مدیریت بر کارآیی تولیدمثل در دام های شیری

به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ تولیدمثل در دام‌های شیری یک امر چندجانبه می‌باشد موفقیت در امر تولیدمثل به مقدار زیادی به مهارت پرورش‌دهنده نیاز دارد. عوامل زیادی بر میزان آبستنی در دام تأثیر می‌گذارند از نمونه این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• میزان باروری گاو ماده

• میزان باروری گاوه نر (مایع منی)

• کارآیی در تشخیص فحلی

• مهارت در امر تلقیح مصنوعی

نرخ آبستنی به این چهار عامل بستگی دارد. در نهایت ارتباط زیاد بین این عوامل تأثیرگذار بر تولیدمثل به‌صورتی است که بهبود یکی از این عوامل (بهتر است به نام باروری گاو ماده خوانده شود) و ضعف در مورد سه عامل دیگر باعث ایجاد اثرات سودمندی کمی بر نرخ آبستنی دام خواهد شد.

بروز مشکل در هریک از این عوامل باعث کاهش میزان آبستنی به‌صورت جدی می‌شود. میزان باروری گاو ماده باروری گاو ماده تحت تأثیر عوامل زیادی می‌باشد.

سن دام نقش بسیار مهمی در میزان باروری دارد. تلیسه‌ها و گاوهایی که در دوره دوم شیردهی به‌سر می‌برند نسبت به گاوهای بالغ و یا دام‌هایی که در اولین دوره شیردهی هستند باروری بیشتری دارند.

میزان باروری در سردترین ماه‌های سال در بیشترین حد خود می‌باشد و همچنین در موارد زیر میزان آبستنی در حداکثر است.

• عدم ابتلاء به بیماری‌های تولیدمثلی

• عدم بروز مشکلات مربوط به زمان زایمان

• وجود توازن تغذیه‌ای - مخصوصا در هنگامی‌که گاو در زمان زایمان زیاد لاغر و چاق نیست.

همچنین در هنگامی‌که گاوها پس از مدتی از زایمان کاهش وزن ندارند و شروع به بازگرداندن ذخائر بدنی می‌نمایند میزان باروری بالا می‌باشد.

میزان باروری گاونر محیط موجود در اطراف بیضه با میزان باروری در گاو نر بالغ مرتبط می‌باشد. به‌نظر می‌رسد که انزال گاونر بصورت روزانه و برای مدت طولانی باعث کاهش باروری دام نر نشود. بنابراین میزان باروری گاو نر براساس عوامل زیر متفاوت می‌باشد:

• سن و بلوغ جنسی

• بیماری‌هایی که از طریق جنسی انتقال می‌یابند

• تغذیه مناسب

• میل جنسی (تمایلات جنسی)

در هنگامی‌که در مزرعه از تلقیح مصنوعی استفاده می‌شود میزان باروری گاو نر تحت تأثیر میزان رقت مایع منی، نحوه فرآوری و مدیریت منی از زمان جمع‌آوری تا استقرار در رحم گاو ماده می‌باشد.

کارآیی در تشخیص فحلی

احتمالا تشخیص ضعیف فحلی تنها عامل بسیار مهم و مؤثر بر نرخ آبستنی گاوهای ماده بارور می‌باشد. کارآیی در تشخیص فحلی شامل دو بخش می‌باشد که این دو بخش عبارتند از سطح تشخیص و دقت در تشخیص.

ممکن است به دلایل زیر دقت در تشخیص فحلی دچار کاستی شود.

الف) نیروی کار موجود در مزرعه با علائم مربوط به دوره فحلی در دام ماده آشنا نیست و در تشخیص گاوهای فحل ناتوان می‌باشد.

ب) فحلی در دام به‌صورت صحیحی تشخیص داده شده است اما ممکن است در شناسایی گاو فحل یا ثبت تمامی مراحل بطور مثال تاریخ نادرست اشکالاتی بروز نماید.

کارآیی تلقیح مصنوعی

درکل به‌نظر می‌رسد هنگامی‌که گاو نر جهت آمیزش طبیعی بکار می‌رود کارآیی تلقیح به ۱۰۰٪ نزدیک شود. در هنگامی‌که از تلقیح مصنوعی استفاده می‌شود کارآیی تلقیح بطور ابتدایی بواسطه قابلیت‌های نیروی کار و مأمور تلقیح مصنوعی در موارد زیر ارزیابی می‌شود.

• تعیین زمان صحیح برای اجرای عملیات تلقیح

• مدیریت مناسب بر مایع منی منجمد

• دقت بر محل استقرار مایع منی غیرمنجمد در هنگام ورود به رحم

شاخص‌های تولیدمثل دام

شاخص‌های تولیدمثل شامل مقیاس‌هایی برای کارآیی تولیدمثلی دام (روزهای باز، فاصله بین دو زایش و غیره) هستند. این شاخص‌ها را می‌توان در هنگامی‌که تمامی وقایع تولیدمثلی به نحو مناسبی ثبت شده‌اند مورد ارزیابی قرار داد.

شاخص‌های تولیدمثلی امکان شناسایی نقاط بهبود، تنظیم اهداف اصلی تولیدمثلی، نظارت بر پیشرفت و شناسایی مشکلات در مراحل اولیه را بوجود می‌آورد. در حقیقت شاخص‌های تولیدمثل را می‌توان جهت بررسی گزارش مربوط به مشکلات (ناباروری و غیره) بکار برد.

بسیاری از شاخص‌ها را می‌توان بعنوان میانگین کارآیی یک گاو به حساب آورد. بنابراین در گله‌های کوچک برای ارزیابی کارآیی تولیدمثلی بجای استفاده از میانگین گله از میانگین کارآیی یک گاو استفاده می‌شود.

اهمیت ثبت رکوردها

هدف از رکوردها تنها پرکردن ورقه‌های مربوط به رکورد و نگهداری دائمی آنها نیست. رکوردها را بایستی جهت بدست آوردن اطلاعات مفید بصورت خلاصه درآورد.

جهت دستیابی به شاخص‌های تولیدمثلی مناسب که به‌نحو صحیحی کارآیی دام را نشان می‌دهند بایستی هر دام را به‌نحو صحیحی شناسایی نمود و هر واقعه تولیدمثلی را درست ثبت نمود.

ثبت دقیق رکوردها مزایای زیر را دارد:

- ارزیابی شاخص‌های تولیدمثلی

- پیش‌بینی وقایع در آینده (فحلی یا زایمان)

پیش‌بینی وقایع تولیدمثلی آینده برای مدیریت گله گاوهای شیری اهمیت دارد. برای مثال ممکن است بتوان تشخیص فحلی را بهبود بخشید و گاوها را خشک نمود بنابراین گاوها بمدت ۵۰ تا ۶۰ روز در بین دوره‌های شیردهی (دوره خشکی) استراحت دارند.

نوشته: مهندس مهدی پاک طینت (کارشناسی علوم دامی)