به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ دستگاه گوارش بعنوان یک دستگاه عظیم و حیاتی نقش بسزائی در هضم و جذب موادغذائی و دفع مواد زاید در نشخوارکنندگان به‌عهده دارد، این دستگاه که در نشخوارکنندگان شامل دهان، حلق، مری، شکمبه، نگاری، هزارلا، شیردان و روده‌های کوچک و بزرگ می‌باشد.
این اجزاء ممکن است تحت تاثیر عوامل مختلف خارجی و داخلی قرار گرفته و مکانیسم طبیعی خود را ازدست بدهد که درنهایت علائم بالینی متفاوتی را در دام باعث می‌شود که ازجمله به بی‌اشتهائی و یا کم‌اشتهائی، نفخ و تغییر قوام و رنگ مدفوع دام می‌توان اشاره نمود.
در این نوشته بر آنیم تا مرور مختصری داشته باشیم برکلیه عواملی که ممکن است در نوع گاو باعث تغییر رنگ مدفوع شوند و اصطلاحاً مدفوع را ملنائی نمایند.
ملنا را می‌توان یک سندرم نامید، زیرا عوامل مختلف میکروبی و غیرمیکروبی باعث بروز این چهره بالینی میشوند ودامپزشکان با مشاهده این سندرم باید به موارد چندی که در ذیل اشاره خواهد شد مشکوک گردند و با انجام معاینات کلی علت اصلی بیماری را شناخته و در جهت درمان آن بکوشند.
تعریف بیماری ملنا Melena
ملنا به مدفوع سیاه و قیری (Tarry feces) مانندی اطلاق می‌شود که درنتیجه خونریزی در قسمتهای قدامی دستگاه گوارش و انجام عمل هضم بر روی آن ایجاد می‌گردد، این خون در شیردان تحت تاثیر اسیدیته بالای شیردان قرار می‌گیرد و هموگلوبین گلبول‌های قرمز با اسیدکلریدریک واکنش داده و اسید هماتین قهوه‌ای رنگ ایجاد می‌شود که درنهایت سیاهی رنگ مدفوع راباعث می‌گردد.
اتیولوژی بیماری ملنا
عوامل مختلف میکروبی و غیرمیکروبی با مکانیسم‌های متفاوت باعث خونریزی در قسمتهای بالائی (اولیه) دستگاه گوارش میشوند که ازجمله مهمترین آنها می‌توان به زخم‌های شیردانی نوع I و ll اشاره نمود، وقوع این زخم‌ها در زمان بروز جابجائی شیردان، انباشتگی شیردان، لنفوسارکوما و سوء‌هضم ناشی از عصب واگ، استرس‌های زایمانی و بدنبال جفت‌ماندگی‌ها، متریت سپتیک، تورم پستان و هیپوکلسمی بالا می‌رود.
مسمومیت‌های شیمیائی و گیاهی مانند مسمومیت با نیترات‌ها، ارسنیک، فلوئور و گیاه خرزهره نیز باعث ایجاد زخم در قسمتهای مختلف دستگاه گوارش ازجمله شیردان میشوند.
اختلالات سیستم انعقادی خون در درجه دوم اهمیت در ایجاد ملنا قرار دارند که ازجمله می‌توان به انعقاد داخل عروقی منتشر (DIC) که خود بدنبال بسیاری از بیماری‌های میکروبی و غیرمیکروبی ایجاد می‌شود و کمبود فاکتور Dissaminated intravascular coagulation که به شکل ارثی در بعضی نژادها گزارش شده است و مرحله دوم مسیر خارجی تشکیل لخته را دچار مشکل می‌کند و نهایتاً از روند انعقاد جلوگیری می‌شود، اشاره نمود.
التهاب عروق (Vasculitis)بدنبال بعضی بیماریها مانند malignant catarral fever) MCF) نیز باعث تراوش خون از این عروق می‌شود و درنهایت دستگاه گوارش را نیز دچار مشکل وباعث تغییر رنگ مدفوع می‌گردد.
خوردن بعضی از گیاهان مانند سرخس، شبدر شیرین کپک‌زده و بلوط توسط حیوان ومسمومیت با این گیاهان نیز ممکن است با پاتوژنیسته مختلف باعث بروز ملنا گردد.
آبسه‌های کبدی که بدنبال اسیدوز متابولیک در گاو ایجاد میشوند ممکن است با تراوش در عروق و ناکاوا باعث ترومبوز در ورید و ناکاوای خلفی شده و ملنا را باعث گردند.
گاهاً ممکن است به دلایلی مثلاً در آبسه‌های ریوی خون از نای خارج وتوسط حیوان بلعیده شود وهمان روند هضم را طی نماید که درنهایت سیاهی رنگ مدفوع را درپی خواهد داشت.
تشخیص درمانگاهی ملنا
رنگ مدفوع تحت تاثیر ماهیت غذا، غلظت صفرا در مدفوع و سرعت عبور مواد غذایی در دستگاه گوارش قرار می‌گیرد، گاوان بالغی که با علوفه سبز تغذیه می‌کنند مدفوعشان به رنگ سبز زیتونی است و آنهائی که با یونجه خشک تغذیه می‌کنند رنگ زیتونی قهوه‌ای دارد.
تاخیر در عبور مدفوع در دستگاه گوارش رنگ آنرا به درجات مختلف دچار تیرگی می‌کند، خونریزی در دستگاه گوارش برحسب مقدار و محل خونریزی و نیز سرعت عبور آن از مجاری گوارشی آنرا به رنگی که از قهوه‌ای شکلاتی تا سیاه قیری تغییر می‌کند درمی‌آورد.
اگر خونریزی از روده کوچک منشاء بگیرد مدفوع قهوه‌ای تیره اما اگر از معده اصلی (شیردان) منشاء بگیرد رنگ سیاه بخود می‌گیرد.
تشخیص آزمایشگاهی ملنا
وقتی که مقدار خون در مدفوع به اندازه‌ای ناچیز باشد که نتوان آنرا بصورت ماکروسکوپی مشخص نمود اصطلاحاً خون مخفی Ocultblood اطلاق می‌شود که برای تشخیص آن باید از تست‌های شیمیایی استفاده کرد که اساس این تست‌ها بر جستجوی فعالیت پراکسیداز است که مترف وجود هموگلوبین است.
از انواع تست‌ها می‌توان به تست گایاک و ارتوتولی دین اشاره نمود.
تست گایاک guiac test
در ابتدا مقدار کمی از صمغ گایاک را در لوله همولیز ریخته و روی آن ۲ سی‌سی اسیداستیک اضافه می‌نمائیم و سپس مقدار کمی از مدفوع یا نمونه مورد آزمایش را در آن ریخته و بعداز مخلوط کردن، چند قطره آب اکسیژنه ۳ درصد به آن اضافه می‌کنیم، درصورت ایجادشدن رنگ آبی متمایل به سبز نمونه مدفوع ازنظر وجود خون مثبت است.
تست ارتوتولی دین ortheotoli dine
این تست حساسیت نسبتاً بالایی دارد، برای انجام آن از قرص‌های مخصوصی استفاده می‌شود که حاوی ترکیبات ارتوتولی دین، پراکسیداسترنیوم، استات کلسیم، اسید تارتاریک و سدیم بی‌کربنات می‌باشند، برای انجام آن در ابتدا مقدار کمی مدفوع را با آب مخلوط کرده و به‌صورت سوسپانسیون رقیق در آورده و مدت زمان کمی می‌جوشانیم.
سپس یک قطره از این مایع سوسپانسه را روی کاغذ صافی می‌ریزیم و یک عدد قرص مخصوص آزمایش را در وسط ناحیه مرطوب قرار می‌دهیم و دو قطره آب بر روی آن می‌چکانیم، درصورت وجود خون در مدت کمتر از ۲ دقیقه یک رنگ آبی ایجاد می‌شود.
درمان ملنا
بسته به عامل اولیه ایجادکننده بیماری متفاوت است، ضمن درمان عامل اولیه درمان‌های پشتیبان مانند تزریق خون، جایگزینی مایعات ازدست رفته، تامین الکترولیت‌ها، استفاده از موادضدانعقادی سفارش وتاکید می‌شود.
نویسنده: دکتر سیاوش نیازی