به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ نشخوارکنندگان مخصوصاً گوسفند و بز در تامین غذای انسان نقش حیاتی دارند. آنها با تولید پروتئین‌های ضروری در گوشت و شیر نقش محافظتی در رشد و سلامتی دارند.
از متابولیسم پروتئین‌ها اوره بعمل آمده که بعنوان یک متابولیت زائد از ادرار و عرق دفع می‌شود.
محققان به وجود اوره در شیر اذعان نموده ولی از اثرات سوء آن در اقتصاد شیر و بهداشت آن گزارشی ننموده‌اند.
لذا حضور اوره در شیر دام‌های خوراکی بعنوان یک راه تخلیه، تعیین تغییرات آن در شیرواری، ارتباط آن با پروتئین شیر، متابولیسم و منشاء تولید اوره در پستان یا خون و مقایسه اوره در شیر گونه‌های دامی از انگیزه‌های مطالعاتی محسوب می‌گردند.
چکیده
میانگین پروتئین شیر بز در یک دوره شیردهی با مقادیر ذکر شده در منابع (۴ درصد) هم‌خوانی دارد. در بین دام‌ها پروتئین شیر میش بیشترین (7/74 درصد) و بز کمترین میزان (2/38 درصد) را داراست.
غلظت ماهانه پروتئین و اوره شیر بز و میش و ارتباط بین آنها در ۲۲۰ بز و ۱۳۶ میش از ابتدا تا ماه پنجم شیردهی مطالعه گردید. مقدار ۵۰ میلی‌لیتر شیر تهیه، اوره شیر به روش برتوله در دستگاه اسپکتوفتومتری و پروتئین به روش تیتراسیون ارزیابی شدند.
میانگین پروتئین شیر بز از اولین تا پنجمین ماه شیردهی و مجموع به ترتیب 3/68، 3/43، 3/89، 4/29، 3/92 و 3/88 درصد، اوره شیر بز 35/2، 30/9، 19/7، 27، 35/4 و 28/6 میلی‌گرم در دسیلیتر و اوره شیر میش 21/7، 41/9، 41/2، 36/9، 50/2 و 36/7 میلی‌گرم در دسیلیتر تعیین گردید.
کمترین غلظت پروتئین شیر بز در ماه دوم و بیشترین آن در ماه چهار شیردهی بوده است. اوره شیر بز سیر نزولی نامنظم و اوره شیر میش سیر صعودی تا ۵ ماه را نشان می‌دهد.
دامنه تغییرات پروتئین، اوره شیر بز و میش در طی شیردهی به ترتیب بین 1/5 تا 7/5 درصد، 7/27تا 72/7 و 11/9 تا 89/1 میلی‌گرم در دسیلیتر متغیر بود.
مقایسه میانگین غلظت پروتئین و اوره شیر بز و میش در پنج ماه شیردهی معنی‌دار بوده است (0/01 >P) غلظت پروتئین شیر بز در ماه اول و دوم شیردهی با ماه چهارم شیردهی، غلظت اوره شیر بز در ماه سوم با بقیه ماه‌ها (0/05 >P) و غلظت اوره شیر میش در ماه اول با تمامی ماه‌ها معنی‌دار بوده است (0/05 >P).
نتایج آنالیز همبستگی بین پروتئین و اوره شیر بز در ماه‌های مختلف رابطه معنی‌داری را نشان نداد. همچنین بین اوره شیر میش در ماه‌های شیردهی رابطه‌ای مشاهده نگردید ولی بین اوره شیر ماه دوم با ماه چهارم (0/01 >P و 0/40 =r)، پروتئین شیر ماه سوم با اوره شیر ماه چهارم (0/01 >P و 0/41 =r) و پروتئین شیر ماه چهارم با اوره شیر ماه سوم (0/01 >P و 0/45 =r) بز روابطی را نشان می‌دهند.
لذا می‌توان گفت که میانگین پروتئین و اوره شیر بز و میش در طی شیردهی متفاوت، ناشی از فعالیت‌های متابولیکی یا فیزیولوژیکی بوده و در حدود اشاره شده در منابع می‌باشد.
حضور اوره در شیر بز و میش مشخص بوده، مقدار آن در شیر میش بیشتر از بز بوده که از نظر اقتصادی و بهداشتی نیازمند بررسی است.
فقدان ارتباط بین اوره با پروتئین شیر نشانگر مستقل بودن مکانیسم تولید آنها از یکدیگر می باشد.
جدول ۱: میانگین، انحراف استاندارد و دامنه غلظت اوره شیر در یک دوره شیردهی در بز و میش
|
|
بز |
گاومیش |
|
پارامترها |
تعداد |
میانگین ±
انحراف
استاندارد |
دامنه |
تعداد |
میانگین ±
انحراف
استاندارد |
دامنه |
|
ماه اول |
39 |
1/88±35/2 |
68/2-19/8 |
32 |
1/24±21/74 |
14-37/4 |
|
ماه دوم |
44 |
1/91±30/9 |
61/6-10/97 |
32 |
1/91±41/88 |
8/22-64 |
|
ماه سوم |
54 |
1/33±19/7 |
55-7/74 |
31 |
1/51±41/24 |
26/3-56 |
|
ماه چهارم |
52 |
1/69±27/ |
72/7-9/67 |
29 |
2/65±36/99 |
11/9-89/1 |
|
ماه پنجم |
31 |
2/02±35/4 |
50/8-13/54 |
12 |
4/83±50/24 |
34/5-78 |
|
مجموع |
220 |
0/87±28/6 |
72/7-7/74 |
136 |
1/21±36/69 |
89/1-11/9 |
جدول ۱ میانگین، انحراف استاندارد و دامنه غلظت اوره شیر را در ۲۲۰ بز و ۱۳۶ میش در پنج ماه دوره شیردهی نشان می‌دهد. کمترین غلظت اوره شیر بز در ماه سوم و بیشترین در پنجمین ماه شیردهی بوده است. در میش کمترین غلظت در ماه اول و بیشترین در ماه پنجم شیردهی بوده است.
دامنه تغییرات اوره شیر بز در پنج ماه شیردهی کمترین غلظت اوره شیر بز در از 7/74 تا 72/7 و میش 11/9 تا 89/1 میلی‌گرم در دسیلیتر متغیر بوده است.
همچنین غلظت اوره شیر بز سیر نزولی تا سومین ماه شیردهی را طی نموده سپس تدریجاً افزایش و به حالت اولیه می‌رسد. اوره شیر میش سیر صعودی منظمی را تا پایان دوره شیردهی طی نموده و مقدار آن از روز اول شیردهی نیز بیشتر بوده است.
جدول ۲ مقایسه میانگین غلظت پروتئین و اوره شیر بز و میش را در یک دوره پنج ماهه شیردهی نشان می‌دهد. میزان پروتئین و اوره شیر بز و میش در بین ماه‌های شیردهی بطور معنی‌داری متفاوت بوده است (0/01 >P)
غلظت پروتئین شیر بز در ماه اول و دوم با ماه چهارم شیردهی متفاوت بوده است (0/05 >P) غلظت اوره شیر بز در ماه سوم با بقیه ماه‌ها، چهارم با اول و پنجم متفاوت بوده است (0/05 >P) غلظت اوره شیر میش در ماه اول با تمامی ماه‌ها و ماه چهارم با پنجم معنی‌دار بوده است (0/05 >P).
جدول ۲: مقایسه میانگین (ANOVA) غلظت پروتئین و اوره شیر بز و اوره شیر میش در یک دوره شیردهی
|
پارامترها |
Sum
Square |
df |
Mean
Square |
F-value |
Probability |
|
پروتئین شیر بز |
23/01 |
4 |
5/75 |
5/42 |
0/000 |
|
اوره شیر بز |
7651/9 |
4 |
1912/9 |
14/4 |
0/000 |
|
اوره شیر میش |
10860 |
4 |
2715/2 |
22/2 |
0/000 |
نتایج آنالیز همبستگی (Pearson) بین پروتئین و اوره شیر بز در ماه‌های مختلف شیردهی نشان می‌دهد که هیچ رابطه معنی‌داری وجود ندارد، همچنین بین پروتئین و بین اوره شیر بز در ماه‌های مختلف شیردهی وجود رابطه بین اوره شیر ماه دوم با ماه چهارم (0/01 >P و 0/41 =r)، پروتئین شیر ماه سوم با اوره شیر ماه چهارم (0/01 >P و 0/41 =r)، پروتئین شیر ماه چهارم با اوره شیر ماه سوم (0/01 P و 0/45 =r) را نشان می‌دهند.
درخصوص ارتباط بین اوره شیر میش در ماه‌های مختلف شیردهی نیز رابطه‌ای مشاهده نگردید.
بحث
همان‌گونه که در این مطالعه مشاهده می‌شود. ولی Oliszewski درسال 2020، پروتئین شیر بز را تا 5/13 درصد گزارش کرده است. تغییرات پروتئین شیر در طی ۵ ماه شیردهی در این مطالعه توسط محققان دیگر نیز گزارش شده است.
تغییرات پروتئین شیر می‌تواند کیفیت شیر را در تهیه پنیرهای سفت و نیمه‌سفت تعیین نماید. میزان پروتئین شیر، خون و سایر ترشحات بدن تابعی از پروتئین جیره بوده که بسته به گونه دامی، سن، رشد، تولید و تولیدمثل متفاوت بوده و معادل ۱۳ درصد می‌باشد.
پروتئین شیر بزها بیشتر از شیر انسان و در بومی‌ها بیشتر از اصلاح‌شده می‌باشد. افزایش کازئین و پروتئین تام موجب بهبود پروتئین شیر شده ولی بالانس منفی انرژی تغییری در پروتئین شیر ایجاد نمی‌کند.
افزایش صعودی پروتئین شیر در دوره شیردهی می‌تواند به علت تولید تدریجی شیر و کاهش حجم شیر در اواخر شیردهی باشد.
میانگین غلظت اوره شیر بز با مقادیر ذکر شده در منابع مطابقت می‌نماید. اوره شیر بز از ۱۰ تا ۳۰ میلی‌گرم در دسیلیتر متغیر بوده و میزان آن کمتر از اوره شیر میش می‌باشد.
اوره خون در دام آبستن ۶۷درصد افزایش و در هنگام شیرواری ۳۶ درصد کاهش می‌یابد. کاهش اوره خون در شیردهی نتیجه کاهش متابولیسم پروتئین‌ها بوده و یا اینکه مقداری از آن در شیر تخلیه می‌گردد. در صورتی‌که عده‌ای اوره خون دام آبستن را بیشتر از دام شیروار می‌دانند.
نتایج جدول ۱ نشانگر کاهش معنی‌دار اوره شیر بز در طی دوره شیردهی بوده در صورتی که در شیر میش افزایش معنی‌دار بوده و بیانگر عامل بودن گونه دامی در میزان اوره شیر است.
پائین‌ترین کاهش در ماه سوم شیردهی بوده در حالی که در شیر میش بالاترین افزایش تا آخر شیرواری بوده است Tadich و همکاران (۱۹۹۴) حداکثر میزان اوره شیر را در ماه دوم شیرواری ذکر نموده که سپس کاهش می‌یابد.
ed و همکاران (۱۹۹۷) معتقدند که سطح اوره شیر با افزایش مقدار شیر افزایش می‌یابد. به طوری‌که در ماه‌های آخر شیرواری به حداکثر خود رسیده که تنها با نتایج شیر میش منطبق می‌باشد( Haenlein ،۲۰۰۳).
تغییرات اوره شیر را بسیار جزئی و ثابت ذکر کرده است. نتایج مطالعات فوق نشان می‌دهد که میزان اوره شیر در دوران شیردهی ثابت نبوده و تحت تاثیر گونه دامی با منشاء تغذیه و متابولیسم بدن متفاوت باشد.
سایر عوامل موثر در اوره شیر را می‌توان کاهش انرژی جیره، کاهش وزن و رشد ذکر نمود.
Cannas و همکاران (۱۹۹۸) معتقدند که با افزایش درصد پروتئین خام جیره اوره شیر نیز افزایش می‌یابد میزان اوره شیر در هنگام تغذیه در صبح بیشتر از تغذیه در عصر بوده است. ضمناً مصرف فرمالدئید سبب کاهش ۲۰ درصد اوره شیر بزها شده است.
اثرات سوء اوره در شیر دام‌ها باید بررسی گردد. فقدان اوره در شیر از نقاط مثبت و افزایش آن ازنظر بهداشتی، نگهداری و اقتصادی شیر منفی تلفی شده و منابع اشاره‌ای به آن ننموده‌اند.
فقط معدودی از محققین میزان اوره شیر را از اندیکاسیون‌های تشخیصی در تعیین انرژی و پروتئین جیره ذکر کرده‌اند.
عدم وجود رابطه بین پروتئین و اوره شیر نشانگر مستقل بودن اوره و پروتئین شیر در روند تولید آنهاست. وجود روابط جزئی و کم بین اوره در دوران شیردهی بز و فقدان آن در شیر میش قابل اعتماد نبودن این ماده در شیر را اثبات نموده لذا نمی‌تواند ارزش تشخیصی داشته باشد.
معدودی از این ارتباطات توسط محققین گزارش شده است. Ropstad و همکاران (۱۹۸۹) بین اوره و پروتئین شیر گاو رابطه معنی‌داری (0/45 =r) را گزارش نموده که با نتایج این مطالعه هم‌خوانی ندارد.
Cannas و همکاران (۱۹۹۸) بین اوره شیر، انرژی غذا و بین اوره شیر و پروتئین غذا روابطی را تعریف می‌کنند.
درخاتمه می‌توان گفت که میانگین پروتئین و اوره شیر بز در حدود ذکر شده در منابع بوده و میزان آن از شیر میش به مراتب کمتر می‌باشد. وجود اختلاف در ماه‌های شیردهی تاثیر عوامل متابولیکی و هضم و جذب در دام را نشان داده که اختلافات مذکور بیولوژیک نمی‌باشند.
فقدان رابطه بین اوره و پروتئین شیر و همچنین عدم وجود رابطه منظم و ثابت در اوره شیر بزها و میش‌ها در زمان شیردهی اهمیت و ارزش تشخیص تعیین اوره شیر را مردد می‌نماید و سرانجام از نظر میزان اوره، شیر بز سالم‌تر از شیر میش می‌باشد.
رامین علیقلی، سید مهدی رضوی روحانی، کریم بوداغی