به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ مطالعات مشاهده‌ای برای تشخیص ریسک فاکتورها و برای برآورد اثرات کمی عوامل مختلف که در ایجاد بیماری نقش دارند کاربرد دارد. این تحقیقات بر اساس آنالیز رخداد طبیعی بیماری در جمعیت‌ها با مقایسه گروه‌ها به‌طور جداگانه بر اساس مشاهده بیماری و در معرض قرار گرفتن با فاکتورهای مستعدکننده پایه‌ریزی شده‌اند.
این عوامل را می‌توان در گروه‌های مختلف مانند نژاد، سن و یا اندازه‌گیری فاکتورهای کمی دیگر نظیر وزن، سن، درجه حرارت و غیره تقسیم‌بندی کرد.
سه نوع مطالعه مشاهده‌ای وجود دارد: مطالعات مقطعی (cross sectional study)، مطالعات هم‌گروهی (cohort studies) و مطالعات مورد شاهد (case control).
مطالعات مقطعی
مطالعات مقطعی شامل انتخاب تصادفی نمونه از یک جمعیت (N) و مشخص کردن بیمار یا غیر بیمار بودن هر نمونه به صورت جداگانه و به‌دست آوردن شیوع بیماری است.
مطالعات هم‌گروهی
در این گونه مطالعه یک گروه از حیوانات که با ریسک فاکتورها مواجه شده و یک گروه که مواجه نشده باشند، به‌طور تصادفی انتخاب می‌شوند و برای مدت مشخص کنترل شده و پیشرفت بیماری در هر گروه ثبت می‌شود. در ابتدای این بررسی هیچ‌کدام از حیوانات بیمار نیستند، بنابراین بروز بیماری در آنها در اثر مواجه با ریسک فاکتور، اندازه‌گیری می‌شود.
مطالعات مورد شاهد
این مطالعات در این مقاله بنا به مشکلات و سختی آنها در بیماری‌های انگلی بررسی نمی‌شود.
طراحی یک مطالعه انگلی
مطالعه بیماری‌های با دوره زمانی طولانی، مانند بیماری‌های انگلی بیشتر با مطالعات مقطعی قابل انجام است؛ در حالی که بیماری‌های با دوره کوتاه مانند بیماری‌های ویروسی با مطالعات هم‌گروهی، مطالعه می‌شود. بنابراین منطقی است که از مطالعات مقطعی برای بررسی وضعیت بیماری در گله با جمعیت استفاده کرد ولی در موارد خاص به منظور بررسی پیدایش یا پراکندگی بیماری انگلی مطالعه هم‌گروهی ممکن است ترجیح داده شود.
به‌طور کلی اولین قدم مطالعه، برآورد آلودگی به کرم‌ها در گله یا جمعیت است، در حالی که مونیتورینگ درازمدت وضعیت آلودگی با کرم‌ها در گله یا در جمعیت و یا برنامه‌های کنترلی، شیوه متفاوتی از بررسی همه‌گیری‌شناسی گونه‌های کرمی است و ممکن است اطلاعاتی در مورد تغییرات شیوع و شدت آلودگی در گله / جمعیت‌های طیور به ما بدهد. استفاده از حیوانات تریسر می‌تواند اطلاعاتی در مورد تکامل، پراکندگی و زنده ماندن مراحل آزادزی انگل به ما بدهد.
واحد بررسی ماگله با جمعیت است. آلودگی کرمی معمولاً تمام گله یا جمعیت را آلوده می‌کند و اندازه‌گیری سطوح مختلف آلودگی در گروه‌های سنی گونه‌های انگلی وجود داشته ولی علایمی بروز نمی‌دهند و ممکن است مشکلاتی ایجاد کنند. تشخیص، درمان و برنامه‌های کنترلی باید تمام جمعیت را پوشش دهد.
زمانی که بررسی در روی گله انجام می‌شود باید توجه داشت که فاکتورهای متعددی ممکن است در عفونت‌های کرمی تاثیر بگذارند (تعداد گونه، شیوع و شدت عفونت). یکی از فاکتورهای اصلی سن پرندگان و نسبت ایمنی آنها به گونه‌های مختلف کرمی است. سایر فاکتورها عبارت‌اند از: فاکتورهای مدیریتی امکانات پرورشی و بهداشتی و تغییرات درجه حرارت منطقه که ممکن است تاثیر زیادی در میزان انتقال داشته باشد. وضعیت تغذیه‌ای میزبان و برنامه‌های کنترلی (مدیریت و درمان‌های ضدکرمی دوره‌ای) خصوصاً فاصله زمانی از آخرین درمان ضدکرمی می‌تواند میزان عفونت را مشخص کند.
مشاهده انگل‌ها در گله (یا جمعیت)
برای مشخص کردن آلودگی به کرم‌های انگلی در جمعیت‌های تحت بررسی نمونه مدفوع از تعداد مشخص پرندگان زنده ترجیحاً در یک گروه سنی اخذ می‌شود. در آزمایش مدفوع ممکن است برخی آلودگی‌ها مشخص نشود آلودگی به مراحل نابالغ انگل‌ها وجود داشته باشد) در این حالت تعدادی از حیوانات مرده را می‌توان کالبدگشایی کرد.
لازم است نمونه‌های مدفوع را برای افزایش شانس تشخیص گونه‌های انگلی موجود در جمعیت حداقل از سه گروه سنی پرندگان جمع‌آوری کرد. معمولاً در جوجه‌های زیر سه ماه، آلودگی با گونه‌های ایمریا، آسکاریدیا گالی، گونه‌های هتراکیس و گونه‌های کاپیلاریا دیده می‌شود.
در گروه سنی ۷ـ۳ ماه آلودگی با گونه‌های ایمریا، آسکاریدیا گالی، گونه‌های تترامرس و گونه‌های رایلی تینا و در گروه سنی بالای هفت ماه آلودگی با گونه‌های رایلی تینا. گونه‌های تترامرس و گونه‌های هتراکیس شایع است.
اغلب آلودگی‌های انگلی در پرندگان بدون علامت است. بنابراین، نمونه‌گیری باید از هر دو گروه پرندگان آلوده و گروهی از پرندگان که به‌صورت تصادفی انتخاب شده‌اند، صورت گیرد. نمونه‌گیری تصادفی به‌منظور برآورد آلودگی گله لازم است. مشخص است که نمونه‌گیری از همه جمعیت بسیار مشکل است؛ به این دلیل نمونه‌گیری از تعداد مشخص جمعیت انجام می‌پذیرد.
نمونه‌گیری تصادفی برای یک بررسی معتبر برای مشکل یک جمعیت لازم است. این نکته باید مورد توجه قرار گیرد که صحت کامل تنها زمانی که از کل جمعیت نمونه‌گیری شود به‌دست می‌آید اما زمانی که اندازه نمونه محاسبه می‌شود و حیوانات به‌صورت تصادفی نمونه‌گیری می‌شوند، یک حدس معتبر از یک مشکل جمعیت به‌دست می‌آید.
تعداد نمونه مورد نیاز
تعداد نمونه مناسب می‌تواند برای مطالعات مقطعی مشخص شود. اگرچه محاسبات دقیق می‌تواند همراه جزییات باشد. در مطالعات پیچیده یک متخصص آمار مورد نیاز است. در بررسی‌های ساده تعداد نمونه را می‌توان با فرمول زیر محاسبه کرد.
حجم نمونه مناسب در بررسی های ساده با فرمول زیر محاسبه می شود:
n=Z2PQ/L2
n = حجم نمونه
P = شیوع مورد انتظار در جمعیت
Q = 1-P
L = درصد خطا.
مثلا بیشترین تفاوت قابل‌قبول بین شیوع واقعی و تخمینی است. اگر ضریب اطمینان برابر ٪۹۵ باشد، Z تقریبا برابر با دو است و در این حالت فرمول به شکل زیر تعریف می‌شود:
4PQ/L2 = n
به‌منظور محاسبه حجم نمونه مورد نیاز برای تخمین شیوع بیماری خاص در جمعیت، محقق باید احتمال شیوع را به شکل علمی تخمین بزند و باید در صد خطای مورد نیاز مطالعه را مشخص کند. درصد شیوع از مطالعات قبلی به‌دست می‌آید. درصورت نبود مطالعه قبلی می‌توان شیوع را ۵۰٪ گرفت که برابر با بیشترین حجم نمونه است. به‌عنوان نمونه اگر شیوع را ۵۰٪ و درصد خطا را ۱۰٪ بدانیم و ضریب اطمینان ۹۵٪ تعداد نمونه برابر با فرمول زیر است:
96 = 0/102 / 0/5 × 4 = n
بنابراین. ۹۶ نمونه جهت بررسی مورد نیاز است. اگر حجم نمونه بیشتر از تعداد جمعیت (N) یا گله باشد، تعداد نمونه از فرمول زیر به‌دست می‌آید:
مطالعات هم‌گروهی (مونیتورینگ طولانی مدت) در گله (یا جمعیت)
برآورد شیوع آلودگی کرمی در گله بسیار مهم است اما تنها نشان‌دهنده وضعیت حال است و فهم درستی از همه‌گیری‌شناسی بیماری ارایه نمی‌کند. بنابراین، اگر ممکن باشد مونیتورینگ طولانی مدت (مطالعه هم‌گروهی) انگل در گله/ جمعیت باید انجام پذیرد. نمونه‌های مدفوع از حیوانات زنده اطلاعاتی را راجع به انگل به ما می‌دهد که بسته به انگل مورد مطالعه دارد اما این نمونه‌ها ممکن است با آزمایش‌ها پس از مرگ در حیوانات مرده یا پرندگان تریسر جایگزین یا کامل شود و به اطلاعات آب و هوایی اهمیت داده شود.
حیوانات زنده
اگر جمعیت زیاد باشد، می‌توان فقط از گروه‌های سنی که در جدول شماره ۳ مشخص شده است، نمونه‌گیری کرد. اگرچه در بیشتر موارد گروه‌هایی از جوجه‌ها باید انتخاب شده (ترجیحاً چندین گروه در زمان‌های مختلف در طی سال به‌منظور مشخص کردن تفاوت فصلی) و در زمان‌های مختلف از این پرندگان نمونه‌گیری شود. در مورد پرندگان بالغ چندین نمونه انفرادی به شکل تصادفی انتخاب کرده و در فصول مختلف نمونه‌گیری را تکرار کنند.
ایده‌آل است اگر نمونه‌گیری در فصولی که احتمال انتقال انگل‌ها بیشتر است (فصل بارندگی، تابستان در انتهای هفته دوم هرماه و در فصول مناسب (فصول خشک، زمستان) هر ماه یک بار انجام شود. در عمل، این نمونه‌گیری ممکن نیست ولی بهتر است در فصول مناسب ماهی یک بار و در فصول نامناسب هر دو ماه یک بار نمونه‌گیری انجام پذیرد.
حیوانات مرده
در هر فرصتی باید از پرندگانی که به هر دلیل مرده باشند، نمونه‌گیری کرد. کشتار پرندگان تنها به‌دلیل مونیتورینگ طولانی مدت مناسب نیست، مگر اینکه به آلودگی انگلی خاصی مشکوک باشیم. از حیواناتی که به‌طور مرتب کشتار می‌شوند در فصول مختلف می‌توان نمونه‌گیری به عمل آورد.
محلول‌ها و معرف‌ها
محلول‌های شناورسازی
محلول نمک اشباع : نمک طعام ۴۰۰ گرم، آب ۱۰۰۰ سی‌سی (وزن مخصوص ½(.
محلول شکر اشباع: شکر ۱۳۰۰ گرم، آب ۱۰۰۰ سی‌سی (وزن مخصوص ½ ـ 1/12).
محلول شکر/ نمک: نمک ۴۰۰ گرم، آب ۱۰۰۰ سی‌سی، شکر ۵۰۰ گرم (وزن مخصوص 1/28).
محلول گیمسا
محلول برلس: به‌منظور متراکم‌سازی و تشخیص ای خارجی استفاده می‌شود که عبارتست از: صمغ آکاسیا ۳۰گرم، کلرال هیدرات ۲۰۰گرم، گلیسرین ۲۰گرم، آب مقطر ۵۰ گرم.
صمغ آکاسیا ۱۲ ساعت در آب خیس می‌شود، سپس گلیسرین به آن اضافه کرده در برابر حرارت (جوشانده نشود) هم زده تا صمغ حل شود. کلرال هیدرات را اضافه و هم زده می‌شود. در این حالت با پدیدار شدن حباب‌ها محلول تا زمان زایل آنها به حال خود رها می‌شود. این محلول را می‌توان استفاده کرد.
جدول ۲- شیوع انواع مختلف بیماری‌های انگلی در افریقا، آسیا، امریکا، اروپا و ایران (بر اساس منابع انتخابی)
|
انگل |
افریقا (%) |
آسیا (%) |
امریکا (%) |
اروپا (%) |
ایران (%) |
|
اوکسی سپیرورامانسونی |
ـ |
52/6 |
گزارش شده |
ـ |
ـ |
|
سینگاموس تراکئا |
23/1 |
20 |
گزارش شده |
گزارش شده |
19 |
|
کونژیلونما آنگلوویکولا |
68 |
2/3 |
1 |
ـ |
گزارش شده |
|
گونه‌های تتراموس |
66/7 |
2/3 |
10 |
ـ |
33 |
|
دیسفارنس نازوتا |
25 |
18 |
گزارش شده |
ـ |
گزارش شده |
|
آکواریا هامو لوزا |
46/7 |
4 |
1 |
ـ |
گزارش شده |
|
آمیدوستوموم آنسریس |
ـ |
گزارش شده |
گزارش شده |
ـ |
73 ـ 20 |
|
گونه‌های کاپیلاریا |
34/4 |
13/5 |
60 |
56/3 |
52 ـ 0/03 |
|
آسکاریدیاگانی |
66/7 |
60/5 |
90 |
63/8 |
18/5 ـ 10 |
|
آسکاریدیا کولومبه |
23/2 |
ـ |
گزارش شده |
گزارش شده |
گزارش شده |
|
گونه‌های هتراکیس |
90/7 |
89 |
90 |
72/5 |
3 ـ 66% |
|
آلوداپا ساکتوریا (سویولورا برومپتنی) |
68/5 |
81/8 |
گزارش شده |
ـ |
گزارش شده |
|
استرونجیلیدس آویوم |
3/9 |
0/6 |
گزارش شده |
گزارش شده |
ـ |
|
گونه‌های آکانتوسفالوس |
24 |
ـ |
ـ |
ـ |
ـ |
|
مترولیاستروس لوسیدا |
1 |
ـ |
60 |
ـ |
ـ |
|
گونه‌های رایلی تینا |
81/4 |
84/2 |
69/2 |
3/3 |
64 ـ 2 |
|
داوه تنا پروگلوتینا |
5/7 |
8 |
10 |
گزارش شده |
گزارش شده |
|
کوانوتنیا اینفاندیبولوم |
16/2 |
7 |
گزارش شده |
3/3 |
100 ـ 1/2 |
|
گونه‌های هیمنولپیس |
57/7 |
6/5 |
5 |
ـ |
16 ـ 1 |
|
آموبوتنیاکونه آتا |
39 |
12/7 |
گزارش شده |
ـ |
70 |
|
کوتوگنیا دیگونوپورا |
47/8 |
20/8 |
ـ |
ـ |
27 ـ 1 |
|
گونه‌های اکینوستوما |
ـ |
گزارش شده |
ـ |
ـ |
27 ـ 1 |
|
گونه‌های پروستوگونیوموس |
3/6 |
1/1 |
ـ |
ـ |
گزارش شده |
|
براکیلئموس کوموتاتوس |
3/4 |
ـ |
ـ |
ـ |
ـ |
|
نوتوکوئیولس |
ـ |
6/6 |
ـ |
ـ |
4 |
|
گونه‌های ایمریا |
72 |
70 |
گزارش شده |
گزارش شده |
گزارش شده |
|
هیستوموناس مله آگریدیس |
ـ |
1/1 |
ـ |
گزارش شده |
گزارش شده |
|
گونه‌های پلاسمودیوم |
37/2 |
گزارش شده |
ـ |
ـ |
گزارش شده |
|
گونه‌های لوکوسیتوزون |
97 |
1/1 |
ـ |
ـ |
گزارش شده |
|
گونه‌های تریکوموناس |
73 |
ـ |
ـ |
ـ |
گزارش شده |
|
گونه‌های ازیپسیانلا |
41/9 |
5/5 |
ـ |
ـ |
گزارش شده |
|
گونه‌های هموپروتئوس |
ـ |
4/5 |
ـ |
ـ |
گزارش شده |
|
گونه‌های کریپتوسپوریدیوم |
100 |
ـ |
ـ |
ـ |
گزارش شده |
|
توکسوپلاسما گوندیی |
ـ |
ـ |
ـ |
ـ |
گزارش شده |
|
گونه‌های سارکوستیس |
6/6 |
33/3 |
ـ |
ـ |
ـ |
|
گونه‌های آرگاس |
ـ |
1/1 |
ـ |
ـ |
گزارش شده |
|
درمانیسوس گالینه |
41 |
گزارش شده |
ـ |
67 |
گزارش شده |
|
کنمیدوکوپتس موتانس |
39/2 |
ـ |
ـ |
گزارش شده |
گزارش شده |
|
شپش‌ها (مالوفاگا) |
12 |
74/9 |
1 |
گزارش شده |
گزارش شده |
|
کک‌ها (سیفونا پترا) |
100 |
گزارش شده |
ـ |
گزارش شده |
گزارش شده |
|
اورنیتونیسوس سیلویاروم |
|
|
|
|
گزارش شده |
برای مطالعه دیگر قسمت‌های این مقاله کلیک کنید:
تشخیص بیماری انگلی طیور