بررسی کنید و نوع مناسب را برای وضعیتی که در آن هستید انتخاب کنید.
ضدعفونی‌کننده‌ها بر اساس ترکیب شیمیایی به انواع زیر تقسیم‌بندی می‌شوند.
• فنل‌ها بر روی باکتری‌ها، قارچ‌ها و بسیاری از ویروس‌ها موثر هستند. این‌ها بیشتر برای حوضچه‌ها و ضدعفونی کردن هچری‌ها و تجهیزات استفاده می‌شوند. این ضدعفونی‌کننده‌ها که به مشتقات قطران زغال هم معروف هستند بوی مشخصی دارند. در آب به رنگ شیری درمی‌آیند و در حضور مواد آلی فعالیت بیشتری نسبت به ضدعفونی‌کننده‌های حاوی ید یا کلر دارند.
• ترکیبات چهارتایی آمونیوم بر روی باکتری‌ها و تاحدی بر روی قارچ‌ها و ویروس‌ها موثر هستند.
به‌طور گسترده‌ای در هچری‌های صنعتی استفاده می‌شوند. ترکیبات چهارتایی آمونیوم عموما بدون بو، بی‌رنگ فاقد تحریک‌کنندگی و ازبین برنده بوهای بد هستند. همچنین کمی اثر پاک‌کنندگی دارند ولی با این وجود صابون (و باقیمانده صابون) این ترکیبات را غیرفعال می‌سازند پس باید در انتخاب مواد پاک‌کننده‌ای که قبل از ضدعفونی بکار می‌برید دقت لازم را داشته باشید. اثر این ترکیبات در حضور مواد آلی کاهش می‌یابد.
• یدوفورها بر روی باکتری‌ها، قارچ‌ها و بسیاری از ویروس‌ها موثر هستند. عموما برای ضدعفونی تجهیزات، دیوارها و آب استفاده می‌شوند. در این ترکیبات ید آزاد با موادی ترکیب شده‌اند که حلالیت آن را در آب زیاد می‌کند. این‌ها ضدعفونی‌کننده‌های خوبی هستند اما در حضور مواد آلی اثر خوبی ندارند.
• هیپوکلریت‌ها بر روی بسیاری از ویروس‌ها موثر هستند. فقط در روی سطوح تمیز عمل می‌کنند.
این مواد حاوی کلراین هستند که به‌سرعت توسط مواد آلی بی‌اثر می‌شود. همچنین در آب گرم بسیار فعال‌تر از آب سرد هستند. محلول‌های کلراین می‌توانند تا حدی تحریک‌کننده پوست باشند و اثر خورندگی بر روی فلزات دارند. نسبتا ارزان هستند.
• آزادکننده‌های اکسیژن بر روی باکتری‌ها، اسپور باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها موثر هستند.
بیشتر در فارم‌های تجاری بزرگ مورد استفاده هستند. پراکسید هیدروژن و سایر ترکیبات اکسیدکننده از قبیل پراستیک اسید و پروپیونیک اسیدها در غلظت‌های بسیار کم نیز موثر هستند.
• آزادکننده‌های اکسیژن بر روی باکتری‌ها، اسپور باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها موثر هستند.
بیشتر در فارم‌های تجاری بزرگ مورد استفاده هستند. پراکسید هیدروژن و سایر ترکیبات اکسیدکننده از قبیل پراستیک اسید و پروپیونیک اسیدها در غلظت‌های بسیار کم نیز موثر هستند.
• عوامل طبیعی نیز بر روی بعضی از میکروارگانیسم‌ها موثر هستند. در فضاهای خارجی ساختمان مفید هستند. نور خورشید، گرما، سرما و هوا می‌توانند از رشد بعضی از میکروارگانیسم‌ها جلوگیری کنند. و اشعه ماوراء بنفش موجود در نور خورشید به میزان زیادی میکروارگانیسم‌های خارج از ساختمان را ازبین می‌برد ولی متأسفانه اشعه ماوراء بنفش نمی‌تواند از شیشه، سقف یا گرد و غبار عبور کند.
۱۰- از ضدعفونی‌کننده بطور صحیح استفاده کنید.
• زمان درج شده بر روی برچسب را رعایت کنید. هیچ ضدعفونی‌کننده‌ای به محض استفاده اثر نمی‌کند. همه آنها به زمان اثر معینی نیاز دارند.
• غلظت و دمای ذکر شده را رعایت کنید. این دو عامل به میزان زیادی بر قدرت کشندگی ماده ضدعفونی‌کننده تاثیر دارند.
• حتمأ بعد از تمیز کردن و زدودن مواد آلی (تا جایی که ممکن است) اقدام به ضدعفونی کنید. تمامی ضدعفونی‌کننده‌ها در حضور مواد آلی (کثیفی، گرد و غبار، تار عنکبوت) اثر کمتر دارند.
• مواد آلی از دو طریق بر ماده ضدعفونی تأثیر می‌گذارند
۱- آن را به خود جذب می‌کنند و مانع اثر آن می‌شوند.
۲- با آن واکنش شیمیایی انجام داده و باعث خنثی شدن آن می‌شوند.
۱۱- قبل و بعد از عملیات ضدعفونی، از محل‌های موردنظر آزمایش شمارش میکروبی به‌عمل آورید.
این امر موجب می‌شود که بتوانید با مقایسه اعداد به تاثیر عمل ضدعفونی پی ببرید.
۱۲- به تمام کارکنان خود آموزش دهید و بین آنها ارتباط خوبی ایجاد کنید.
• بسیار مهم است بین پرورش‌دهندگان، کارگران و سایر کارکنان روابط خوبی ایجاد شود و ضمن تبادل اطلاعات پاسخ پرسش‌های خود را بیابند. از طریق همین روابط، صاحبان واحدها و ناظرین می‌توانند دریابند که چه زمانی آموزش‌های جدید لازم است و آن را فراهم سازند.
• همدیگر را ارزیابی کنید و در صورت لزوم به هم آگاهی لازم را بدهید.
• اگر آموزش‌های لازم داده شوند کارکنان شما به‌خوبی از پس مشکلات کوچک برخواهند آمد.
• در مورد تمامی مسائل با هم گفتگو کنید. این مطلب باعث می‌شود تمامی کارکنان درگیر موضوع باشند و به اهمیت مدیریت و رعایت موارد بایوسکیوریتی برای داشتن یک گله سالم و باکیفیت پی ببرند.
• به کارکنان خود در مورد بایوسکیوریتی و خطراتی که ممکن است از سایر مرغداری‌ها به واحد شما آسیب برسانند آموزش لازم را بدهید.
• به نظرات سایرین در مورد اینکه چگونه می‌توان وضعیت بهتری داشت گوش بدهید.
• اگر مواردی می‌بینید که موردپسندتان نیست درموردش صحبت کنید و به پرسنل مربوطه در مورد آن تذکر داده و در صورت لزوم نحوه اجرای صحیح را آموزش دهید.
خلاصه‌ای از اقدامات بایوسکیوریتی که کمک زیادی به سلامت گله شما می‌کند:
• همیشه لباس و چکمه تمیز در مرغداری داشته باشید و هنگام بازدید از سالن‌ها از آنها استفاده کنید.
• ماشین خود را حداقل ۴۰-۳۰ متر دورتر از سالن‌ها پارک کنید. زیرپایی‌ها را هر روز تجدید ضدعفونی کنید.
• هرگونه وسایلی را که از یک مرغداری به مرغداری دیگر می‌برید و یا در داخل مرغداری جابجا می‌کنید و هرگونه وسیله‌ای را که به داخل سالن‌ها می‌برید تمیز و ضدعفونی کنید.
• درصورت امکان هنگام ورود به واحد خود دوش بگیرید.
• محتویات حوضچه‌های ضدعفونی را هر روز عوض کنید.
• سیستم آبرسانی و آبخوری‌ها و نیز محل دوش‌ها را هرچند وقت یکبار ضدعفونی کنید.
• کنترل حشرات و جوندگان را فراموش نکنید.
• قفل کردن تمامی درها و استفاده از تابلو ورود ممنوع را از یاد نبرید.
• به هنگام بازدید از سالن‌ها ابتدا از آنهایی که دچار مشکل بیماری نیستند شروع کنید.
• خودرو خود را به نزدیکی محل‌هایی که قبلا جوجه‌های دیگر و یا سایر پرندگان تجمع داشته‌اند نبرید.
• به کارگران خود بسپارید در صورت مشاهده اسهال و یا سرفه جوجه‌ها و هر مشکل دیگر سریعا شما و دامپزشک واحد را در جریان قرار دهند.
• از رفتن به محل حضور سایر مرغداران تا حد امکان خودداری کنید و سایر مرغداران و کارگرانشان را نیز به واحد خود راه ندهید.
• به تمام کارکنان خود آموزش لازم را بدهید و خودتان نیز با رعایت موارد لازم سرمشق آنها باشید.
• از نزدیک شدن افراد متفرقه و بازدیدکنندگان عادی به سالن‌های پرورش جلوگیری کنید.
• تمامی خودروهای سنگین و سبک که وارد واحد شما می‌شوند زیرنظر داشته و آنها را ضدعفونی
کنید.