به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ افزایش سرانه مصرف گوشت مرغ و تخم‌مرغ احتمال بروز بیماری‌هایی با منشاء غذایی سالمونلا را افزایش می‌دهد پس بیشترین تمرکز باید جهت کاهش یا حذف باکتری‌های منتقله از طریق این‌گونه محصولات طیوری به انسان قرار گیرد.
اگرچه، حساسیت‌های جدیدی در این رابطه ایجاد شده است اما دانش بشری هنوز جهت کاهش کامل و همه جانبه سالمونلا و یا حذف آن جوابگو نیست. برای حدود ۵۰ سال است که مسئله کاهش سالمونلا در مواد غذایی با منشاء طیور مطرح است. به هرحال، سرفصل استقرار HACCP و ایزو بیشترین تمرکز را بر روی کاهش میزان سالمونلاها دارد.
وظیفه کاهش میزان سالمونلاها در صنعت طیور بر مفاهیم به شرح زیر استوار است باید بدانیم که سالمونلا یک بیماری کاملا وابسته به مدیریت است. شایان ذکر است که امروزه سیستم تولید بر اساس تعیین میزان موفقیت در کاهش سالمونلاها طراحی شده است. این سیستم‌ها برپایه افزایش تولیدات و سروتیپ‌های مدیریتی موثر در حذف سالمونلاها استوار گردیده‌اند. بیشتر این نوع تولیدات قابلیت مصرف داشته و مفید هستند.
کنترل سالمونلا
کنترل سالمونلا در مزارع پرورشی به ناچار باید از بخش جوجه‌کشی و مرغ مادر و پولت‌های تخم‌گذار آغاز شود. محققان به‌طور مکرر نشان داده‌اند که سالمونلا در جوجه‌های آلوده شده در بدو تولد می‌تواند تا مدت‌ها در بدن جوجه آلوده باقی بماند. بنابراین، استراتژی کنترلی برای کاهش و یا حذف مواجهه با سالمونلا در مزارع مادر گوشتی، جوجه‌کشی و یا چند روز اول زندگی جوجه بسیار حیاتی و بحرانی و کاربردی است.
کنترل سالمونلا نیاز به یک برنامه چندجانبه برای کاهش میزان سالمونلاها در تمامی فرایندهای پرورش طیور دارد. همچنین باید مدنظر داشته باشیم که هیچ‌گاه یک برنامه خارق‌العاده و کامل جهت حذف یا پیشگیری کامل از سالمونلاها وجود ندارد.
اساسی‌ترین نواحی قابل تحمل در مدیریت بیماری عبارتند از:
1- تشخیص سالمونلا
۲- توقف ورودی
٣- واکسیناسیون (زنده / باکترین)
۴- جایگزینی در فلور روده‌ای
۵- مصرف یک ضدمیکروب
۶- تمیز کردن محیط پرورش یا جابجایی گله
تشخیص سالمونلا
بر اساس اصول بهداشتی، موفقیت در تشخیص سالمونلاها به بیش از یک روش نیاز داشته و اغلب مراحل متعددی جهت موفقیت در این رابطه لازم است. در تحقیقات نویسنده، اولین پله‌های اساسی برای تشخیص سالمونلا در گله‌های طیور بر پایه مشخص نمودن منبع اصلی سالمونلا در گله‌های طیور و محدود نمودن ورودی استوار است. مهم‌ترین عاملی که باعث کاهش موفقیت در زمینه تشخیص سالمونلا است مواجهه با سالمونلا در گله‌های تجارتی است. این را باید همواره به خاطر داشته باشیم که تفاوت بسیار زیادی در حذف سروتیپ‌های گوناگون سالمونلاها وجود دارد. برای مثال کاهش و یا حذف سالمونلا هیدلبرگ (Salmonella heidelberg) بسیار سخت‌تر از کاهش یا حذف سالمونلا انتریتیدیس (S_ enteritidis) است.
توقف ورودی
در این مرحله وظیفه کنترل باکتری زنده و تکثیر و یا انتقال آن به وسیله پستانداران، پرندگان، جوندگان و با حشرات بسیار مهم است. به هرحال تقسیم مسئولیت‌ها در رابطه با مدیریت کنترل سالمونلا بسیار حائز اهمیت است. به‌طور مثال در یک مزرعه جوجه گوشتی مدیریت باید بر روی مناطق حساس جهت کاهش میزان سالمونلا تمرکز نماید. در مدیریت طیور گوشتی باید مدیریت تهیه مواد مورد نیاز، جوجه‌کشی و کاهش سالمونلا در اولویت کاری قرار داد.
مدیریت جوجه‌کشی باید بیشترین تمرکز خود را یکی در بخش جوجه‌کشی که باعث کاهش میزان سالمونلا در جوجه‌ها می‌شود و دیگری در بخش مدیریت مرغ مادر گوشتی در زمان تولید تخم‌مرغ پایه‌ریزی نماید. بدین ترتیب سیستم باید تمامی قسمت‌های هرم تولید جوجه را در این رابطه دربرگیرد. از آنجایی که هر سازمان‌دهی باید در جهت تدوین برنامه‌های کنترلی سالمونلا باشد، سرفصل‌های به شرح زیر نقاط کلیدی جهت نیل به این هدف است:
هرم پرورش
در رأس هرم تولید اگر شما از مادران پرورشی استفاده می‌نماید باید برنامه حذف سالمونلا را درمورد آنها مدنظر قرار دهید. اگر شما طیور تجارتی را مورد نظر دارید باید کنترل سالمونلا را از والدین طیور آغاز نمایید.
برنامه‌های امنیت زیستی
تنظیم یک برنامه امنیت زیستی کامل باید به‌وسیله متخصصان بخش تولید انجام گیرد. یک برنامه کامل امهمیت زیستی باید بخش‌های مدیریت، تجهیزات تولید و جابجایی مواد و وسایل روش‌های پاکسازی، ضدعفونی. مدیریت و کنترل جانوران موذی (حشرات و جوندگان) و درنهایت ایمن سازی ساختمان را شامل شود.
خوراک طیور
خوراک و مواد افزودنی خوراک یک بخش بحرانی و کلیدی در فرایند کنترل سالمونلا در مزارع پرورش طیور است. حرارت‌دهی مناسب، درمان شیمیایی خوراک، کنترل ناخالصی‌ها و نیز کنترل تردد حشرات و جوندگان و جوندگان در خوراک اساسی است.
تراشه یا بستر بستر یکی از مواد ورودی به سالن مرغداری است که معمولاً مدنظر قرار نمی‌گیرد. خیس شدن بستر در طول زندگی گله طیور باعث تکثیر سالمونلا در محیط می‌شود. پس کنترل و مدیریت سیستم آبخوری در سالن‌های پروش طیور بسیار مهم و اساسی است.
آب
آب نیز یکی دیگر از نقاط بحرانی جهت تشخیص منبع آلودگی به سالمونلا است که هم از طریق خود آب مصرفی آلوده و هم از طریق خیس نمودن بستر می‌تواند آلودگی به سالمونلا را ایجاد نماید. کلرینه کردن منظم آب با PPM5_3 کلر می‌تواند سطح سالمونلا قابل انتقال را تا بالای ۵۰ درصد در طیور گوشتی کاهش دهد.
آموزش
آموزش کارکنان شاغل در بخش‌های مختلف مرغداری از جمله تولید، جوجه‌کشی و خوراک دام و ... یکی از مهم‌ترین قسمت‌ها در اجرای یک برنامه کنترل موفق علیه سالمونلاها است. اگر مردم بدانند که در رابطه با کنترل سالمونلا چکار و چگونه باید اقدام کنند بزرگترین قدم در ایجاد موفقیت برنامه کنترل سالمونلا برداشته خواهد شد.
حذف رقابتی
محیط های حذف رقابتی (CE) و یا فلور طبیعی روده در طیور بالغ سالم می‌توانند باعث حذف کلنی پاتوژن‌ها از جمله سالمونلاها گردند. دکتر نورمیه در سال ۱۹۷۳ کشف نمود که حذف رقابتی می‌تواند جوجه‌ها را در برابر رویارویی با ۱۰۰۰ تا یک میلیون سلول سالمونلا مقاوم نماید. البته تا امروز مکانیسم حذف رقابتی به طور کامل مورد توجه کامل قرار نگرفته است.
به هرحال این تئوری بر پایه اصول زیر می‌باشند:
• محصولات تولیدی از اسیدهای چرب فرار
• پایین آوردن اسیدیته روده‌ای
• اشتغال فیزیکی گیرنده‌های روده‌ای
• تحریک ایمنی روده‌ای
• تولید محصولات آنتی‌باکتریال
• رقابت بر دریافت مواد مغذی
این مطلب خیلی مهم است که به‌خاطر داشته باشیم که برای انجام حذف رقابتی موثر باید جوجه‌ها را قبل از مواجهه با سالمونلاها کلونیزه نماییم.
توجه: فرایند حذف رقابتی جلوی کلونیزه شدن واکسن‌های زنده را می‌گیرد پس نباید این دو هم‌زمان انجام گردند.
حذف رقابتی و درمان دارویی سالمونلا
به‌کار بردن یک آنتی‌بیوتیک توأم با فرایند حذف رقابتی می‌تواند در کاهش و یا حذف سالمونلا در گله‌های گوشتی بسیار موثر باشد. دکتر گورئن نتایج مصرف یک آنتی‌بیوتیک با حذف رقابتی را در ۳۲ گله جوجه گوشتی با کمک همکارش دکتر رینولدز منتشر کرد. مشخص شد که به کار بردن این شیوه درمانی در ۱۳ گله طیور پرورشی بسیار موفق و کارآمد بوده است.
در هر دوی این مقالات، نویسندگان اظهار می‌کنند که فلور طبیعی روده باید جایگزین شود و بعد درمان آنتی‌بیوتیکی صورت گیرد که این طریق بسیار موفقیت‌آمیز خواهد بود.
علاوه بر مطالب فوق، بر اساس تجربیات نویسنده، جابجایی گله به سالن تمیز و یا درمان بستر با مواد ضدعفونی هم می‌توانند باعث کاهش میزان سالمونلا گردند.
واکسیناسیون در مرغان مادر گوشتی
در اکثر کشورها واکسن‌های کشته تجارتی علیه سالمونلا در دسترس هستند. گاهی به‌صورت مخلوط شده با واکسن‌های برونشیت (IB) و نیوکاسل (ND) موجود می‌باشند. این گونه واکسن‌ها، واکسن‌های کشته شامل سلول باکتری با امولسیون روغن به‌صورت همراه هستند. در اکثر کشورها برای ساخت این گونه واکسن از باکترین اتوژن جداسازی شده استفاده می‌شود. تمامی این واکسن‌های کشته، زمانی که دو بار قبل از تخم‌گذاری به‌کار روند، بسیار کارآمد و موفق هستند. باکتری‌های ایجاد ایمنی خونی می‌کنند و به این ترتیب ایجاد ایمنی در برابر هجوم عامل بیماری و کلونی شدن دوره‌ای می‌کند.
یکی از بزرگترین اثرات باکترین‌ها ایجاد ایمنی مادری در جوجه‌های تولیدی برای کاهش ورود سالمونلا به بدن جوجه‌ها است.
یکی از معایب باکترین‌ها ایجاد ایمنی محدود متقاطع در برابر سروتیپ‌های مختلف سالمونلا است.
دو نکته دیگر را نیز باید در نظر داشت: اول اینکه باکتری‌ها نمی‌توانند ایمنی کامل در طول تخم‌گذاری گله ایجاد نمایند و دوم اینکه در گله‌های واکسینه شده تست آلگوتیناسیون برای سالمونلا پلوروم (S_ pullorum) مثبت می‌شود.
بسیاری کشورها واکسن‌های زنده‌ای دارند که تضعیف نشده یا سالمونلا تیفی موریوم یا سالمونلا انتریتیدیس است. مزیت مهم واکسن‌های زنده این است که آنها از سروتیپ‌های چندگانه محافظت به‌عمل می‌آورند. بدین معنی که ایمنی متقاطع می‌دهند. به‌عنوان مثال واکسن حاوی سالمونلاتیفی موریوم می‌تواند علیه سالمونلا انتریتیدیس محافظت به‌عمل آورد.
واکسیناسیون در جوجه‌های گوشتی
در جوجه‌های گوشتی دو هدف را دنبال می‌کنیم:
۱- کاهش سطح سالمونلا در پروسه پرورش جوجه‌ها،
٢- کاهش با جلوگیری از بروز سروتیپ‌های بیماری‌زای انسانی سالمونلا
واکسیناسیون با واکسن زنده در جوجه‌های گوشتی استراتژی بسیار موثری برای رسیدن به اهداف است. واکسن‌های زنده سالمونلا توانایی ایجاد ایمنی متقاطع در برابر سروتیپ‌های گوناگون سالمونلا را جهت کاهش سروتیپ‌های بیماری‌زای انسانی دارند. بنابراین در شرایطی که احتمال ورود سالمونلا به مرغداری بالا است و ریسک بالای آلودگی انسانی وجود دارد، واکسیناسیون با واکسن زنده یکی از کلیدهای اصلی کنترل سالمونلا در طول برنامه‌های امنیت زیستی است.
استفاده از پروبیوتیک‌ها، اسیدهای آلی و ... در برنامه‌های موفق پرورش طیور تجارتی موثر می‌باشند.
تحقیقات و دانش در زمینه واکسیناسیون
• در سال ۲۰۰۷ دکتر بیلی (Bailey) در بخش تحقیقات USDA نشان داد که چگونه استفاده از یک واکسن زنده می‌تواند آنتی‌بادی در چینه‌دان و روده جوجه تولید و محافظت ۲۸ روزه ایجاد نماید.
اگر شما محافظت مرغان تخم‌گذار را بخواهید بهتر است یک یا دو واکسن کشته و یا غیرفعال شده را با هم در طی دوره تخم‌گذاری استفاده نمایید. و در یک مطالعه فارمی در دو مزرعه متفاوت توسط دکتر جان مورر (John Maurer) و همکارانش در دانشگاه جورجیا مشخص شد که استفاده از واکسن‌های زنده در طیور آن مزرعه، اثر قابل ملاحظه‌ای در کاهش میزان سالمونلا در روده کور، شکم و تخمدان‌های طیور نسبت به مزرعه‌ای دارد که هیچ‌گونه واکسنی در این رابطه مصرف نگردیده است. مهم‌تر اینکه که در حدود ۵۰ درصد از جوجه‌های گوشتی حاصل از این مرغ‌های مادر واکسینه شده، احتمال رخداد سالمونلا مثبت صرفا ۱۷ درصد بوده و این درحالی است که در جوجه‌های گوشتی حاصل از مادران غیرواکسینه این احتمال آلودگی ۲۹ درصد است.
• در تحقیق دوم توسط دکتر برگوس (Berghaus)، مورر و دیگران بر روی ۶ گله واکسینه شده در مقایسه با ۶ گله غیرواکسینه جوجه گوشتی، نتایج حاصله مشابه مطالعه اول به دست آمد. در این مطالعه، ۱۴ درصد احتمال سالمونلا مثبت برای طیور واکسینه وجود داشت در حالی که در طیور غیرواکسینه این احتمال در حدود 25.5 درصد بود. آنچه در این تحقیقات بسیار مهم است این است که مقدار سالمونلا در طیور گوشتی حاصل از مادران واکسینه، ۵۰ درصد کمتر از طیور گوشتی غیرواکسینه است.
این بدان معنی است که احتمال انتقال آلودگی سالمونلا از مادر واکسینه شده به جوجه تولیدی بسیار کمتر از مادران غیرواکسینه است.
کلیدهای اصلی موفقیت در برنامه واکسیناسیون گله‌های پرورشی
1- محافظت پولت‌های تخم‌گذار با استفاده از واکسن‌های زنده
۲- محافظت حاصل از واکسن‌های کشته جهت ایمنی در پولت‌ها و مرغ‌های مادر و ایجاد ایمنی مادری در جوجه‌های گوشتی حاصل از مادران واکسینه
۳- برای بررسی اثربخشی واکسیناسیون در سن ۴ _ ۳ هفتگی بعد از انجام واکسیناسیون با واکسن غیرفعال شده باید میزان تیتر سرولوژی مثبت ۹۵ درصد باشد که این مهم با استفاده از روش الایزا و یا به‌وسیله تست پلیت سالمونلا پولوروم مشخص می‌شود.
نتایج
هیچ‌گونه درمان قطعی و یا خارق‌العاده‌ای برای کنترل و یا ریشه‌کنی سالمونلاها وجود ندارد. یکی از مهم‌ترین وسایل موثر کنترل سالمونلا، واکسیناسیون مادران است که برای دستیابی به آن، نیاز به طراحی یک برنامه کامل همراه با رعایت کلیه فاکتورهای امنیت زیستی است.
واکسیناسیون با واکسن‌های زنده به دلیل ایجاد محافظت متقاطع با سروتیپ‌های مختلف، انتخاب اول جهت طیور گوشتی است. مصرف مداوم واکسن‌های زنده در جوجه‌های گوشتی ممکن است باعث کاهش معنی‌دار سالمونلاها در مرحله تولید گردند. موفق‌ترین برنامه‌های واکسیناسیون آنهایی هستند که هم سریع میزان سالمونلاها را کاهش می‌دهند و هم اقتصادی و مقرون به‌صرفه هستند.
منبع: نشریه دنیای کشت و صنعت