به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ در این نوشته می‌پردازیم به نکاتی پیرامون مدیریت گله‌های گوسفند در طی یک سال و اموری که در فصول مختلف حائز اهمیت هستند بررسی می‌شوند.
آمادگی گله برای زمستان
زمستان زمان خوبی برای تأمین احتیاجات بدنی میش‌ها و تغذیه مناسب حیوانات جوان گله به همراه حفظ مرتع می‌باشد. وضعیت بدنی و سلامت میش‌ها در زمان زایمان و میزان پوشش مرتع، هردو میزان تولید در بهار را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
موضوع مهمی که در زمستان مطرح می‌شود و عبارتند از:
1. سهمیه‌بندی غذا و همین‌طور مراتع، مکمل‌ها یا سایر مواد متناسب با نیازهای حیوان تا زمانی که در بهار مراتع بیشتر شوند.
۲. نگهداری میش‌ها در وضعیت خوب (نمره بدنی ۳) قبل از زایمان و اجتناب از تغذیه بیش ازحد و یا کمتر ازحد نیاز برای ممانعت از مشکلاتی همچون درگیری‌های متابولیکی یا مشکلات زایمانی در زمان برنامه‌ریزی برای استفاده از مراتع زمستانی.
مطمئن شوید که چراگاه‌ها میزان پوشش کافی در زمان زایمان داشته باشند (۳ تا ۵ سانتی‌متر).
لازم به ذکر است که چراگاه‌های رو به خورشید (یعنی رو به شمال) درطی ماه‌های سردتر زمستان نسبت به موارد رو به سایه سریع‌تر احیا می‌شوند.
توزیع سنی گله
به احتمال زیاد شما سه گروه سنی گوسفند در زمستان خواهید داشت:
١- میش‌های پرواری
2- میش‌های دارای ۲ دندان
3- میش‌های با سنین متغیر
میش پرواری
در صورتی‌که قبل از زمستان میش‌های پرواری به وزن مطلوبی (وزن زنده ۳۵ کیلوگرم) رسیدند، برای دستیابی به وزن هدف در بالغین، باید تا فرا رسیدن بهار وزنشان حفظ و یا افزایش یابد تا رشدشان به ۱۲۰ تا ۲۰۰ گرم در روز برسد.
برای پایش روند پرورش، اندازه‌گیری وزن باید انجام شود. اگر غلات زمستانی استفاده می‌شود، فراهم کردن جیره لازم در طی این مدت باید مدنظر قرار گیرد و باید مراقب گله‌هایی بود که بصورت طبیعی دندان‌های بره‌های آنها در ابتدای بهار می‌افتد. این حیوانات باید با غذای نرم‌تر و مشابه مرتع تغذیه شوند.
میش‌های دارای ۲ دندان
بطورکلی میش‌های با ۲ دندان هنوز در زمستان درحال رشد هستند و به وزن بالغین در تابستان می‌رسند. به همین دلیل باید این دسته را جدا نمود و به مراتع با پوشش بلندتر ۲-۳ سانتی‌متری انتقال داد.
به‌دلیل محدودیت در تعداد چراگاه‌ها در بیشتر موارد حرکت میش‌های با دو دندان و میش‌های مسن‌تر به سایر مراتع یک امر ضروری است.
میش‌های با سن متغیر
ممکن است نیاز باشد تا میش‌های مسن‌تر یا میش‌های با وضعیت کمی ضعیف‌تر (نمره بدنی ۲ یا کمتر) برای درمان انتخابی در طی زمستان بیشتر موردتوجه قرار گیرند.
میزان غذای مصرفی در میش‌های متحرک و دارای چرا به وضعیت بدنی آنها بستگی خواهد داشت. اگر وضعیت نگهداری خوب است (نمره بدنی ۳ یا بیشتر) مرتعی باطول پوشش ۱-۲ سانتی‌متر کفایت می‌کند.
انجام پشم‌چینی
پشم‌چینی قبل از زایمان در کشورهای اروپایی متداول است. پشم کوتاه شده قبل از زایمان معمولا روشن و سفید است و شکنندگی کمتری را نشان می‌دهد. پشم‌چینی قبل از زایمان ممکن است نیاز به مصرف غذا را در میش‌ها تا حدود ۱۰ تا ۳۰ درصد برای ۲ تا ۴ هفته افزایش دهد که وابسته به وضعیت دما، باد و باران است زیرا حیوانات به انرژی بیشتری برای حفظ حرارت بدنشان نیاز دارند.
افزایش تغذیه باید به همراه حفظ مرتع با طول پوشش مرتع ۳- ۴ سانتی‌متری و ترجیحاً در یک محیط دارای سرپناه برای پس از پشم‌چینی باشد. فراهم نمودن سرپناه در زمان باد و باران نیاز به تغذیه را کاهش می‌دهد و خطر مرگ و میر در گله را کمتر می‌نماید.
مدیریت میش‌های آبستن
شما باید میش‌هایی را که احتمالاً در طی دوره ۸ - ۷ روز آینده زایمان دارند، جدا نگهدارید. میش‌هایی که مجدد جفت‌گیری کرده‌اند، دوباره به چرخه فحلی بازگشته‌اند یا میش‌های قسر را شناسایی نمایید زیرا می‌تواند ناشی از مشکلاتی مثل کمبود سلنیوم یا بروسلوز باشد.
میش‌هایی که زایمان کرده‌اند در هفته اول می‌توانند با غذای انبارشده تغذیه شوند در حالی که میش‌هایی که در زمان‌های بعد زایمان می‌کنند می‌توانند به چرای آزاد ادامه دهند. فایده تعیین زایمان دیرهنگام زمانی است که غذا در زمان زایمان کم می‌شود.
تست‌های آبستنی
در زمان ۴ تا ۶ هفته پس از جفت‌گیری برای شناسایی میش‌های دارای تک‌قلو یا دوقلو یا حتی بدون آبستنی تکنولوژی اولتراسونوگرافی اجازه پایش میش‌ها را فراهم می‌کند.
این کار از این جهت اهمیت دارد که با شناسایی میش‌های دوقلو آبستن، در انتهای آبستنی بهتر تغذیه می‌شوند و زایمان آنها به صورت جدا در مراتع دارای سرپناه آسان‌تر صورت می‌گیرد. می‌توان میش‌های قسر را فروخت.
نوع تغذیه دام
غلات علوفه‌ای زمستان راهکار خوبی برای حل مشکل تغذیه در طول زمستان هستند. مواد ریشه‌ای مثل شلغم یا منداب دارای ماده خشک کمی هستند (۱۰ - ۲۰٪ یعنی ۸۰ تا ۹۰٪ آب) اما قابلیت هضم‌پذیری بالایی دارند (۷۵ - ۹۰٪ یعنی دسترسی بالا به مواد مغذی) و می‌توان از آنها نهایت استفاده را نمود.
مواد دانه‌ای مثل دانه‌های سویا ممکن است پس از برداشت محصول در پایان تابستان خرید و فروش شوند. زمان خرید و محل رشد گیاه اثر زیادی بر چگونگی رشد گیاهان و میزان مواد مغذی آنها دارند. علوفه سالانه می‌تواند در پاییز برای تامین غذای زمستان تا فرارسیدن چرای بهاره خریداری شود.
مشکلات احتمالی قبل و در طی زایمان
وجود سطح تغذیه مطلوب میش‌های مولد در طی زمستان و در ابتدای بهار برای اجتناب از اختلالات متابولیکی ضروری است (مثل مسمومیت آبستنی یا تب شیر) و باید از عملکرد مطلوب میش و رشد اولیه بره‌ها اطمینان حاصل نمود.
نمره بدنی میش‌ها در طی آبستنی باید حفظ شود (حدود نمره بدنی ۳). به معنی افزایش کلی وزن حیوان زنده به میزان ۸ تا ۱۰ کیلوگرم تا زمان زایمان است و این افزایش وزن به دلیل وزن جنین و مایعات بدن است.
برای میش‌هایی که در وضعیت خوبی جفت‌گیری می‌کنند (نمره بدنی ۳) سطح تغذیه در طی زمستان را بر روی مراتع باطول پوشش ۱-۲ سانتی‌متر حفظ نمایید و سپس گله را از ۴-۶ ماه قبل از زایمان به مرتعی با طول پوشش ۲-۳ سانت انتقال دهید.
تحرک میش‌ها در انتهای آبستنی به تون عضلانی و زایمان راحت کمک می‌کند. در مناطقی که امکان استفاده از مرتع وجود ندارد حتماً باید به سطح تغذیه میش آبستن توجه خاص نمود به‌ویژه همان‌گونه که قبلاً ذکر شد در ماه آخر آبستنی که جنین به‌سرعت رشد می‌کند.
مدیریت بهار
در فصل بهار مراتع به‌سرعت رشد می‌کنند و با مدیریت خوب گله عملکرد بالای گله را مشاهده خواهید کرد. با افزایش رشد مراتع در بهار مصرف خوراک نیز افزایش می‌یابد پس زمان‌بندی شما برای زمان زایمان میش‌ها مهم است.
زمان زایمان میش
این زمان به‌وسیله تاریخ جفت‌گیری در پائیز تنظیم می‌شود. شروع زایمان ۵ ماه پس از قوچ‌اندازی است. جفت‌گیری در انتهای تابستان به معنی زایمان در بهمن و اسفند ماه است که بصورت ایده‌آل زمانی است که رشد مراتع افزایش می‌یابد.
زایمان زودهنگام یک یا دو ماه قبل از رشد مرتع، تولید میش و رشد بره را کاهش می‌دهد. در این حالت میش‌ها در ابتدای شیردهی کمتر از حد نیاز تغذیه می‌شوند و مراتع رشد بیش ازحد خواهند داشت.
تغذیه در طی شیردهی
میش‌ها در فصل مناسب در ۲ - ۳ هفتگی به اوج تولید شیر پس از زایمان می‌رسند و همچنین نیاز بره‌ها برای نوشیدن شیر به سرعت افزایش می‌یابد. پس از این زمان، تولید شیر به‌تدریج از ۲-۳ لیتر در روز به حدود نصف لیتر در طی ۸- ۱۰ هفته پس از زایمان کاهش خواهد یافت و با کاهش تولید شیر میش‌ها مصرف غذای بره‌ها در مرتع افزایش می‌یابد.
سن از شیرگیری بره‌ها
سن از شیرگیری باید انعطاف‌پذیر باشد و وابسته به میزان تغذیه فصلی و سیاست فروش بره است. بره‌ها باید در آغاز بلوغ از شیر گرفته شوند تا بتوانند به همراه مادرشان در مرتع از تغذیه کافی بهره‌مند شوند.
بره‌های از شیر گرفته شده باید به چراگاه‌های تمیز برده شوند (یعنی با آلودگی کم یا بدون آلودگی لارو انگل) که اخیراً به‌وسیله بره‌ها و میش‌ها چرا نشده‌اند و دارای میزان لگومینه خوب و طول پوشش ۳ تا ۵ سانتی‌متر است.
میش‌های دارای نمره بدنی 3 می‌توانند وارد مراتع با طول پوشش ۱ تا ۲ سانتی‌متر پس از شیرگیری شوند همچنان نیاز تغذیه‌ای آنها اغلب حدود ۱ کیلوگرم ماده خشک در روز است تا زمانی که شیرواری آنها متوقف شود.
میش‌های دارای وضعیت ضعیف‌تر (نمره بدنی ۲ یا کمتر) باید به مراتع با پوشش ۲ -۴ سانتی‌متر انتقال یابند تا زمانی که به تابستان و به زمان جفت‌گیری با نمره بدنی ۳ برسند.
باید از کاهش وزن میش‌ها پس از شیرگیری بره‌ها به هر قیمتی جلوگیری شود، زیرا کاهش وزن بر روی حداکثر رشد پشم در بهار و تابستان و میزان تخمک‌گذاری در جفت‌گیری بعدی اثر سوء برجای می‌گذارد.
حفظ کیفیت مرتع
در زمان زایمان حیاتی است که میش‌ها بر روی مراتع با طول پوشش مناسب چرا کنند و تا زمان از شیرگیری این حالت حفظ شود. اگر طول پوشش مراتع بیشتر از ۱۰ سانتی‌متر شود، تراکم گیاهان کاهش می‌یابد و رشد بعدی گیاهان در مراتع و کیفیت آن کاهش خواهد یافت.
طول پوشش ایده‌آل مرتع می‌تواند به‌وسیله تنظیم تعداد مناسب میش و بره‌هایشان در سطح مرتع یا در نواحی که از مدیریت مرتع بهره می‌برند، استفاده از چرخش سریع در هر ۲۰ روز پس از شیرگیری حفظ شود.
در جایی که امکان دارد می‌توان برای کمک به تامین غذای گله از علوفه یا سیلو به‌صورت دستی نیز استفاده کرد.
در تابستان نیز عملکرد بالای گله تنها زمانی ادامه می‌یابد که کیفیت مرتع حفظ شود یعنی داشتن حالت برگی با محتویات لگومینه بالا.
کوتاهی در مدیریت چرای بهار نه تنها سبب کاهش کیفیت غذا در تابستان می‌شود بلکه ترکیب مرتع نیز دستخوش تغییر شده و گونه‌های مولد گیاهی کمی‌خواهد داشت و گیاهان با ارزش غذایی پایین افزایش می‌یابند.
گونه‌های ضعیف گیاهی رشد می‌کنند و سبب احیای ضعیف مرتع در طی زمستان می‌شوند و دیرتر به رشد بهاره می‌رسند. از طرف دیگر باید توزیع دام و مدت نگهداری آنها در سطح مراتع متناسب با ظرفیت مرتع باشد.
اقدامات لازم برای تابستان و پاییز
تابستان - پاییز زمان مهمی از تولید است. مسائل مهم در این زمان شامل:
١- حفظ کیفیت مرتع
۲- داشتن میش‌های خوب برابر قوچ‌اندازی (نمره بدنی 3)
٣- رشد مناسب اعضای جوان گله
۴- مقابله با خشکسالی
۵- بررسی مشکلات سلامت حیوان
در آغاز فصل می‌توان برای تغذیه از مازاد غذای بهار استفاده کرد. با افزایش سن، بره‌ها باید به‌سرعت به وزن هدف برسند و بره‌های جایگزین میش‌ها نیاز است تا به وزن ۳۵ تا ۴۰ کیلوگرم در انتهای پاییز برسند.
حفظ کیفیت غذا برای میش‌ها برای داشتن وضعیت بدنی خوب در زمان قوچ‌اندازی بسیار حائز اهمیت است.
تغذیه میش‌ها
در تغذیه میش‌ها باید علاوه بر حفظ کیفیت مرتع به وزن زنده حیوان توجه نمود و باید سعی کرد تا وزن ثابت بماند و یا تا زمان جفت‌گیری افزایش می‌یابد. به‌طورکلی میش‌ها به افزایش وزن زنده، پس از شیرگیری بره‌ها نیاز دارند و ممکن است به درمان انتخابی نسبت به میش‌های با دو دندان یا مسن‌تر که گاهی وضعیت ضعیف‌تری دارند ارجحیت داشته باشند (نمره بدنی ۲).
تغذیه در طی جفت‌گیری
همانطور که قبلاً اشاره شد مهم است میش‌ها باید نمره بدنی مناسبی (۳ - ۴) در زمان جفت‌گیری داشته باشند و ترجیحاً با علوفه، دارای برگ با کیفیت مناسب تغذیه شوند و بعد از آن قوچ‌اندازی صورت گیرد.
اگر میش‌ها در طی جفت‌گیری افزایش وزن داشته باشند (یعنی فلاشینگ) یک فایده دیگر خواهد داشت که به احتمال ۵ تا ۱۰ درصد احتمال زایمان بیشتر خواهد شد. میش‌هایی می‌توانند در طی هفته‌های اول جفت‌گیری افزایش وزن 0/5 تا ۱ کیلو وزن زنده داشته باشند.
فایده افزایش چند قلوزایی در زمان زایمان باید نسبت به این سنجیده شود که آیا قادر به تامین تغذیه در طی آبستنی هستیم یا خیر. اگر میش‌ها بر روی مراتع فقیر چرا می‌کنند باید حداقل برای هر دو هفته یکبار قبل از جفت‌گیری به مراتع خوب انتقال یابند.
پس از هفته‌های اول میش‌های جفت‌گیری کرده باید ازلحاظ تغذیه در وضعیت مطلوبی قرار گیرند در غیر این‌صورت در ابتدای آبستنی می‌تواند شکل‌گیری و رشد جفت مختل و سبب وزن تولد پایین در بره شود.
رشد پشم
تولید پشم به تغذیه خوب در تابستان بیشتر از هر زمان دیگری از سال پاسخ می‌دهد. به همین دلیل رشد پشم در تابستان نسبت به زمستان سریع‌تر است.
تغذیه بره‌ها
میزان رشد بره‌ها در بهار معمولاً بالاست (بیش از ۲۰۰ گرم در روز) اما با فرارسیدن تابستان عملکرد مطلوب رشد اغلب در اثر کاهش کیفیت غذا محدود می‌شود.
مهم است تا که بصورت منظم برای پایش وضعیت، وزن شود. برای افزایش سطح تغذیه در بره‌ها، مراتع باید با توجه به تعداد اعضای گله در هر چراگاه مدیریت شوند.
منبع: A GUIDE TO FEED PLANNING FOR SHEEP FARMERS Reprinted and redesigned June 2012
ترجمه و تخلیص: واحد ترجمه گروه تحقیق و توسعه جوانه خراسان