به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ بیماری فوت‌رات (Footrot) مهم‌ترین بیماری سم در گوسفندان است که توسط ۳ میکروب مهم ایجاد می‌شود: ۱.دیکلوباکتر نودوزوس (Dichelobacter nodosus): که باکتری گرم منفی بی‌هوازی است که در سم زندگی می‌نماید. بدون وجود این باکتری فوت‌رات ایجاد نمی‌شود. باکتری بیشتر از ۲ هفته در خاک زندگی نمی‌نماید ولی در سم مدت طولانی‌تری می‌ماند. این باکتری به دو صورت بی‌آزار و ویرولانت وجود دارد.
۲. فوزوباکتریوم نکروفوروم (Fusobacterium necrophorum): به دیکلوباکتر بر نفوذ در پوست کمک می‌نماید. این باکتری فلور طبیعی مدفوع بوده و در خاک مراتع وجود دارد.
٣. اسپیروکت‌ها از جنس تروپنوما (Treponema): اخیراً از درماتیت‌های بین انگشتی باکتری را جدا نمودند که نهایتاً می‌تواند به افتادن سم منجر شود.
شرایط محیطی بروز فورت‌رات
حرارت ۴ تا ۲۰ درجه و محیط مرطوب بسیار برای بیماری مناسب می‌باشد. مطالعات نشان داده بیماری در حرارت بالای ۱۰ درجه سانتی‌گراد عمدتاً ایجاد می‌شود. بیماری در هوای گرم و خشک منتشر نمی‌شود. برای ایجاد بیماری در زمستان و بهار ۵۰ میلی‌متر بارندگی در ماه و در تابستان ۱۲۵ میلی‌متر و در پاییز ۶۰ میلی‌متر در ماه بارندگی نیاز است.
راه انتقال بیماری سم دام
باکتری از پای حیوان مبتلا به مرتع وارد شده و پاهای سایر حیوانت سالم را درگیر می‌کند.
علائم کلینیکی
فوت‌رات به دو صورت دیده می‌شود یکی خوش‌خیم (Benign Footrot) و دیگری شکل ویرولانت.
شکل خوش‌خیم عمدتاً پوست بین انگشتان را درگیر می‌کند. در این حالت لنگش از شدت کمتری برخودار است. این فرم از بیماری توسط سوش‌های کم‌حدت ایجاد می‌شوند. عبور گوسفندان از محلول ۱۰٪ سولفات روی هر ۲ هفته یکبار در فصول مرطوب کفایت می‌نماید. فوت‌رات به ۵ فرم یا مرحله تقسیم می‌شود:
سم سالم با موهای بین انگشتی
مناطق مختلف سم
مرحله 1
درماتیت خفیف بین انگشتی، التهاب محدود در بین انگشتان و گاهی اروزیون لایه سطحی پوست. پوست بین انگشتان دچار مور ریختگی شده و ملتهب و مرطوب می‌باشد.
مرحله 2
درماتیت بین انگشتی وسعت بیشتر یافته است. در این حالت بخش نرم پاشنه دچار التهاب می‌باشد.
مرحله a3
در این مرحله شاخ سم از محل لبه داخلی پاشنه در محل اتصال پوست به شاخ سم حدود 5 میلی‌متر جدا می‌شود.
مراحل جدا شدن سم
مرحله b3
در این مرحله جدا شدن سم افزایش یافته و یک چرک خاکستری رنگی بین سم جدا شده و بافت نرم زیر آن وجود دارد. بوی بدی از محل استشمام می‌شود. اگر بیماری بوسیله سوش‌های خفیف تولید شد باشد پیشرفت آن تا همینجا می‌باشد.
مرحله c3
در مواقعی که سوش‌های ویرولانت درمحل وجود داشته باشند در شرایط گرم و مرطوب سم به بخش خارجی سم نیز سرایت می‌نماید.
مرحله 4
در این حالت تخریب سم وسیع‌تر بوده و شاخ سم درحال جدا شدن کامل می‌باشد.
مرحله 5
نکروز التهابی بافت‌های عمیق سم جدا شدن شاخ سم از بافت‌های زیر صورت می‌گیرد.
ابقاء فوت‌رات در گله
در تابستان به‌علت خشکی محیط سم‌ها سفت شده و رشد سم ضایعات فوت‌راتی را می‌پوشاند بطوری‌که در سرتاسر تابستان عامل بیماری در سم مخفی مانده و در فصل بارندگی به‌علت نرم و ماسره شدن سم باکتری تزاید نموده و مجدداً بیماری در گله شیوع می‌یابد.
سوش‌های خفیف تولید مراحل 1 و ۲ بیماری را در حدود ۲۰٪ گوسفندان گله می‌نمایند ولی گاهی ۱ درصد تا مرحله ۴ هم پیش می‌روند. با گرم شدن هوا علائم برطرف می‌شود و این تصور پیش می‌آید که بیماری خاتمه یافته ولی غافل از این مسئله که عامل بیماری در سم عده‌ای از گوسفندان وجود دارد.
هرگاه گوسفندان به سوش ویرولانت مبتلا شوند در ابتدا هیچ اتفاقی نمی‌افتد ولی در صورتی‌که شرایط مستعد شود در ظرف مدت کوتاهی تعداد زیادی از گوسفندان به فرم حاد مبتلا می‌شوند. اگر سریعاً اقدام نشود تعداد زیادی از گوسفندان وارد مراحل ۴ و ۵ بیماری شده و سم خود را در مدت کوتاهی از دست می‌دهند. حتی اگر هیچ درمانی صورت نگیرد تعدادی از این مبتلایان در طول تابستان بهبود می‌یابند. در این گله‌ها باکتری در سم تعدادی از گوسفندان وجود داشته در زمان مقتضی (هوای گرم و مرطوب) باعث شیوع در گله می‌شوند.
فراوانی بیماری فوت‌رات در رابطه با سوش باکتری
|
|
خوش‌خیم |
متوسط |
بدخیم |
|
شدت بیماری |
خفیف |
درحد متوسط |
شدید |
|
امکان بهبودی در هنگام خشکی |
زیاد |
درحد متوسط |
کم |
|
ضایعات |
حدود مرحله 1_3a |
مرحله 2_4 |
مرحله 3_4 |
|
ژل ژلاتین |
ve- |
ve+/- |
ve+ |
|
% گوسفندان مبتلا به مرحله 4 |
<1 % |
1_3 % |
>3 % |
|
% ضایعات > +3c |
< 10% مرحله 3 |
_ |
>20% مرحله 3c/4 |
کنترل توسط حمام پا
دو راه برای استفاده از حمام پا وجود دارد:
1. حمام کوتاه مدت: در این حالت گوسفندان به مدت ۵ دقیقه در حمام نگهداری می‌شوند.
محلول‌های مورد استفاده در حمام سم: سولفات روی ۱۰٪. در این حالت هر هفته یکبار گوسفندان در حمام راهرو شکلی حاوی سولفات روی ٪۱۰ یا فرمالین ۵٪ به طول ۸ متر به مدت ۵ دقیقه نگهداری شوند.
این شکل درمان به‌ویژه بر روی مراحل ۲ و3a موثر است.
٢. حمام طولانی مدت: در این حالت گوسفندان به مدت ۱۵ تا ۶۰ دقیقه در حمام قرار می‌گیرند و در مناطق مرطوب از سولفات روی ۲۰٪ می‌توان استفاده کرد.
درمان فوت‌رات
یک دوز اکسی‌تتراسیکلین یا پنی‌سیلین.
اکسی در موارد حاد تزریق شود و یک هفته بعد سم اصلاح شود. اسپری اکسی نیز کمک‌کننده است.
از حمام پا باید استفاده شود. از فرمالین ۵٪، ۲ تا ۵ دقیقه و سولفات روی ۱۰٪ حدود ۶۰ دقیقه. حمام پا هر هفته یا هر ۲ هفته یکبار باید تکرار شود.
واکسیناسیون
در انگلستان از واکسنی که از ۱۰ سوش دیکلو باکتر نودوزوس تهیه شده استفاده می‌گردد. واکسن پس از تزریق ۲ هفته بعد تکرار می‌شود. واکسن ۱۰ تا ۱۶ هفته ایمنی تولید می‌نماید. بوستر واکسن ۱۲ ماه بعد صورت می‌گیرد.
برای مطالعه بخش‌های دیگر این مقاله کلیک کنید:
نکاتی در پرورش گوسفند