به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ با توجه به ازدیا روزافزون جمعیت جهان مسئله کمبود مواد غذائی بویژه پروتئین حیوانی موردتوجه بوده ومحققین ومتخصصین علوم تغذیه سراسر جهان به‌فکر چاره‌اندیشی افتاده و با ارائه طرح‌های جدید می‌کوشند تاحد امکان براین مشکل فائق آیند.
در کشور ما نیز اخیراً جهت جبران کمبود گوشت بتدریج فکر پرورش و نگهداری شتر مدنظر قرار گرفته و مبارزه با بیماریهای آن از اهمیت خاصی برخوردار است.
از آنجائی‌که گزارشاتی مبنی بر ابتلای این دام به بیماری جرب دربعضی ازنقاط ایران در دسترس می‌باشد ، لذا بشرح این بیماری می‌پردازیم.
جرب، ساکوپتیک (Scabies , djarah , ambarr) بعنوان یکی از مهمترین بیماریهای شتر شناخته شده، این بیماری پوستی مسری وتوام با خارش بوده و عامل آن Sarcoptes scabiei var - cameli می‌باشد که در دام‌های مختلف به اسامی گوناگون نامیده می‌شود، مانند S.Scabiei var bovis, S. Scabiei var suis
انواع ذکر شده برای دام بخصوص بیماری‌زا نبوده و ممکن است به سایر دام‌ها نیز منتقل شود، لذا توجه به این نکته در کنترل بیماری حائز اهمیت می‌باشد.
اندازه جرب ماده 330 تا 660×250 تا ۴۰۰ nm و جرب نر 200 تا ۲۴۰× ۱۵۰ تا ۲۰۰ nm می‌باشد.
این بیماری شناخته شده است و صاحبان دام به‌مجرد مواجه شدن با بیماری مبادرت به درمان می‌نمایند. دام‌هائی که تغذیه مناسب ندارند به این بیماری حساس‌ترند ودرنتیجه بیماری در دامداری‌های با مدیریت ضعیف و تغذیه نامناسب دام‌ها گسترش می‌یابد.
بیماری غالباً به‌فرم مزمن تظاهر نموده و اولین ناحیه‌ای که مبتلا می‌شود ران‌ها و سپس ناحیه تناسلی، گردن و تهیگاه می‌باشند. ضایعات در گوسفند و بز روی صورت در گاو در سطح داخلى ران و گردن واطراف دم و در اسب در سرو گردن دیده می‌شود.
شترهائی‌که بطور پراکنده زندگی می‌کنند بصورت کانون بیماری بوده و در اثر تماس با دام‌های سالم آنها را مبتلا می‌نمایند.
علائم بیماری جرب در شتر
خارش، یکی از علائم بیماری است که در اثر نفوذ جرب‌ها در قسمت عمقی پوست و حرکت آنها جهت ساختن تونل ایجاد می‌گردد با تجمع مایت و صدمات وارده به پوست ضایعاتی به‌صورت برجستگی‌های کوچد روی پوست تظاهر می‌نماید.
سپس موی ناحیه مبتلا کنده شده و پوست بصورت ناحیه بدون مو با ترشح سروزی درآمده و با نفوذ جرب به قسمت‌های عمقی پوست خارش نیز افزایش می‌یابد و دراین حال شتر مبتلا نواحی آلوده را بشدت گاز گرفته و به اطراف میمالد تا خارش را تسکین دهد.
دراثر این عمل پوست کنده شده و زخم‌های تازه‌ای با سطح نرم و قرمز رنگ پدیدار می‌گردد. در فرم حاد سطح وسیعی از بدن دام مبتلا می‌گردد.
چنانچه درمان نشود وضعیت دام تغییر کرده و در ظرف ۲ تا ۳ هفته به فرم مزمن تبدیل شده و با پیشرفت بیماری و تکثیر بافت ملتحمه، سطح پوست ضخیم و چروکیده و پوسته پوسته می‌شود.
شترها در اثر ابتلا به این نوع جرب شدیداً صدمه دیده وعوارضی ازقبیل عدم اشتها، لاغری، ضعف، نقصان شیر تظاهر و چنانچه همراه با عفونت‌های ثانوی گردد منجر به مرگ دام می‌شود.
سیر تکاملى جرب
سیرتکاملیSarcoptes scabiei مانند سایر سارکوپت‌ها بوده و دو تا سه هفته بطول می‌انجامد. چنانه مایت در شرایط مناسبی قرار گیرد بسرعت تکثیر می‌یابد بطوری‌که سک مایت ماده تخمگذار بارور تخمینی قادر خواهد بود در ظرف سه ماه بیش‌از یک‌میلیون تخم بگذارد.
جرب ماده با حفر تونل‌هائی در نسج کراتینی پرست مکانی برای تخمگذاری ایجاد می‌نماید. در شرایط عادی مایت در هر نوبت سک یا دو تخم و روزانه ۳ تا 5 تخم می‌گذارد که جمعاً ۴۰ تا 50 تخم در تونل، گذاشته می‌شود.
پس از ۲ تا ۴ روز لارو شش‌پائی از تخم خارج و پس از ۲ تا ۳ روز پوست‌اندازی نموده و تبدیل به نوچه می‌گردد. نوچه پس از ۳ تا ۴ روز پوست‌اندازی نموده و تبدیل به مایت بالغ می‌گردد. مایت ماده پن ازجفتگیری مجدداً شروع به تخم‌ریزی می‌نماید.
نوزاد و نوچه ممکن است درتونل‌ها باقی مانده و یا به قسمت‌های عمیق‌تر پوست نفوذ کنند دربعضی مواقع نوزاد و نوچه به قسمت سطحی پوست مهاجرت می‌نمایند که این عمل به طریق مکانیکی و با خراشیدن پوست تسریع می‌گردد.
دلیل اهمیت بیماری اینست که مایت در تمام مراحل نوزادی، نوچه‌ای و بالغ قادر به مبتلا نمودن دام سالم می‌باشد، سرایت بیماری با تماس مستقیم با دام بیمار یا وسائل آلوده به جرب می‌باشد.
مایت به‌طور طبیعی نمی‌تواند مدت زیادی بدون میزبان زنده بماند ولی می‌تواند به انسان منتقل گردد. در شرایط آزمایشگاه مایت تا سه هفته نیز زنده مانده است .
تشخیص بیماری جرب
تشخیص بیماری معمولاً با علائم دردانگامی میسر است بجز مواردی که ممکن است با ring worm اشتباه گردد. در فرم حاد تشخیص قطعی بانمونه‌برداری از پوست و جستجوی مایت انجام می‌شود.
از آنجائی‌که مایت‌ها معمولاً در داخل تونل‌ها و نواحی عمقی پوست زندگی می‌کنند جهت نمونه‌برداری می‌بایستی یکی از ضایعات با اسکالپل بطوری خراشیده شود که خون از ناحیه تراوش نماید. مهمترین نواحی جهت برداشت نمونه نقاط برجسته روی سطح پوست است که از قسمت‌های سالم پوست متمایز باشد.
می‌بایستی نمونه با هیدروکسید پتاسیم ۱۰% مخلوط و کمی حرارت داده شود. سپس سانتریفوژ نموده و رسوب حاصله بمنظور جستجوی مایت مورد آزمایش ریزبینی قرار گیرد. در بعضی موارد ممکن است تعداد مایت کم باشد که در این صورت نیاز به نمونه بیشتری می‌باشد.
مایت سارکوپت دارای بدنی کروی و ۴ زوج پا می‌باشد که دو زوج پای جلوئی از کناره بدن خارج می‌شود ولی پاهای عقبی از لبه بدن به خارج تجاوز نمی‌کند .
جرب سارکوپت یک بیماری فصلی بوده و براساس گزارشات موجود در زمستان بر شدت بیماری افزوده می‌شود، طبق گزارش Tsehdohv در ۱۹۷4 شدت آلودگی درنژاد mongolia Bactrian camelاز نوامبر تا ژانویه بوده و در تابستان بیماری به‌صورت تحت حاد یا مزمن با زخم‌های موضعی در نقاطی که در معرض نور خورشید نیستند مانند کشاله ران و زیر فک وغیره دیده شده است.
در هوای سرد بیماری به فرم حاد د رمی‌آید. گزارش مشابهی نیز از هندوستان توسط Lodha 1966 و Rathore & Lodha 1973 در رابطه با جرب فصلی منتشر شده که در زمستان تعداد مبتلایان براساس تشخبص درمانگاهی به حداکثر یعنی ۶۴٪ و در تابستان حداقل یعنی 17/5 ٪ بوده‌است.
درمان و پیشگیری از جرب
درمان جرب در شتر بوسیله شستشوی بدن با مواد شیمیائی انجام می‌شود ولی از آنجائی‌که مبارزه با این بیماری مشکل است لذا می‌بایستی در امر مبارزه کاملاً دقت شود.
برای درمان اسپری کردن یا خیس کردن تمام بدن با محلول هگزاکلروسیکلوهگزان HCH (Hexachlorocyclohexane) یا دیازنیون (Neocidal, Ciba) و پانسمان زخم‌های مزمن ضمن برس زدن و کندن نسوج کراتینه توصیه می‌گردد.
درمان می‌بایستی در چندین نوبت تکرار گردد که دربعضی موارد ۴ بار درمان به فاصله ۱۰ روز ضروری است. درمان موضعی به‌تنهائی موفقیت‌آمیز نخواهد بود.
ضمناً جایگاه و وسائل دام نیز می‌بایستی باacaricide شستشو داده شود و یا میتوان وسائل را به‌مدت ۳ هفته در محل خشکی نگهداری نمود.
درمان‌های قدیمی شامل بکاربردن Sulfur dioxide به‌روش تدخینی یا اسپری با محلول رقین sulfur موثر بوده ولی چون بکار بردن آنها با مشکلاتی همراه بوده، لذا مواد جدید جایگزین آن گردیده است.
اکثر حشره‌کش‌های موجود روی مایت موثر می‌باشند مانند:
Trichlorophon
Maldison %0/5
Diazinon %0/02
Coumaphos %0/05 -0/1
Fenchlorphos
Chlorfenvinphos
Amitroz %0/1
Phoxim
کلیه دام‌ها می‌بایستی تحت درمان قرار گیرند.
Avermectin دسته جدیدی از ترکیبات ضدانگلی می‌باشند که به همان اندازه که روی انگل‌های داخلی موثرند روی انگل‌های خارجی نیز تاثیر دارند.
باتزریق 0/2 میلی‌گرم بر کیلوگرم (Ivomec , Merck) (22/23-dihydroavermectin B1) Ivermectin درتعدادی شتر در مصر که دارای علائم درمانگاهی جرب بودند درمان را موفقیت‌آمیز توصیف کرده است.
با تزریق زیر جلدی 0/2 میلی‌گرم بر کیلوگرم Ivermectin در گاو اثر خوبی روی S.Bovisداشته و مصرفIvermectin خوراکی براساس 0/3 تا 0/5 میلی‌گرم /کیلوگرم کنترل سارکوپتس اسکائبی خون موثر بوده است.
میتوان از Ivermectin در کنترل جرب استفاده نمود ولی می‌بایستی بی‌ضرر بودن و قدرت تاثیر آن روی جرب شتر مورد آزمایش بیشتری قرار گیرد .
جرب Chorioptic
هرچند گزارشاتی در مورد ابتلای شتر ((Bactrian camel به جرب کوریوپتیک داده نشده ولى ابتلای شتر به این مایت ندرتاً اتفاق می‌افتد. این مایت در گاو در قشر سطحی پوست و معمولاً زیر زانو یا اطراف دم دیده می‌شود .
جرب کوریوپتیک در شتر بیماری ملایمی است و درمان و کنترل آن مانند جرب سارکوپتیک است
دکتر گیتی اردلان