به گزارش «سرویس حیوانات خانگی» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ جهش مقاومت داروئی چیست؟ کلمه «جهش» به تغییر کد ژنیتیکی یک حیوان اشاره دارد. عبارت «MDR1 یا جهش مقاومت چند داروئی» به جهش خاصی اشاره دارد که در ژن معروفی بانام ژن MDR1 رخ داده و به نام ژن ABCB1 نیز شناخته می‌شود.
بسیاری از نژادهای سگ گله (مخصوصاً کولی‌ها و سگ‌های گله استرالیایی) دارای ژن جهش‌یافته MDR1 هستند، که باعث حساسیت بیشتر آنها به اثرات منفی برخی از داروها می‌شود.
این داروها شامل چند مورد ضد انگل (درصورت تجویز دوزهای بالا)، داروی ضد اسهال لوپرامید و چندین داروی ضدسرطان است.
دوزهایی از دارو که توسط سگ‌های عادی و بدون ژن جهش یافته، قابل تحمل است، در سگ‌های دارای ژن MDR1 عوارض منفی را بروز می‌دهند.
دلیل معرفی ژن MDR1 با نام ژن مقاوم دربرابر چند دارو چیست؟
ژن MDR1 برای تولید پروتئینی معروف به پی-گلیکوپروتئین (p-glycoprotein) کدگذاری شده است. این پروتئین اولین بار در سلول‌های سرطانی کشف شد.
درطی تحقیقات پزشکی مشخص شد که برخی از سلول‌های سرطانی دربرابر شیمی درمانی‌ای که برروی سایر سلول‌های سرطانی موثر است، مقاومت می‌کنند.
آزمایش‌های بیشتر نشان داد که این رده‌های سلولی مقاوم، حاوی پروتئینی موسوم به پی-گلیکوپروتئین بوده که روی غشای سلول سرطانی نشسته و داروهای شیمی درمانی را از سلول خارج می‌کنند.
به این ترتیب پی-گلیکوپروتئین به سلول‌های سرطانی کمک می‌کند تا دربرابر تاثیر داروهای شیمی درمانی مقاومت کند.
با گذشت زمان مشخص شد که سول‌های سالم و طبیعی نیز حاوی پی-گلیکوپروتئین هستند. این پروتئین مانند یک پمپ عمل کرده و سلول را از مواد شیمیایی و سموم احتمالی پاکسازی می‌کند.
پی-گلیکوپروتئین نقش مهمی در سد خونی مغز (blood-brain barrier) ایفا کرده و به جلوگیری از ورود داروها و مواد شیمیایی از طریق خون به مغز کمک می‌کنند.
در حیواناتی که دو نسخه کاربردی از ژن MDR1 را دارند، سیستم پی-گلیکوپروتئین باعث مقاومت بیشتر حیوان دربرابر تاثیر داروها می‌شود.
تحقیقات نشان داده است، حیواناتی که دارای دو نسخه کاربردی (two functional copies) از ژن MDR1 هستند، نسبت به حیواناتی که دارای یک یا دو ژن جهش یافته (mutated copies) دارند، به داروهای ضدتشنج بیشتری نیاز خواهند داشت.
جهش MDR1، چگونه باعث بروز تاثیر متفاوتی از داروها می‌شود؟
جهش MDR1 بیشترین تاثیر خود را بر سد خونی مغزی نشان می‌دهد. اصطلاح «سد خونی مغزی» معرف مکانیزمی است که مانند یک فیلتر عمل کرده و از ورود برخی مواد منتقل شده ازطریق خون به مغز جلوگیری می‌کند.
در سگ‌های دارای ژن MDR1، پی-گلیکوپروتئین‌های معیوب اجازه می‌دهند سطح بالاتری از داروها به مغز وارد شده و اثرات عصبی دارو را افزایش می‌دهند.
ایورمکتین و سایر داروهای مرتبط (میلبه مایسین، سلامکتین) معمولاً در پیشگیری و درمان‌های انگلی استفاده می‌شوند که اغلب برای پیشگیری از کرم قلب تجویز می‌شوند.
ایورمکتین حتی برای سگ‌هایی که دارای ژن MDR1 هستند نیز بی‌خطر است اما در دوزهای بالا، مانند مواقعی که برای درمان جرب دمودکتیک (demodectic mange) به‌کار می‌رود، می‌تواند در این نژادهای سگ اثرات عصبی ایجاد کند.
لوپرامید داروی دیگری است که تاثیر زیادی بر سگ‌های دارای ژن MDR1 می‌گذارد. این دارو به‌خاطر توانایی پی-گلیکوپروتئین در پمپاژ دارو از مغز، در سگ‌های معمولی تاثیر سوئی نمی‌گذارد.
با این‌حال سگ‌های دارای ژن MDR1 اثرات عصبی ناشی از لوپرامید را تجربه خواهند کرد.
داروهای آرام‌بخش مانند آنهایی که برای بی‌هوشی استفاده می‌شوند (مانند: آسپرومازین، بوتورفانول)، ممکن است در سگ‌های دارای ژن MDR1 تاثیرات شدیدی را نشان دهد.
این تفاوت، تغییری بسیار ظریف در درجه‌ی آرامبخشی و مدت زمان بی‌هوشی می‌باشد. درنتیجه این سگ‌ها می‌توانند با خیال راحت داروهای بی‌هوشی معمولی را دریافت کنند، اما ممکن است دامپزشکان از دوزهای پایین‌تری استفاده کنند.
علاوه بر اینها داروهای شیمی درمانی نیز ممکن است عوارض جانبی شدیدتری در سگ‌های دارای ژن MDR1 ایجاد کنند. این اثرات ممکن است شامل مسمومیت دستگاه گوارش و سرکوب مغز استخوان، حتی در دوزهای پایین باشد.
ژن MDR1 چگونه در یک سگ به‌وجود می‌آید؟
جهش MDR1 شامل حذف چهار جفت باز در کد ژنتیکی سگ می‌باشد. این حذف منجر به کوتاهی غیرطبیعی پروتئین کد شده توسط این ژن، پی-گلیکوپروتئین (p-glycoprotein) می‌شود.
هر سگ دو نسخه از ژن MDR1 را به ارث می‌برد (یک نسخه از هرکدام از والدین)، اگر سگی نسخه‌های معیوب ژن را از والدین به ارث برد، عدم تولید نرمال پی-گلیکوپروتئین منجر به مشاهده اثرات جهش MDR1 خواهد شد.
سگ‌هایی که فقط یک ژن غیرطبیعی MDR1 را به ارث می‌برند نیز ممکن است تاثیرات خفیفی در آنها مشاهده شود، با این‌حال بسیار کمتر از آنهایی است که دارای دو نسخه ژن غیرطبیعی هستند.
احتمال اینکه سگ من تحت تاثیر ژن MDR1 قرار بگیرد چقدر است؟
جهش MDR1 بیشتر در نژادهای سگ گله (herding breeds) دیده می‌شود. اثرات جهش بسته به اینکه سگ یک یا دو نسخه از آن را به ارث برده باشد، مشخص می‌شود.
طبق تخمین‌های زده شده، تقریباً 75% از نژادهای کولی (Collie) اصیل تحت تاثیر این ژن می‌باشند. در نژاد سگ گله استرالیایی (Australian Cattle Dog) شیوع کمتری داشته و 50% آنها مبتلا هستند.
سگ‌های میکس (یا نژادهای مخلوط) با نژاد گله، 35% احتمال حمل یک یا چند نسخه از ژن‌های جهش‌یافته را دارند، و نژادهای شلتی (sheltie) تنها 10% تحت تاثیر می‌باشند.
نژادهای دیگری چون: سگ گله انگلیسی (English Shepherd)، بردر کولی (Border Collie)، ژرمن شپرد (German Shepherd) و سگ گله قدیمی انگلیسی (Old English Sheepdog)، کمتر از 5% احتمال حمل ژن‌های معیوب MDR1 را دارند.
چگونه می‌توان متوجه وجود ژن MDR1 در سگ شد؟
با کمک نوعی آزمایش خون یا یک سواب، می‌توان وجود جهش MDR1 را در سگ بررسی کرد. اگر سگ شما از نژادهای گله بوده و به‌وجود این ژن در سگ مشکوک هستید با دامپزشک مشورت کنید.
نویسنده: Catherine Barnette، دامپزشک
ترجمه: مهسا احمدزاده