به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ بسیاری از اقدامات درمانی رایج در درمان ورم پستان بالینی مانند تزریق اکسی‌توسین، دوشش مکرر و استفاده از پمادهای پستانی خارج از لیست و غیرمجاز نیاز به بازنگری دارند.
در افزایش موفقیت درمان ورم پستان توجه به شرایط دام و ویژگی‌های پاتوژن از انتخاب آنتی‌بیوتیک مهمتر است.
از آن جا که در موارد ورم پستان شدید، دام تمایل به آلکالوز داشته است، استفاده از سرم بی‌کربنات ممنوع است، مگر این که با اندازه‌گیری سرم pH آن مشخص شود.
مقدمه
باتوجه به شیوع فراوان ورم پستان بالینی در گاوهای شیری درمان آن نیز به یکی از کارهای روزمره در گله تبدیل شده است. مطابق توصیه‌های سنتی (فال و هیوز ۱۹۸۷) در ورم پستان بالینی خفیف یا تحت حاد که فقط شیر تغییراتی مانند تغییر رنگ و یا وجود لخته و دلمه را نشان می‌دهد.
از افزایش دوشش وانفوزیون داخل پستانی پماد پستانی (گاه طی سه دوشش متوالی و گاه شبی یک پماد تا ۳ شب) استفاده می‌شود. در موارد حاد که پستان هم علایم التهاب شامل گرما، قرمزی و درد را نشان می‌دهد، استفاده از تزریق اکسی‌توسین، ضد التهاب موضعی (داخل و یا روی پستان) به درمان اضافه می‌شود.
در موارد فوق حاد که علایم توکسمی و زمین‌گیری در دام ظاهر می‌شود، مایع درمانی، ضدالتهاب و آنتی‌بیوتیک عمومی نیز به درمان اضافه می‌شود و چه بسا درمان نگهدارنده و حمایتی از موارد قبلی مهمتر باشد (محمدصادق، ۱۳۸۹).
یکی از مشکلات ورم پستان فوق حاد همراه با توکسمی این است که گاو به‌دلیل کمی بی‌اشتهایی دچار افت کلسیم سرمی می‌شود. از این‌رو، قادر به افزایش انقباض عضلات بدن نیست که به نوبه خود مسئول بیش از ۷۰درصد افزایش درجه حرارت بدن است.
بنابراین، گاو با وجود ابتلا به توکسمی، علائمی مانند ضعف، بی‌اشتهایی افزایش ضربان قلب و تنفس را نشان می‌دهد ولی ممکن است قادر به نشان دادن افزایش درجه حرارت نباشد.
در چنین مواردی بررسی کیفیت و کمیت شکمبه و اولویت دادن به آن توصیه می‌شود زیرا در شرایط توکسمی عصب واگ تعصیب‌کننده دستگاه گوارش دچار افست پتانسیل عمل می‌شود.
به همین دلیل 2012 ,Roberson توصیه می‌کند که اگر یکی از نشانه‌های ترشح آبکی یا سرمی، دهیدراتاسیون، کاهش کمیت و کیفیت حرکات شکمبه، تب، افزایش ضربان قلب و افزایش تعداد تنفس مشاهده شد، نوع ورم پستان حاد (متوسط) و اگر بیش از دو مورد از علائم فوق دیده شد، نوع ورم پستان را فوق حاد (شدید) در نظر بگیرید.
ناکامی در درمان ورم پستان بسیار شایع است به گونه‌ای که 60-40 درصد موارد ورم پستان در گله از نوع ورم پستان قبلی درمان نشده است با حذف این نوع ورم پستان، میزان شیوع ورم پستان در گله تا حدود ۵۰ درصد کاهش می‌یابد.
عوامل مؤثر بر موفقیت درمان ورم پستان
در انتخاب دارو به‌ویژه آنتی‌بیوتیک، شرایط دام، پاتوژن و دارو باید مدنظر قرار گیرد.
عوامل مربوط به گاو (سن، تعداد زایش، مرحله شیردهی حضور دیگر بیماری‌ها در گاو و گله، افزایش روزهای شیردهی بدون آبستنی، لنگش و عدم تولید شیر قبل از ورم، SCC) و تاریخچه ورم پستان (شدت و ...)، عوامل مربوط به پاتوژن (ویرولانس و مقاومت دارویی) و عوامل مربوط به آنتی‌بیوتیک بر کارآیی و میزان موفقیت درمان مؤثرند.
به‌منظور افزایش کفایت در درمان، سرعت پیدا کردن موارد ورم پستان و درمان زودهنگام، میزان افزایش SCC در ورم پستان، افزایش تعداد کارتیه‌های مبتلا، ابتلای قبلی به ورم پستان و درمان نشدن آنها از نظر باکتریولوژیکی، توان سیستم ایمنی دام، سطح استرس اکسیداتیو (عوامل مسبب آزاد شدن رادیکال آزاد اکسیژن در بدن مانند کتوز و کبد چرب)، توان آنتی‌اکسیدانی بدن (مقدار کل گلوتاتیون پراکسیداز و دیگر آنزیم‌های مرتبط، سلنیوم، مس، روی، آهن، ویتامین ای، آ و...)، سطح استرس در بدن دام (آزادکننده کورتیزول و اپیویدها)، اضافه شدن دیگر روندهای پاتوژن در بدن مانند کمبود کلسیم و متعاقب آن افزایش ترکیبات اپیوئیدی و پیشرفت زمین‌گیری در دام، کفایت آنتی‌بیوتیک انتخاب شده در بدن بیمار، زمینه وجود مقاومت دارویی، تأثیرات جانبی آنتی‌بیوتیک و دیگر درمان‌ها بر دیگر ارگان‌های بدن، مؤثر است.
تغییرات فصلی، ورود دام جدید دارای باکتری جدید و میزان موفقیت اقدامات کنترلی در سطح گله بر روی نوع پاتوژن موجود در گله و بنابراین نوع انتخاب دامپزشک تأثیر می‌گذارد.
در این مقاله فرازهای مختلف روند درمان ورم پستان در گاو شیری مورد بازنگری قرار می‌گیرد.
سرعت پیدا کردن موارد ورم پستان
هرچه ورم پستان سریع‌تر پیدا شود، نتیجه درمان بهتر خواهد بود به‌همین دلیل استفاده از فیلتر لخته‌یاب در لاینرها و با اهدای جایزه به کارگر ورم‌یاب به‌جای تهدید کارگر شیردوش توصیه می‌شود.
درمان زودهنگام ورم پستان
امروزه توصیه می‌شود که از موارد شدید ورم پستان نمونه‌ای تهیه و در 40 - 24 درجه سانتی‌گراد ساعت و سپس در ۲۰- درجه سانتی‌گراد نگهداری شود و بلافاصله درمان آنتی‌بیوتیک داخل پستانی مورد تایید شروع شود.
اگر روند روبه بهبود بود تا درمان کامل ادامه یابد و اگر روند درمان نتیجه خوبی نداشت نمونه به آزمایشگاه ارسال شود تا نوع باکتری و نتیجه آنتی‌بیوگرام تعیین شود و از آن برای تغییر درمان استفاده شود ولی روش‌های دیگری نیز در این زمینه وجود دارند.
جمع‌بندی (نتیجه‌گیری)
موفقیت در درمان ورم پستان به شرایط دام، داروهای مورداستفاده و نوع باکتری بستگی دارد.
از آن جا که نوع باکتری پاتوژن (حدت و روند ایجاد عفونت)، میزان مزمن بودن روند عفونت و شرایط سیستم ایمنی دام در تعیین نتیجه درمان از نوع آنتی‌بیوتیک استفاده شده مهمتر است، در درمان ورم پستان به عوامل موثر بر نتیجه درمان شاید بیشتر از انتخاب آنتی‌بیوتیک مناسب باید اهمیت داد. در برخی گله‌ها میزان موفقیت در مان ورم پستان بیشتر از دیگر گله‌ها است.
در انتخاب نوع درمان باید به هزینه تمام‌شده نیز توجه داشت. افزایش طول درمان موفقیت نتیجه درمان را افزایش می‌دهد.
در موارد خفیف و متوسط ورم پستان ناشی از گرم مثبت‌ها، تنها ۲ روز درمان با آنتی‌بیوتیک توصیه شده است و انواع خفیف و متوسط بدون جدا شدن هر نوع باکتری و در موارد جدا شدن گرم منفی‌ها هیچ درمان آنتی‌بیوتیکی توصیه نمی‌شود.
در دام‌هایی که بیماری مهم دیگری همراه ورم پستان وجود دارد و با احتمال مزمن شدن روند ورم پستان مطرح است، بهتر است درمان آنتی‌بیوتیکی شروع نشود و به اقدامات دیگری (حذف و یا کور کردن) پرداخته شود. تزریق اکسی‌توسین تنها در مواردی که شیر هنوز جریان دارد و افزایش دوشش در مواردی که دردناک نباشد توصیه می‌شود.
دکتر مجید محمدصادق (استادیار بخش مامایی، گروه علوم درمانگاهی دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار)