به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ مایکوپلاسماها، ریزترین ارگانیزم‌های زنده‌ای هستند که هم‌اندازه و هم‌شمار ژن‌های آنها و برخلاف دیگر باکتری‌ها، دیواره سلولی ندارند.
این باکتری‌ها، که در طیور بیماری ایجاد می‌کنند، دو نوع‌اند:
- مایکوپلاسما گالیسپتیکوم (MG)
- مایکوپلاسما سینوویا (MS)
مایکوپلاسما MG کلاً بیماری‌زاترین مایکوپلاسماها است که زیان سنگینی به مرغداری‌ها می‌زند.
نوع MS مایکوپلاسما، شایع‌تر است و بیماریزای رایج در مرغداری‌های تخمگذار، در سنین مختلف جوجه‌ها و مرغ‌ها است.
توانایی سویه‌های گوناگون مایکوپلاسما MS در پدید آوردن شدت بیماری متفاوت است و بیشتر آنها بیماری‌های سبک ایجاد می‌کنند، اما آنها که توانایی پدید آوردن بیماری شدید دارند می‌توانند به دستگاه تنفسی مرغ‌ها آسیب شدید بزنند، از تولید تخم‌مرغ بکاهند، و در مرغ‌های آسیب‌پذیر، گرفتاری مفاصل درست کنند.
مایکوپلاسما MS همیشه عامل اولیه عفونت نیست، و بیشتر وقت‌ها، هنگامی بروز می‌کند که با دیگر بیماریزاهای تنفسی، مانند ویروس بیماری نیوکاسل، و ویروس بیماریزای IBV همراه باشد.
بیماری مزمن ناشی از مجموعه این بیماریزاها، به‌ویژه در شرایط ناجور محیطی مانند سطح بالای آمونیاک، سردی هوا، و وجود گرد و غبار در سالن مرغداری، آسیب جدی به مرغداری می‌زند.
مرغه‌ایی که با مایکوپلاسما MS درگیر باشند، ممکن است نسبت به واکسن‌های نیوکاسل و IBV حساسیت بیشتری نشان دهند.
دیده شده است که باکتری مایکوپلاسما MS در مرغ‌های درگیر با باکتری ای-کولای، التهاب پرده صفاق پدید می‌آورد.
نشانه‌های درمانگاهی
بیماری مایکوپلاسما سینوویا در مرغ‌ها معمولاً بخش بالایی دستگاه تنفس را درگیر می‌کند که اگر به شش‌ها زده باشد و مرغ درگیر را با دستگاه استتواسکپ (Estothoscope) آزمایش کنند صدای ملایمی شنیده می‌شود، اما معمولاً در موارد پنهان (ساب کلینیکال) توجهی برنمی‌انگیزد.
در برخی از سویه‌های مایکوپلاسمای MS درگیری ممکن است از مرحله حاد به مرحله مزمن پیشرفت کند. این، هنگامی پیش می‌آید.که عفونت در بدن مرغ پخش شود و به مفصل‌ها برسد و لنگش بیاورد.
تأثیر روی تولید تخم‌مرغ
اگر آلودگی گله به مایکوپلاسما سینوویا در دوره رشد پیش از تخمگذاری پیش بیاید تأثیر چندانی روی تولید تخم‌مرغ بر جای نخواهد گذاشت. اما در دوره تخمگذاری می‌تواند روی میزان تولید اثر بگذارد.
منحنی تولید تخم‌مرغ در مرغ‌های درگیر می‌تواند به‌صورت چرخ وفلکی، گاهی بالا و گاهی پایین برود. این پایین و بالا رفتن تولید در گله‌هایی که آنتی‌بیوتیک در خوراک را به‌صورت دوره‌ای مصرف می‌کنند بیشتر دیده می‌شود.
هرگاه عفونت این بیماری به مفصل‌ها رسیده باشد نیز به سبب مشکل راه رفتن و رسیدن به دانخوری و آبخوری در کاهش تولید مؤثر خواهد بود.
تأثیر روی کیفیت پوسته تخم‌مرغ
یک سویه جدید مایکوپلاسما سینوویا که در گله‌های مرغداری صنعتی پدید آمده است، سبب انحراف اویداکت (لوله رحمی) می‌شود، و شمار تخممرغهای ترک‌دار را بالا می‌برد.
آسیب‌دیدگی را معمولاً در نوک تخم‌مرغ می‌توان دید.
پوسته تخم‌مرغ، در 2 سانتی‌متر پایین‌تر از نوک آن، خشن و مانند شیشه نور از آن می‌گذرد. اگر با میکروسکوپ الکترونی به پوسته تخم‌مرغ نگاه کنند می‌بینند که پوسته دارای لایه (mammillary knob) نیست.
انتقال بیماری
بسیاری از انواع پرندگان (طیور)، ازجمله مرغ‌ها، بوقلمون، پرندگان وحشی و پرندگان زینتی ناقل مایکوپلاسما سینوویا هستند، و می‌توانند با تماس مستقیم تراوشات دستگاه تنفسی، به‌صورت ملایمی این باکتری را منتقل کنند.
پخش این باکتری در گله 1 تا 4 هفته طول می‌کشد که به‌شدت بیماریزایی سویه باکتری، وضع سالن، و شرایط محیطی آن، بستگی دارد.
روی‌هم رفته، مایکوپلاسماها به آهستگی در مرغداری پخش می‌شوند، اما سرانجام به همه گله سرایت می‌کنند، اما در همه مرغ‌های درگیر، نشانه‌های بیماری دیده نمی‌شود، گرچه آنها تا پایان زندگی‌شان به صورت ناقل باکتری مایکوپلاسما سینوویا در گله باقی می‌مانند و مصرف آنتی‌بیوتیک هم روی آنها تأثیری نخواهد داشت.
انتقال عمودی یکی از پیامدهای آلودگی گله به مایکوپلاسما سینوویا است. هنگامی که گله، درگیر این بیماری می‌شود اوج تراوش باکتری و انتقال آن به جوجه‌ها 4 تا 6 هفته پس از آغاز آلودگی گله پیش می‌آید و پس از آن، درصد انتقال عمودی معمولاً کاهش می‌یابد، مگر این‌که مرغ‌های مادر دچار یک دوره استرس‌زا شوند.
استفاده از تخممرغهای نطفه‌دار مرغداری مادری که آلودگی مایکوپلاسما سینوویا دارد جداً توصیه نمی‌شود. اگر قصد بهره‌برداری از این گله‌های آلوده در میان باشد، باید از تخممرغها در یک هچری جداگانه استفاده شود، و مرغداری که جوجه‌های این تخممرغها را پرورش می‌دهد، باید ایزوله شود.
استفاده از آنتی‌بیوتیک در دو هفته اول عمر این جوجه‌ها، و نیز مراقبت بیشتر از وضع آنها نیز پیشنهاد شده است.
باکتری مایکوپلاسما سینوویا می‌تواند روی پر مرغ‌ها، و مواد گوناگون، مانند پارچه، لاستیک و چوب 2 تا 3 روز فعال بماند، و می‌تواند درون بینی انسان منتقل شود.
کوچک بودن ذرات این باکتری و سبکی آن سبب می‌شود که همراه هوای غبارآلود و یا گردو غبار فضولات تا 8 کیلومتر سفر کند.
آزمایش‌های انجام شده نشان می‌دهند که روی موی مصنوعی برای9 روز زنده می‌ماند. در خاک، آب و مواد تخم‌مرغ بیش از اینها زنده و فعال می‌ماند.
دوره کمون
طول دوره کمون این باکتری معمولاً 11 تا 21 روز پس از تماس با آن است. جوجه‌هایی که به صورت انتقال عمودی (از مادر به جوجه) به این باکتری آلوده هستند، در دو سه روز پس از هچ نشانه‌های بیماری را بروز می‌دهند.
تشخیص
به وجود بیماری مایکوپلاسما سینوویا با دیدن نشانه‌های بیماری تنفسی و لنگش می‌توان پی برد.
تصویر کلینیکی بیماری تنفسی که با این باکتری پدید می‌آید، مانند تصویر دیگر بیماری‌های تنفسی است که به‌وسیله پاتوژن‌ها ایجاد می‌شود.
تورم مفاصل، و زخم‌هایی که این باکتری ایجاد می‌کند نیز مانند آنهایی است که دیگر باکتری‌ها ازجمله استافیلوکوکوس‌ها ایجاد می‌کنند.
غیرمعمولی بودن نوک تخممرغها می‌تواند نشانگر درگیری با این باکتری‌ها باشد. به هر روی، برای پی بردن قطعی به وجود این بیماری در گله، فرستادن نمونه‌ها به آزمایشگاه ضروری است.
آزمایشگاه
هدف از آزمایش مایکوپلاسما سینوویا با توجه به نوع گله انجام می‌شود. برای گله‌های صنعتی اهداف آزمایشگاه می‌تواند پی بردن به تأثیر واکسن روی گله مرغ مادر باشد که آیا وضع گله از نظر آلودگی مثبت است یا منفی.
انجام این آزمایش‌های برای گله‌های مرغ مادر یک برنامه رایج است زیرا هدف، حفظ شرایط منفی (بدون آلودگی) به مایکوپلاسما سینوویا و پیشگیری از انتقال آن است.
انجام این آزمایش‌ها شیوه Polymerase chain reaction( PCR) (واکنش زنجیره پلیمری) حساس‌تر و دقیق‌تر از آزمایش « الیزا » است، و نتیجه آن نیز در چند ساعت مشخص می‌شود.
برای انجام آزمایش با PCR لازم است نمونه‌ها از دست کم 25 مرغ گرفته شود. نمونه‌ها باید از گوش میانی مرغ‌ها برداشته شوند که درصورت وجود عفونت، سرخ رنگ و متورم می‌شود.
درمان مایکوپلاسمای سینوویا
بکار بردن داروهای آنتی‌بیوتیکی در آزمایشگاه روی باکتری مایکوپلاسما سینوویا نشان داده است که چندین نوع آنتی‌بیوتیک روی این باکتری اثر می‌گذارند، ازجمله: تایلوزین، تیامولین، کلروتتراسایکلین، اوکسی تتراسایکلین، لینکومایسین، کیتا سامایسین (kitasamycin)، انروفلاکساسین، دنوفلاکسین و ایولوسین (aivlosin).
باید در نظر داشت که تکرار درمان آنتی‌بیوتیکی می‌تواند خطر مقاوم شدن باکتری را پدید بیاورد، بنابراین بهتر است پیش از استفاده از آنتی‌بیوتیک روی گله‌ای که قرنطینه شده است حساسیت چندین نوع آنتی‌بیوتیک روی گله آزمایش شود تا مناسب‌ترین آنتی‌بیوتیک انتخاب گردد.
انتخاب آنتی‌بیوتیک می‌باید باتوجه به راهنمای استفاده آنتی‌بیوتیک‌ها که از سوی مقامات سازمان دامپزشکی محل صادر شده است و زیر نظارت دامپزشک گله انجام بگیرد.
شواهدی در دست است که می‌توان با رعایت اصول بهداشتی کامل، همراه با درمان آنتی‌بیوتیکی، از یک گله‌ای که به بیماری مایکوپلاسما سینوویا آلوده است (مثبت)، یک گله بدون آلودگی (منفی) به‌دست آورد.
اقدامات کارآمد بهداشتی
آنالیز کردن خطر بالقوه آلوده کردن و گسترش بیماری در گله می‌باید در همه گله‌ها با رعایت دستورالعمل ویژه که خطر گسترش آلودگی را به کمترین برساند انجام بگیرد:
•از درهم کردن گله‌های مرغ تخمگذار، که ممکن است مرغ‌های مسن، مرغ‌های جوان را آلوده کنند خودداری کنند.
به یاد داشته باشید که گله‌هایی که پیش از آن آلوده بودند متناوباً باکتری عامل بیماری را تراوش می‌کنند.
•فاصله میان مرغداری خودتان با مرغداری همسایه را به بیشترین حد ممکن برسانید.
•هیچ مرغ یا پرنده‌ای نباید از بیرون مرغداری به داخل آورده شود، و کارگران، پس از کار در مرغداری نباید با مرغ دیگری در تماس باشند.
•رابطه با مرغداری همسایه باید ممنوع باشد.
•دستگاه‌ها و اتومبیل‌ها به هنگام ورود به مرغداری باید ضدعفونی شوند.
•امکانات و وسایل دوش گرفتن پرسنل را در مرغداری مهیا کنید.
•برای پرسنل مرغداری روپوش و چکمه پاکیزه فراهم کنید.
•انجام کارهای بهداشتی، مانند شستن دست پیش از رفتن از سالن به سالن دیگر را تمرین کنید.
•حشرات، مرغ‌های وحشی و موش‌ها را کنترل کنید و از ورود آنها به مرغداری جلوگیری نمایید.
•شستن و ضدعفونی دیوارها و کف محکم و ساخته شده از مواد جامد، آسان‌تر و کارآمدتر است.
•از میان بردن مرغ‌های تلف شده را بر پایه زمانبندی مناسب، انجام دهید.
واکسیناسیون طیور
به‌کار بردن واکسن زنده، سطح تراوش باکتری مایکوپلاسما سینوویا را کاهش می‌دهد، و از آلودگی محیط به آن می‌کاهد. آنتی‌بادی که در پی واکسیناسیون پیش می‌آید به گونه چشمگیری از ایجاد عفونت در گله پیشگیری می‌کند.
اگر عفونت در گله وجود داشته باشد، آنتی‌بادی پدید آمده از واکسن ممکن است به بهبود مرغ‌های درگیر عفونت کمک کند و گله از وجود باکتری مایکوپلاسما سینوویا پاک شود.
برای به‌دست آوردن تأثیر بالاتری از واکسن زنده، بهتر است از واکسن قطره چشمی استفاده شود.
واکسن زنده در اتاق، و یا در یخچال ثبات خود را از دست می‌دهد و باید آن را در حالت فریز بودن نگهداری کرد (در 70- درجه سانتی‌گراد).
بسیاری از مرغداران، به سبب نیاز به امکانات ویژه برای نگهداری، و آماده‌سازی آن، از واکسیناسیون چشم می‌پوشند.
هرچند به کار بردن این واکسن اندکی دردسر دارد، اما نتیجه آن می‌تواند بسیار رضایت‌بخش باشد.
منبع: نیکوتک
نوشته تیم فنی Hy-Line International، مجله مرغداری International Poultry Production