به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ سال‌های متمادی است که بیماری‌های ویروسی عامل ایجاد مشکلات زیادی در کارگاه‌های پرورش ماهی بوده است. تاکنون در آزاد ماهیان سه نوع بیماری ویروسی شناسایی شده که برای پرورش‌دهندگان ماهی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است زیرا هر سه نوع بیماری باعث مرگ و میرهای زیاد در ماهیان پرورشی جوان می‌شوند.
این سه بیماری عبارتند از:
- بیماری گندخونی خونریزی‌دهنده ویروسی (V.H.S)
- بیماری نکروز عفونی بافت خون‌ساز (I.H.N)
- بیماری عفونت نکروزی پانکراس (I.P.N)
همانطور که گفته شد بیماری‌های ویروسی، تاثیرات زیادی برروی عملکرد یک مکان پرورش ماهی دارند. لذا بطور اختصار تنها به شرح و بیان بیماری V.H.S می‌پردازیم.
ویژگی‌های بیماری گندخونی خونریزی‌دهنده ویروسی
تعریف بیماری
گندخونی خونریزی‌دهنده ویروسی، یک بیماری حاد تا مزمن قزل‌آلای رنگین‌کمان است. اولین گزارش این بیماری در سال ۱۹۳۸ در آلمان داده شده است.
سبب‌شناسی بیماری
علت بیماری V.H.S به کمبود ویتامین B12 نیز توصیف شده است. کمبود ویتامین B1 نیز علت دیگر بروز این بیماری تصور می‌شود. چون اغلب ماهیان قزل‌آلای پرورشی مبتلا از سگ ماهیان تازه تغذیه می‌کنند. گوشت اغلب ماهیان دارای تیامیناز فعال می‌باشد که سبب تخریب تیامین می‌گردد.
بالاخره در سال ۱۹۱۵ با جدا شدن ویروس از یافته‌های غدد تناسلی قزل‌آلای رنگین‌کمان RTG-2 ویروسی بودن این بیماری ثابت گردید. حرارت مناسب تکثیر این ویروس بین ۱۲ تا ۱۴ درجه سانتی‌گراد می‌باشد.
حداقل حرارت قابل تحمل آن ۴ درجه سانتی‌گراد است و در اتر و کلروفرم و گلیسرول ۵۰ درصد و PH برابر با 3/5 به‌سرعت ازبین می‌رود.
انتشار جغرافیایی
این بیماری خاص اروپای مرکزی است و یکی از مشکلات عمده پرورش ماهیان قزل‌آلای رنگین‌کمان در دانمارک، فرانسه و شمال ایتالیا به‌شمار می‌رود. در ایران احتمال بروز این بیماری در چند موسسه پرورش ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان استان فارس وجود دارد.
گونه‌های حساس به VHS
V.H.S یک بیماری اولیه قزل‌آلای رنگین‌کمان است. ویروس به قزل‌آلای خال قرمز، جویباری و قزل‌آلای سفید سرایت می‌کند و ماهی آزاد خاکستری، اردک ماهی و توربوت از دیگر گونه‌های ماهیان هستند که به این بیماری دچار می‌شوند.
قزل‌آلاهای رنگین‌کمان در تمام سنین به این بیماری حساسند ولی تلفات سنگین بیشتر در بین قزل‌آلاهای تا شش ماهگی مشاهده می‌شوند. بیماری در بین ماهیان مسن‌تر از شش ماهگی نیز توسعه می‌یابد ولی تلفات آن به‌طور قابل ملاحظه‌ای کمتر است.
همه‌گیری شناسی
بیماری گندخونی خونریزی دهنده ویروسی (V.H.S) در پرورشگاه‌های ماهی که از آب دریاچه‌ها و رودخانه‌ها تغذیه می‌شوند به‌طور فصلی در بین قزل‌آلاهای پرورشی دیده می‌شود.
بیشترین تلفات در ماه‌های زمستان و سپس در بهار رخ می‌دهد. سردتر شدن درجه حرارت آب در ماه‌های آذر و دی همه گیری‌ها را بالا می‌برد.
منبع اصلی ویروس، قزل‌آلاهای مبتلا هستند و مقدار زیادی از اجرام ویروسی از مدفوع و ادرار ماهیان آلوده دفع می‌شود و انتشار می‌یابد. بیماری به‌صورت حاد، تحت حاد، مزمن و نهفته بروز می‌کند و در تمام این موارد ماهیان آلوده به‌عنوان حامل ویروس محسوب می‌شوند.
حتی ماهیانی که از بیماری بهبود یافتند مدت‌ها ناقل واقع می‌شوند. ویروس این بیماری تقریباً در تمام بافت‌های بدن در زمان بیماری و مبتلای شفا یافته پیدا می‌شود.
نشانه‌ها و آسیب‌شناسی
V.H.S یک بیماری قابل تغییر است، بنابراین علایم آن نیز متفاوت بوده و موارد حاد، تحت حاد و مزمن و نهفته آن نیز مشاهده می‌شود. بعضی از مولفین، شکل‌های حاد، مزمن وعصبی را برای علایم این بیماری نیز ذکر کرده‌اند.
شکل حاد
این شکل بیماری در ابتدای همه‌گیری ظهور پیدا می‌کند که از مشخصات آن پیشرفت سریع بیماری و تلفات سنگین آن است. ازدست دادن سریع اشتها و شنای بدون تعادل از علایم اولیه آن است.
بعضی از ماهی‌ها از گله عقب مانده و بدون حرکت در سطح آب یا گوشه حوضچه پرورشی قرار می‌گیرند. در تمام موارد بیماری رنگ ماهی‌ها تیره می‌شود. التهاب پوستی، خونریزی و شکل حاد تا تحت حاد ممکن است مشاهده شود.
شکل مزمن
این شکل بیماری با شکل حاد آن متفاوت است. ماهی معمولاً تیره‌تر بوده و با بیرون زدگی چشم و آب‌آوردگی شکم همراه می‌باشد. علائم داخلی شامل اتساع بیشتر کلیه‌ها و طحال، کمرنگی کبد و تحلیل چربی‌های احشائی است.
شکل عصبی
این شکل بیماری در مرحله پایانی همه‌گیری مشاهده می‌شود. بدن ماهی‌ها تاب برداشته و در حول دوایری شنا می‌کنند یا شنای آنها به کندی صورت می‌گیرد بطوری که قسمت‌هایی از بدنشان از خارج آب مشاهده می‌شود. مرگ چنین ماهیانی در ظرف چندین روز اتفاق خواهد افتاد.
پیشگیری و درمان
هیچ راه درمانی برای بیماری V.H.S وجود ندارد. پیشگیری از بیماری بهترین راه مهار آن است. قرنطینه و محدود کردن جابجایی ماهیان مشکوک به تماس با ویروس این بیماری (اگتود) بایستی با قدرت تمام به مورد اجراء درآید.
مراقبت‌های ویژه‌ای نسبت به بهداشت و گندزدایی کلیه وسایل مربوط به پرورش ماهی را باید جهت جلوگیری از همه‌گیری‌های داخلی اعمال نمود.
بعضی از پرورش‌دهندگان تغذیه بهتری را برای ماهیان به‌خصوص در رابطه با تامین ویتامین‌های A ،B و E تدارک می‌بینند. این تدابیر در زمان بروز بیماری کمک‌های شایان توجهی در کاهش حدت بیماری به عمل می‌آورد.