به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ تولیدکنندگان گاو شیری باید تمام جنبه‌های مدیریت گاو خشک اعم از تغذیه و مدیریت صحیح را کنترل کنند. این دوره اثر فوق‌العاده‌ای بر روی تولید شیر و سلامت در خلال شیرواری بعدی را فراهم می‌سازد.
برنامه گاو خشک برای انجام اهداف زیر طراحی می‌گردد:
١- تغذیه صحیح گوساله در حال رشد
۲- حفظ شرایط بدنی مناسب
۳- ترمیم غده پستانی برای شیرواری بعدی
۴- ترمیم دستگاه گوارش برای شیرواری بعدی
۵- به حداقل رساندن بیماری‌های هضمی و متابولیک و عفونی.
وقتی که اهدافی برای برنامه گاو خشک قرار داده می‌شود باید به یادداشت که ممکن است هیچ برنامه تکی مناسب همه گاوها و یا تمام مزارع نباشد. مدیران باید بر روی مهارت و تجربه خود اتکا کنند تا به صورت صحیح یک برنامه عمومی را بسازند.
وقتی که یک برنامه مدیریت گاو خشک توسعه می‌یابد فاکتور‌هایی مانند تولید شیر قبلی، شرایط بدنی در زمان خشکی، تاریخچه سلامت قبلی و سن باید مورد ملاحظه واقع گردد.
اهداف دوره خشکی
هدف دوره خشکی این است که به پستان گاو یک فرصت دهد تا بافت ترشحی ترمیم شود و به دستگاه گوارش اجازه دهد تا از استرس درجات بالای دریافت غذا بهبود یابد.
تحقیقات اهمیت داشتن دوره خشکی را از دو جنبه را نشان داده است. یک جنبه این است که به‌طور مداوم در خلال یک سوم اول شیرواری شیر تولید شود. جنبه دیگر دادن یک دوره ۶۰ روزه خشکی بین هر شیرواری است.
گاوهایی که یک دوره خشکی ۶۰ روزه را دریافت می‌کنند ۴ کیلوگرم بیشتر در شیرواری دوم نسبت به شیرواری اول پیک می‌زنند.
طول دوره خشکی
هدف دوره خشکی به‌دست آوردن یک تعادل بین سود در تولید و سود از توسعه شیرواری با عدم کاهش در تولید و سود در شیرواری جاری درنتیجه روز‌های خشکی کمتر است.
طول ایده‌آل دوره خشکی از هر گاوی به گاو دیگر متغیر است. توصیه عمومی ۴۵ تا ۶۰ روز دوره خشکی است. در ارتباط با بالا ترین بازده شیرواری است. دوره خشکی کمتر از ۴۵ و بیشتر از ۶۰ روز منتج به تولید کمتر در شیرواری بعدی می‌گردد.
دوره خشکی کم برای پستان فرصت کافی قرار نمی‌دهد و دوره خشکی طولانی منجر به ایجاد شرایط افزایش امتیاز بدنی می‌گردد. نتیجه حاصل دو حالت تولید شیر کمتر در شیرواری بعدی است.
ضرر اقتصادی تخمین زده شده شامل ۳۰هزار ریال برای هر گاو برای هر روز خشکی کمتر از ۴۵ روز و بیشتر از ۶۰ روز است. هدف تجربی داشتن ۷۰ تا ۸۰ درصد دوره‌های خشکی بین ۴۰ تا ۷۰ روز است.
خشک کردن گاو
روش توصیه شده برای خشک کردن گاو کاهش و قطع شیردوشی است. فشار شیر در پستان به فرایند خشک کردن کمک می‌کند. اگر گاو بیش از ۲۰ کیلوگرم در روز شیر تولید کند.
لازم است که غذا چندین روز به خشک کردن کاهش یابد. کاهش غذا به میزان ۵۰ تا ۷۰ درصد شدیدا ذخیره غذا برای پستان را کم می‌کند و باعث کاهش ساخت شیر می‌گردد.
کنترل و درمان ورم پستان
گاوها به‌ویژه به عفونت جدید داخل پستانی در خلال هفته اول خشک شدن و یک هفته مانده به گوساله‌زایی مستعد هستند. تحقیقات نشان داده است که ۴۰ درصد عفونت‌های جدید در خلال دوره خشکی منشا می‌گیرد.
تحقیقات درمان همه کارتیه‌های همه گاوها در زمان خشک کردن با یک محصول درمانی گاو خشک را توصیه کرده است. غوطه‌ور کردن نوک پستان در ماده ضدعفونی باید بر روی گاوها بعد درمان به کار برده شود و حیوان باید روزانه برای مدت یک هفته یا تا زمانی که بافت پستان جمع شود و شیر ترشح نکند مورد مشاهده قرار گیرد.
گاوهای با پستان و کارتیه سفت یا متورم در زمان خشک کردن نیاز به درمان اضافه دارد. درمان گاو خشک علاوه بر کمک به جلوگیری از بروز عفونت جدید فرصت مناسبی برای درمان ورم پستان تحت بالینی می‌باشد.
درمان گاو خشک بر ضد میکروارگانیسم‌های واگیردار مانند استرپتوکوکوس آگالاکتیه و استافیلوکوکوس اورئوس بسیار موثر است. هرچند بیشتر محصولات درمان گاو خشک بر علیه استرپتوکوکوس‌های محیطی موثر هستند ولی برعلیه کلی‌فرم‌ها مانند ایشریشیاکولی موثر نیستند.
تهیه کردن یک محیط خشک و تمیز برای گاوان بهترین حمایت برعلیه پاتوژن‌های محیطی در خلال دوره خشکی است.
شرایط صحیح و مناسب
در خلال دوره خشکی گاو باید در شرایط بدنی خوب حفظ شود. شرایط بدن گاو در نزدیک زمان خشکی بهترین شاخص برای این است که گاو چگونه در انتقال از دوره شیرواری به دوره غیر شیرواری مدیریت شود.
در زمان خشک کردن امتیاز بدنی گاو باید 3/5 از درجه یک تا ۵ باشد. گاوهای لاغر نیاز به تغذیه کافی دارند تا امتیاز بدنی حفظ و به علاوه برخی ذخایر بدن ساخته شود.
گاوهای شیرده ۲۵ درصد انرژی را موثرتر برای به‌دست آوردن امتیاز بدنی نسبت به گاوهای خشک به‌کار می‌برند. بنابراین بهترین زمان برای به‌دست آوردن امتیاز بدنی بیشتر اگر لازم باشد در اواخر دوره شیردهی است.
گاوهایی که در زمان خشکی چاق می‌شوند مستعد به جابجایی شیردان، ادم پستان، کتوز و سایر مشکلات عمومی سلامتی نسبت به گاوهای خشکی که در شرایط بدنی مناسب نگهداری شده‌اند می‌باشد.
گاوهای چاق که وارد دوره خشکی می‌شوند نباید رژیم داده شوند. تحقیقات نشان داده است که تغذیه گاو به منظور کاهش وزن در خلال دوره خشکی منجر به کبد چرب، کتوز و سایر ناهنجاری‌ها می‌شود.
امتیاز بندی شرایط بدنی گله گاو شیری و گاوهای خشک بر اساس یک برنامه روتین یک وسیله عالی برای کمک به مدیریت گله به صورت موثر و کاهش رخداد ناهنجاری‌های متابولیک در زمان گوساله‌زایی است.
تغذیه گاو خشک
۴ هدف عمده برای تغذیه گاو خشک از زمان خشک شدن تا زمان گوساله‌زایی مطرح است:
١- حفظ محتوای فیبری رژیم غذایی در حد متعادل
۲- انرژی محدود
٣- پرهیز از پروتئین زیاد
۴- ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز
گروه گاوهای خشک باید از گله گاو شیری جدا شود تا به‌طور صحیح تغذیه شوند. به‌علاوه گاوهای خشک باید به دو گروه تقسیم شوند:
گروه اول باید شامل تمام گاوهای خشک بجز آنهایی که ۲ تا ۳ هفته به گوساله‌زایی هستند باشد. گاوهایی که ۲ تا ۳ هفته به زایمان دارند باید در محلی قرار گیرند که رژیم غذایی متراکم‌تر را دریافت کنند تا نیازهای تغذیه‌ای آن‌ها فراهم گردد.
منابع الیاف خوب در دوره خشکی شامل علوفه خشک خشبی، علف و یا مخلوط علوفه و لگومینه است. ذرت و یا سورگومی که به‌درستی ذخیره شده است می‌تواند استفاده شود. علوفه با کیفیت بهترین مورد برای ابتدای شیردهی گاو همراه با تامین نیازهای انرژی بالا است.
گاوها از علوفه خشک که حداقل طول 1/5 اینچ را دارد باید مصرف کنند. تغذیه با علوفه با طول مناسب باعث توان بخشیدن به شکمبه و حفظ عملکرد مناسب شکمبه می‌گردد.
لگوم و یا علوفه لگوم مخلوط باید محدود شود. تغذیه سنگین با این علوفه‌ها منتج به دریافت مفرط پروتئین، کلسیم و پتاسیم می‌گردد که گاو را به ادم پستان، تب شیر، کتوز و شاید انواع مخصوص مشکلات تولیدمثلی به علت عدم تعادل مواد مصرفی و پروتئین حساس می‌کند.
گاوهای خشکی که سیلوی ذرت زیاد را مصرف می‌کنند ممکن است اضافه وزن پیدا کنند و دچار مشکلات تولیدمثلی و متابولیک در گوساله‌زایی و ابتدای شیرواری گردند. به حداکثر رساندن ورودی ماده خشک در خلال این دوره حداکثر دریافتی ماده خشک در ابتدای شیرواری و تولید شیر را بهبود می‌دهد.
سورگوم، سورگوم سودانی و سیلوی غلات کوچک برای بسیاری برنامه‌های تغذیه با علوفه گاوهای خشک با حداقل احتمال این که گاوان اضافه وزن پیدا کنند مناسب است. طول ذرات علوفه در جیره باید مورد ملاحظه قرار گیرد.
مخلوط غلات باید فرموله شود تا نیازهای تغذیه‌ای گاو خشک تامین گردد. در کیفیت متوسط رژیم علوفه معمولا مقدار حداقلی از غلات لازم است تا انرژی و پروتئین گاو خشک تامین شود.
دادن غلات در حد موردنیاز به حفظ جمعیت میکروبی شکمبه که به جیره شامل غلات عادت بکند کمک مناسبی است. غلات همچنین رخداد مشکلات هضمی را در زمان گوساله‌زایی کاهش می‌دهد.
به‌منظور اطمینان از دریافت مواد معدنی و ویتامین‌ها مطلوب است که این مواد به مخلوط غلات اضافه شود. برخلاف گاوهای شیرده، بافرها نباید به گاو خشک خورانده شود زیرا باعث ادم پستان و تب شیر می‌گردد.
اگر آدم پستان یک مشکل است نمک باید از جیره کلوزآپ برداشته شود. ویتامین‌های A و D و E برای تغذیه گاو خشک مهم هستند. جفت‌ماندگی با کمبود ویتامین A و E مرتبط است.
کمبود ویتامین E با کاهش مقاومت به عفونت‌ها و افزایش رخداد ورم پستان مرتبط است. نیاز به ویتامین A اضافه به تیپ و کیفیت علوفه تغذیه شده بستگی دارد. اگر یونجه سبز و یا علوفه سبز در دسترس است ممکن است به ویتامین A نیاز نباشد.
هرچند اگر ذرت یا سیلوی سورگوم یا یونجه با کیفیت کم عرضه شود ویتامین A باید فراهم شود. اگر در مورد کیفیت علوفه شک است باید گاو خشک با درجات توصیه شده ویتامین‌های A و D و E تامین شود.
هدف اصلی در مواد معدنی در خلال دوره خشکی پرهیز از کلسیم اضافه و حفظ نسبت کلسیم به فسفر بین ۱ به ۲ تا 1/5 به ۲ است. کنترل کلسیم و فسفر برای پیشگیری از تب شیر مهم است.
به علاوه درجات پتاسیم بالا در جیره ممکن است با جذب منیزیم و کلسیم تداخل کرده و منجر به تب شیر و جفت‌ماندگی و زمین‌گیری گاو در زمان زایمان گردد.
مواد معدنی کم‌یاب برای پیشگیری از بسیاری از اختلالات متابولیکی و بیماری‌های عفونی در خلال دوره خشکی مهم هستند.
تغذیه قبل از گوساله‌زایی
اگر هیچ غلاتی در دوره خشکی داده نشده است سودمند است غلات سه هفته قبل زایمان داده شود تا باکتری‌های شکمبه خود را با هضم غلات وفق دهند.
این مقادیر سیستم هضمی را توانا می‌کند که خود را با مصرف انرژی بالاتر بعد از گوساله‌زایی بسیار سریع وفق دهد و مصرف ماده خشک را بهبود بخشد. به‌علاوه جیره باید به غذاهای جیره شیرواری تغییر یابد و این امر سازگاری شکمبه را تسهیل می‌کند و رخداد مشکلات و ناهنجاری‌ها را در اوایل شیردهی کاهش می‌دهد.
ناهنجاری‌های متابولیک
ناهنجاری‌های متابولیک عمده که بر گاوهای خشک اثر می‌گذارد معمولا منتج از تغذیه و مشکلات مدیریتی غذادهی است. این ناهنجاری‌ها شامل تب شیر و کتوز و کبد چرب و جفت‌ماندگی و جابجایی شیردان و ادم پستان است.
تولیدکنندگان باید تلاش کنند تا به میزان رخداد ناهنجاری‌های متابولیک عمده به ترتیب زیر برسند:
تب شیر کمتر از ۵ درصد و جابجایی شیردان کمتر از ۵ درصد و جفت‌ماندگی کمتر از ۸ درصد و کتوز کمتر از ۳ درصد.
بسیاری از ناهنجاری‌های گوارشی و متابولیک که در زمان زایمان رخ می‌دهد بهم ربط دارد. به‌عنوان مثال تب شیر با رخداد بالای عفونت رحم و جابجایی شیردان و جفت‌ماندگی و میزان پایین باروری در ارتباط است.
اگر رخداد هرکدام از این ناهنجاری‌ها در گله بالاتر از حد مورد انتظار است یک بازنگری در برنامه گاوخشک مورد احتیاج است.
جمع‌بندی
مدیریت توصیه شده درباره گاو خشک به‌صورت زیر خلاصه می‌گردد:
۱- رکورد‌های صحیح تاریخ زایمان و جفت‌گیری را تهیه کنید.
۲- گاوها را در خلال آخر شیرواری تغذیه کنید تا در شرایط بدنی کافی در زمان خشک کردن باشد.
3- هر گاو را طوری خشک کنید که برای یک دوره ۴۵ تا ۶۰ روزه خشک باشد.
۴- علوفه کافی و مقداری غلات (اگر نیاز است) فراهم کنید تا اطمینان یابید که گاو خشک در شرایط صحیح در زمان زایمان است.
۵- مواد معدنی و ویتامین‌ها را به حد مورد نیاز در تغذیه برای گاو فراهم کنید.
۶- غلات مورد نیاز را در ۱۴ تا ۲۱ روز به زایمان به گاو بدهید تا سیستم گوارشی برای شیرواری تطبیق یابد.
دوره خشکی پایان یک دوره شیرواری و شروع دوره بعدی است. دقت در مدیریت و غذادهی حیاتی است تا حداکثر دریافت ماده خشک و سلامت و اثربخشی تولیدمثلی بالا و تولید شیر مناسب در دوره شیرواری بعدی به‌دست یابد.
گردآوری: دکتر ایمان آرشیان (دامپزشک)