به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ پس از اینکه گوساله یک ماه زندگی‌اش را از شیر کامل تغذیه کرد، می‌توان از انواع مختلف باقیمانده محصولات شیری (شیر پس چرخ دوغ، آب پنیر و غیره) در تغذیه گوساله استفاده کرد.
اهمیت خوراک آغازین در رشد و تکامل
فرآورده‌های تخمیری اسیدهای چرب فرار به ویژه اسید پروپیونیک و بوتریک عامل رشد و تکامل بافت‌های شکمبه هستند و مشخص شده است که این اسیدهای چرب فرار به‌عنوان محرک‌های اصلی رشد بافت شکمبه همچون تکامل سیستم متابولیکی جهت تأمین انرژی برای این رشد مفید است.
در اکثر دستگاه‌های عملی متداول از شیرگیری، رشد بافت شکمبه نگاری در طی سن ۳ تا ۸ هفتگی گوساله خیلی سریع بوده و 4 تا ۸ برابر سریع‌تر از رشد کل بدن است به‌محض اینکه حیوان از شیر گرفته شده به خوراک انتقال داده می‌شود.
مشکلات بیماری مخصوصا اسهال، روند کاهشی نشان می‌دهد. هزینه خوراک و کارگری هم اساساً موقعی که گوساله به برنامه غذایی خوراک خشک عادت می‌کند، کاهش می‌یابد.
روشن شده است که نوع غذای عرضه شده از زمان تولد بر سرعت و بلوغ دستگاه گوارش گوساله نشخوارکننده جوان تأثیر بسیاری دارد.
علف خشک بلند، غذای قابل قبول برای گوساله جوان (از تولد تا ۸-6 هفتگی) نیست. زیرا به دهان‌گیری و هضم چنین مواد خوراک خشبی مشکل است.
سرعت تخمیر مواد مغذی موجود در علف خشک با مواد علوفه‌ای نسبت به مواد متراکم کندتر است، همچنین میکروارگانیسم‌هایی که الیاف را تجزیه می‌کنند نیاز به دوره زمانی طولانی‌تری جهت استقرار در شکمبه ونگاری نسبت به میکروارگانیسم‌هایی که نشاسته و قندها را تخمیر می‌کنند، دارند.
بنابراین مواد علوفه‌ای غلظت بسیار کمتری از اسیدهای چرب فرار نسبت به مواد متراکم تولید می‌کنند. علاوه بر این، در نتیجه تخمیر مواد علوفه‌ای نسبت بالاتری اسید لاکتیک و نسبت پائین‌تری از اسید پروپیونیک و بوتریک تولید می‌شود.
اجزای تشکیل‌دهنده جیره آغازین برای گوساله‌ها
هرچند پیشنهاد بر این است که علف خشک بلند در جیره گوساله گنجانده نشود، وارد کردن مقادیری مواد که از منابع الیافی با اندازه ذرات کوچک‌تر هرچند به‌طور مطلق ضروری نیست ولی مصلحت‌آمیز است نشان داده شده است که جیره‌ای متشکل از غذاهای متراکم، و در نتیجه با الیاف پایین موجب مصرف غذای کمتر، هیپر کراتینه شدن پرزهای شکمبه و توده‌ای شدن ساختمان پرزها می‌شود.
پرزها شکل‌های غیرطبیعی داشته و توانایی آنها به جذب مواد مغذی کاهش می‌یابد.
به‌طور معمول افزودن مقادیر ۱۰ تا ۲5٪ علف خشک خردشده یا آسیاب شده با کیفیت بالا یا مقادیر مواد الیافی مناسب دیگر، به خوراک آغازین کامل در گوساله‌ها توصیه می‌شود.
نشان داده شده است این روش عملی، ماده خشک مصرفی و افزایش وزن بدن را در مقایسه با تغذیه جیره‌های بدون مواد الیافی عمده، افزایش می‌دهد.
دستگاه گوارش گوساله
در گوساله جوان، شکمبه انگاری هنوز برای استفاده از علوفه رشد نیافته و غذا باید ویتامین B، پروتئین مرغوب با تعادل مناسب اسیدهای آمینه را داشته باشد، زیرا این مواد مغذی نمی‌توانند توسط جمعیت میکروبی طبیعی شکمبه ساخته شوند
همه جیره غذایی گوساله تازه متولد شده باید شیر باشد زیرا آنزیم‌های گوارش لازم برای تجزیه پروتئین‌های پیچیده و کربوهیدرات‌ها، تا ۷ الی ۱۰ روز بعد از تولد ساخته نمی‌شوند.
به موازات رشد شکمبه و نگاری می‌توان مصرف غذا را آغاز نمود عوامل متعددی در نمو شکمبه و نگاری مؤثر هستند.
محصولات نهایی تخمیر شکمبه‌ای، محرک اصلی رشد پرزهای شکمبه‌ای و نگاری است.
اسیدهای چرب فرار ازنظر تأثیر بر رشد پرزها به ترتیب اهمیت بوتیرات، پروپیونات و استات هستند. گلوکز و محلول‌های نمکی در تحریک رشد شکمبه مؤثر نیستند و نمو عضلانی این عنصر به وجود مواد خشک و فیبر در آن بستگی دارد.
تغذیه گوساله یک ماهه
پس از اینکه گوساله یک ماه زندگی‌اش را از شیر کامل تغذیه کرد، می‌توان از انواع مختلف باقیمانده محصولات شیری (شیر پس چرخ دوغ، آب پنیر و غیره) در تغذیه گوساله استفاده کرد.
گوساله‌های نژادهای بزرگ را مادامی‌که حیوان روزانه در حدود ۷۰۰ گرم کنسانتره دریافت نمی‌کند، نباید از شیر گرفته شوند.
بعضی از گوساله‌ها که در ۳ هفتگی از شیر گرفته می‌شوند تا یک هفته افزایش وزنی نخواهند داشت ولی از 4 هفته به بعد شروع به افزایش وزن می‌کنند.
طبق تجربیات به‌دست آمده در صورتی که گوساله با شیر پس چرخ، پرورش داده شود دارای رشد متعادلی است. درصورت نبودن شیر پس چرخ می‌توان از سایر محصولات باقیمانده استفاده کرد.
برای متعادل نمودن رشد نوزاد گوساله‌ها بایستی علوفه و دانه‌های علوفه‌ای جهت رفع احتیاجات جسمانی در جیره غذایی منظور کرد.
علوفه‌ای که جهت تغذیه گوساله درنظر گرفته می‌شود، باید قبل از اینکه به گل بنشیند چیده شده و در سایه، خشک و، ذخیره شود، به‌نحوی که قسمت اعظم سبزینه برگ‌های علوفه باقی بماند. چنین علوفه‌ای دارای مقادیر زیادی پروتئین سبزینه و مواد معدنی و ویتامین‌هاست.
آغوز
اولین شیر تولیدی گاو بعد از زایش آغوز نام دارد که سرشار از مواد مغذی و پادتن‌هاست گوساله در هنگام تولد، فاقد قدرت مقاومت در برابر بیماری‌هاست، زیرا دیواره‌های جفت مانع عبور پادتن‌ها از مادر به دستگاه گردش خون جنین می‌شوند.
پادتن‌های آغوز تا رشد سیستم ایمنی گوساله و توان تولید پادتن‌ها آنها، مقاومت اولیه گوساله جوان را در برابر بیماری‌ها تأمین می‌کنند.
مواد زیر برای استفاده بهتر از آغوز در مدیریت تغذیه‌ای گوساله‌ها توصیه می‌شود:
1- آغوز اضافی را می‌توان در ظروف پلاستیکی تمیز، با ظروفی که لایه داخلی پلاستیکی دارند، ذخیره کرد.
۲- بعد از اضافه کردن مواد جدید به آغوز در حال تخمیر، برای جلوگیری از جدا شدن لایه بستن، حتماً باید آن را به‌طور کامل به‌هم زده و مخلوط نمود.
3- ظرف حاوی آغوز حیوان مبتلا به ورم پستان، و شیری که آنتی‌بیوتیک داشته باشد باید دور ریخته شود.
- محلول مایع نهایی (با 16 الی ۲۰ درصد کل مواد جامد) باید به صورت ۲ تا ۳ قسمت آغوز ترش شده با یک قسمت آب گرم رقیق شود.
5- درصورت امتناع گوساله‌ها از مصرف آغوز ترش شده، افزودن بی‌کربنات سدیم (0/5 درصد وزن) پیش از مصرف، مزه اسیدی را ازبین می‌برد.
6- با افزودن اسید پروپیونیک (یک درصد وزن) به آغوز تازه در تابستان، تخمیر غیرطبیعی و بوی نامساعد به حداقل می‌رساند. در این حالت اسید باید به آرامی افزوده شود تا از رسوب پروتئین جلوگیری کند.
۷- آغوز اسیدی شده را می‌توان به آغوزی که قبلا اسیدی شده است افزود.
۸- آغوز ترش شده باید در طی ۳ الی 4 هفته مصرف شود.
معمولا شش ماهه اول زندگی گوساله را ازنظر تغذیه به دو دوره تقسیم می‌کنند.
غذای دوره اول دام بایستی بیش از ۱۹ درصد پروتئین و کمتر از ۱۰ درصد فیبر و بیش از ۷۵درصد T.D.Nداشته و توسط آنتی‌بیوتیک و ویتامین‌های A و D تقویت گردد.
مقدار کنسانتره‌ای که به گوساله داده می‌شود، از ۱۰۰ گرم شروع (از هفته چهارم) و تا ۱ کیلوگرم می‌رسانند.
در دوره دوم که از ماه سوم شروع می‌شود، به جیره دوره اول مقداری مواد متراکم ساده افزوده می‌شود. پس از چهار ماهگی لازم است گوساله‌های نر و ماده ازهم جدا نگهداری شوند زیرا گوساله‌های نر معمولا جثه درشت‌تری داشته به‌علاوه سرعت رشد بیشتری دارند و پس از این سن، نیاز بیشتری به مواد غذایی خواهند داشت.
در گوساله جوان، شکمبه و نگاری هنوز برای استفاده از علوفه رشد نیافته و غذا باید ویتامین B، پروتئین مرغوب با تعادل مناسب اسیدهای آمینه را داشته باشد زیرا این مواد مغذی نمی‌توانند توسط جمعیت میکروبی طبیعی شکمبه ساخته شوند.
همه جیره غذایی گوساله تازه متولد شده باید شیر باشد زیرا آنزیم‌های گوارش لازم برای تجزیه و پروتئین‌های پیچیده و کربوهیدرات‌ها، تا ۷ الی ۱۰ روز بعد از تولد ساخته نمی‌شوند. به موازات رشد شکمبه ونگاری، می‌توان مصرف غذا را آغاز کرد.
عوامل متعددی در نمو شکمبه و نگاری مؤثر است محصولات نهایی تخمیر شکمبه‌ای، محرک اصلی رشد پرزهای شکمبه‌ای و نگاری است.
اسیدهای چرب فرار ازنظر تأثیر بر رشد پرزها به ترتیب اهمیت، بوتیرات، پروپیونات واستات است.
گلوکز و محلول‌های نمکی در تحریک رشد شکمبه مؤثر نیستند و نمو عضلانی این عنصر به وجود مواد خشک و فیبر در آن بستگی دارد.
دکتر یوسف نادری (استادیار گروه علوم دامی‌دانشگاه آزاد اسلامی‌واحد آستارا)