به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ سارکوسیستوس (Sarcocystosis) یا سارکوسپوریدیوسیس (Sacosporidiosis) یک بیماری مشترک می‌باشد که بصورت لیژن در هنگام بازرسی گوشت در عضلات با آن مواجه می‌شویم.
بیماری در اثرانگل تک‌یاخته‌ای بنام سارکوسیست که جنس‌هائی از آن با توکسوپلاسما (Toxoplasma) و بسنواتی (Besnoitia) متشابه‌اند، پدید می‌آید.
این بیماری در بیش از ۷۰ گونه از پستانداران، پرندگان، خزندگان وغالباً در - ماهیچه‌های قلبی و اسکلتی (Skeletal muscle) و ندرتاً در مغز ودیگر بافت‌ها یافت می‌گردد.
این انگل تک‌یاخته‌ای قسمتی از چرخه زندگی خود را برروی میزبان واسط نظیر گاو، گوسفند و انسان و پس از انتقال ازطریق میزبان واسط مابقی را بر روی میزبان نهائی که عمدتاً گوشتخواران می‌باشند طی کرده و باعث ایجاد لیژن Leision در همه بافت‌ها و ارگان‌ها خصوصاً ماهیچه اسکلتی می‌گردد.
کیست‌ها Cysts یا در داخل ویا مابین فیبرهای عضلات قرار می‌گیرند و ازنظر ظاهری شبیه سیگار shape- Cigar بوده و بعنوان لوله‌های میشرز Miescher's Tubes شناخته می‌شوند.
اندازه این کیست‌ها از چند میلی‌متر تا چند سانتی‌متر متغیر می‌باشد.
کیست‌های بزرگ ممکن است به شکل‌های کروی globular، بیضی Oval و لوبیائی bean و بطور جداگانه در بافت‌های پیوندی اطراف ماهیچه یافت شوند.
باید توجه داشت که با وجودی که اندازه کیست‌ها بوسیله سن و میزبان مشخص می‌گردد، اما تمامی آنها اساس و پایه ساختمانی یکسانی دارند.
ازنظر مرفولوژی و ساختمانی اووسیست Oocyst دارای حفره‌ایست که داخل آن به‌صورت غلیظ Viscous و ژلاتین gelation بنظر می‌رسد، این حفره توسط پایه‌هائی Septa مجزا می‌گردد.
اووسیستها دارای اسپوروبلاست‌هائی Sporoblast در پیرامون واعضاء داسی شکل متنوع بنام اسپوروزوئیت Sporozoite هستند، اسپوروزوئیت‌ها دارای هسته بوده و بعنوان ذرات راینیRainey's Corpuscle شناخته می‌شوند، این ذرات راینی بالغ همان سیستوزوایت است که در اصل تروفوزوایت trophozoite قابل مقایسه با منزوایت Merozoite پلاسمادیوم می‌باشد.
تکثیر انگل هم ازطریق غیرجنسی asexual (سارکوسیست‌ها در عضلات) وهم ازطریق جنسی sexual (اووسیستها در روده میزبان قطعی) انجام می‌گیرد.
همان‌گونه که گفته شد بیماری سارکوسیست یک بیماری مشترک است که خصوصاً در موقع بازرسی گوشت بوسیله لیژن‌های آن مشخص می‌گردد.
تاکنون بیش از ۷۰ گونه از این تک‌یاخته شناسایی شده است که برخی مستقل نبوده و در اصل با گونه‌های دیگر یکسان می‌باشند، عامل بیماری دومیزبانه بوده و عمدتاً میزبان واسط آن نشخوارکنندگان وعلف‌خواران ومیزبان نهائی گوشتخواران می‌باشند.
لیژن‌های پدید آمده در همه بافت‌ها وارگان‌ها خصوصاً در ماهیچه‌های مخطط دیده می‌شوند باید توجه داشت که ازنظر ظاهری تشخیص گونه‌های مختلف تک‌یاخته بسیار مشکل و حتی در مواردی غیرقابل تشخیص است.
اتیولوژی
گونه‌های متعددی ازاین تک‌یاخته شناسایی شده‌اند که هرکدام دارای میزبان‌های اختصاصی هستند به‌عنوان مثال Sarcocystis bovicanis که میزبان نهائی آن سگ و میزبان واسط آن گاو است و یا گونه Sarcocystis Lindemanni که میزبان واسط انسان و نیز Sarcocystis hominis که در اینجا بالعکس میزبان نهائی انسان می‌باشد.
همه‌گیر شناسی Epidmiology
سارکوسیست بک بیماری انگلی اسپوروزون Sporozoan Parasitis با یک میزبان واسط الزامی است، این انگل‌ها عمدتاً باعث ایجاد عفونت در حیواناتی ازقبیل گوسفند، گاو، خوک، اسب، سگ، گربه وانسان می‌شوند.
لازم به ذکر است که میزبان‌های قطعی ونهائی شاید چندین گونه سارکوسیست داشته باشند و این در حالی است که هرکدام دارای میزبان واسط خاص هستند و عکس موضوع نیز صادق است.
بدین شکل که هر میزبان واسطی بوسیله چندین گونه سارکوسیست از میزبان‌های نهائی مختلف مبتلا می‌شود، بعنوان مثال: گونه Sarcocystis Ovicanis که یک چرخه زندگی از سگ به گربه داشته ویا گونه S.Procifelis که دارای چرخه زندگی ازگربه به خوک می‌باشد.
اخیراً در مورد فهرست واژه‌ها و اصطلاحات این موجودات تجدیدنظر‌هائی صورت گرفته است. گونه‌های مختلف سارکوسیست Sarcocystis spp در چرخه داخلی خود در میزبان واسط دست‌خوش تغییراتی می‌گردند.
اووسیستها Oocystis در سلول‌های روده تشکیل، واسپوروسیست‌ها Sporocysts ازطریق مدفوع خارج می‌شوند که می‌توانند مواد غذائی را ازطریق مستقیم و یا غیرمستقیم آلوده نمایند.
همچنین در مورد اسپوروسیست‌ها پس از دفع در صورتیکه مستقل قرار بگیرند خشک ومتورم شده و پس از آن پاره می‌شوند و بصورت ذرات ریز عفونت‌زا در طبیعت باقی می‌مانند.
اسپوروسیست‌های دفع شده ازگربه اگرچه تشکیل کیست‌های بزرگ‌تر را در میزبان می‌دهند اما از پاتوژنیستی و بیماری‌زائی پائین‌تری برخوردار هستند.
کیست‌های بزرگ را خصوصاً در مری و ماهیچه‌ها می‌توان مشاهده نمود اما اسپوروسیست‌های دفع شده از سگ پس از تشکیل اسپوروزوایت‌ها در روده میزبان به بافت‌ها هجوم برده در سلول‌های اندوتلیال حالت شیزوگونی Schizogony را ایجاد می‌نمایند و سپس ازطریق سلول‌های میزبان واسط در عضلات مخطط تشکیل کیست‌های میکروسلوپیک را می‌دهند.
باید درنظر داشت که گونه‌های مختلف سگ از بیماری‌زائی و پاتوژنیستی بالاتری برخوردار می‌باشند اما خوشبختانه ندرتاً در طبیعت سبب بیماری می‌شوند (عمدتاً در آلودگی‌های تجربی مشاهده می‌شوند).
دریک مطالعه تجربی با قطع ونابودی عفونت در میزبان نهائی یعنی سگ در گاو نیز موفق شده‌اند به همان میزان آلودگی را کاهش دهند.
در رابطه با شیوع بیماری در نروژ میزان آلودگی، وجود کیست در عضلات مخطط و قلب در حدود ۸۰٪ و در ایالات متحده بیش از ۷۵٪ در گاوها گزارش شده است.
لازم به توضیح است که عفونت متقاطع در میزبان‌های مختلف به آسانی تولید می‌شود که ازنظر بیماری‌زائی دارای اهمیت می‌باشد، در ه حال امروز فکر می‌شود که بیماری دالمنیDalmeny نیز در اثر عفونت سارکوسیست پدید می‌آید.
بیماری در حیوانات اهلی عمدتاً در اواخر بهار، تابستان و پائیز و در مناطق معتدل شیوع بیشتری داشته و در حیوانات مسن‌تر و گاوهای پرواری بیشتر دیده می‌شود، در حیوانات عفونت عمدتاً بدون علائم و نشانه‌های مرضی Asymptomatic می‌باشد.
در مطالعات متوجه شده‌اند که حیواناتی که در چراگاه مشغول چرا هستند، هضم چند اسپوروسیست (دز پائین‌تر از دز بیماری‌زائی) احتمالاً موجب تحریک سیستم ایمنی آنها شده و یک ایمنیت را در حیوان ایجاد می‌نماید ولی آنهایی که تاکنون در معرض بیماری قرار نگرفته‌اند در صورتیکه عفونت شدید اولیه در آنها پدید آید و ناگهان در معرض تماس قرار بگیرند بطور سنگین آلوده می‌شوند.
در انسان احتمالا ً عفونت بوسیله هضم مواد خام، گوشت‌های گوساله، بره و دیگر گوشت‌هائی که بخوبی پخته نمی‌شوند (Poorly Cooked) پدید می‌آید. اصولاً عفونت‌های سارکوسیست ویژگی‌ها و مختصات مشترک و متحولی در گوسفند، گاو و اسب ظاهر می‌کنند.
انگل در چرخه خود با کیست‌هائی که در عضلات گیاهخواران Herbivores (و نیز انسان) و اووسیست‌هائی که در روده گوشتخواران Predatories مانند گربه و سگ (همچنین انسان) ایجاد می‌کند به حیات خود ادامه می‌دهد.
انسان‌ها قادرند که در خود ھر دو نوع روش تکثیر این تک‌یاخته یعنی هم فرم غیرجنسی Asexual (سارکوسیست در عضلات) وهم فرم جنسی Sexual (اووسیستها در روده) را انجام دهند.
درنتیجه مطالب بالا روشن است که گیاهخواران در اثر خوردن علوفه آلوده به اووسیست یا اسپوروسیست‌ها وگوشتخواران در اثر هضم بافت‌های عفونی گیاهخواران مبتلا و آلوده خواهند شد.
پاتوژنیستی Pathogenesis
گونه‌هائی از سگ که در سلول‌های اندوتلیال میزبان واسط دست‌خوش تغییر می‌شوند (شیزوگونی) می‌توانند سبب خونریزی وکم‌خونی شدید گردند، همچنین بیماری بشدت فراوان ..... تحت تاثیر قرار گرفته ازطریق خون انتقال می‌یابد در عفونت‌های تجربی از راه خوراکی با گونه سارکوسیست کاپری کنیس S.Capricanis تورم عروقی پوست، پنومونی بین سلولی و نکروز غدد لنفاوی مزانتر دیده شده است.
گونه‌های انسانی که موجب آلودگی خوک می‌شوند، پاتوژنیستی شدید دارند در آنها لبژن عروقی با سختی بیماری و درجه عفونت بافتی در بعد از مرگ در آزمایشات تجربی مشخص می‌گردد.
در اینجا شدت بیماری با اندازه دز عفونت‌زائی ارتباط دارند (در حالات طبیعی نیز می‌تواند شدت بیماری با حالت تجربی یکسان باشد).
عفونت‌های سنگین سارکوسیست ممکن است موجب مرگ در برخی گونه‌های حیوانات ازجمله موش، گوسفند وخوک گردد.
عصاره محتوی سم انگل، سارکوسیستینSarcocystin نامیده می‌شود که احتمالاً در پاسخ به اثرات پاتوژنیکی این سیستم تولید می‌شود، در صورتیکه این ماده به خرگوش تزریق گردد کشنده می‌باشد.
لازم به توضیح است که سم سارکوسیستین، سمی بسیار خطرناک است که البته در اثر تزریق مکرر سم و یا سمی که با همان فرمول سنتیک (ساخته) شده باشد می‌توان حیوان را درمقابل آن حفظ و ایمن نمود، به هرحال مسمومیت با این سم بسیار خطرناک وکشنده می‌باشد.
درمورد تشخیص این بیماری می‌بایست دقت کافی مبذول داشت زیرا در مواردی و به عللی بیماری اشتباه تشخیص داده شده است، بعنوان مثال از پانزده بیمار انسانی که احتمال داده می‌شده که به این بیماری مبتلا باشند پس از مرگ علت‌های دیگر مشخص گردیده، در هر صورت معمولاً عفونت غیرظاهری و دارای علائم عمومی است.
نویسنده: دکتر علیرضا لارابی