به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ هنگامی که درباره تجربه مرغداران اروپایی از مصرف پروبایوتیک‌ها بحث می‌کنیم، مهم است که این تجارب را در چارچوب آنچه که در دیگر مناطق جهان می‌گذرد قرار دهیم.
برای نمونه، سیستم تولید در آمریکای شمالی با آنچه که در اروپا می‌گذرد کاملاً متفاوت است، به همین سبب آگاهی از تاریخچه استفاده از مواد شیمیایی، مانند آنتی‌بیوتیک‌ها و دیگر روش‌های مدیریتی می‌توانند به ما کمک کنند تا چالش‌هایی که افزودنی‌ها، از جمله پروبایوتیک‌ها، در اروپا با آنها روبرو هستند را بهتر درک کنیم.
یک تاریخچه جالب
اینکه برخی از باکتری‌ها می‌توانند نقش مثبتی روی تندرستی میزبان بگذارند در آغاز قرن نوزدهم به وسیله دانشمند برنده جایزه نوبل، متچنیکف Metchnikoff تشخیص داده شد. متچنیکف که در انستیتو پاستور پاریس کار می‌کرد، عمر دراز مردم ساکن منطقه قزاق‌ها در شبه جریزه بالکان را نتیجه مصرف شیر تخمیر شده‌ای که دارای باکتری «باسیلوس بلگاریکوس» بود می‌دانست.
نام این باکتری را بعدها به لاکتوباسیلوس بلگاریکوس تغییر دادند.
در سال‌های دهه 0391 ، هدف آزمایش‌ها، متوجه مصرف پروبایوتیک‌ها و یبوست شد.
در فاصله دهه‌های بعد تا دهه 0391 توجه چندانی به موضوع پروبایوتیک‌ها نمی‌شد، اما ازاین دوره به بعد توجه به پروبایوتیک‌ها برای مصرف انسان و دام، رو به افزایش نهاد.
نخستین فرآورده پروبایوتیکی برای مصرف انسان که توانست تأییده اتحادیه اروپا را به دست آورد در دهه 0391 از راه رسید.
در طی سال‌ها، تعاریف بسیاری از پروبایوتیک‌ها پیشنهاد شده بود اما تعریفی که مناسب‌ترین برای پروبایوتیک‌ها شناخته شد در سال 2001 از سوی دانشمندانی که به دعوت سازمان بهداشت جهانی (WHO)، و سازمان غذا و کشاورزی وابسته به سازمان ملل متحد در کوردوبا (آرژانتین) گردهم آمده بودند، به قرار زیر پیشنهاد گردید:
«پروبایوتیک‌ها میکروارگانیزم‌های زنده‌ای هستند که اگر به اندازه‌ای کافی مصرف شوند اثرات سودمندانه روی میزبان بر جای می‌گذارند.»
از آن پس، توجه به پروبایوتیک‌ها به گونه‌ای روزافزون، بیشتر شده است که می‌توان با یک جستجوی سریع در اینترنت به آنها دست یافت. در حال حاضر بیش از 13.000 مقاله مربوط به پروبایوتیک‌ها در سایت‌های اینترنتی مانند Pubmed موجود است که 400 مقاله از آنها درباره استفاده از پروبایوتیک‌ها در مرغداری است.
اتحادیه اروپا مقررات سختگیرانه و محدودکننده‌ای برای افزودنی‌های به خوراک دام و طیور دارد. این سخت‌گیری که به دنبال شیوع در پی تغذیه دام با خوراک به دست آمد، از «جنون گاوی» بیماری استخوان و گوشت گاوها آغاز شد.
در اتحادیه اروپا روند ثبت فرآورده‌های پروبایوتیکی به عنوان یک افزودنی به خوراک انسان، زیر نظر مقام اروپایی ایمنی خوراک (European Food Safety Authority (EFSA قرار دارد. ثبت این فرآورده‌ها 3 تا 4 سال و یا بیشتر به درازا می‌کشد.
اگر باکتری فرآورده پروبایوتیکی که درخواست ثبت آن شده است در فهرست (Qualified Presumption of Safety (QPS قرار داشته باشد که نام فهرست خانواده‌های باکتریایی بی‌زیان است – می‌باید پرونده مفصل آن برای هرگونه طیور هدف (مرغ گوشتی، تخمگذار، و ...) به مقامات EFSA تسلیم شود. این پرونده باید در برگیرنده مدارک زیر باشد:
• ایمنی: آیا احتمال اینکه سویه پروبایوتیکی درخواست شده مقاوم، و یا سمی شود وجود دارد؟ آیا مصرف آن زیان‌رسان خواهد شد؟ و مانند این‌ها.
• اثرگذاری: دست کم نتایج 3 آزمایش علمی انجام شده روی سویه درخواست شده می‌باید تقدیم شود که نشان‌دهنده اثرگذاری معنی‌دار سودمندانه ادعا شده، روی جانور هدف باشد.
• تکنولوژی ساخت: جزئیات کامل روند تولید فرآورده. مقام تصمیم‌گیرنده اروپایی EFSA آنگاه به پرونده تقدیمی رسیدگی و نظرات خود را به کمیسیون اروپا اعلام می‌کند، و این کمیسیون درباره اینکه آیا می‌توان فرآورده درخواست شده را به عنوان یک فرآورده پروبایوتیکی در کشورهای عضو اتحادیه اروپا مصرف کرد یا نه تصمیم می‌گیرد.
گذر از مراحل ثبت فرآورده‌های پروبایوتیکی نزد EFSA، یک روند بسیار پرهزینه، و طولانی است که دست‌کم 5 میلیون یورو برای هریک سویه پروبایوتیکی هزینه برمی‌دارد، و به این نیاز دارد که درخواست‌کننده از کارآیی و اثرگذاری سودمندانه فرآورده خود روی تندرستی، و یا کنترل بیماری‌زاها، اعتماد داشته باشد و نیز این که مثلاً از باکتری‌های مجاز باشد.
تعداد پروبایوتیک‌هایی که در روند ثبت شدن در اتحادیه اروپا هستند رو به افزایش است، اما تاکنون تنها 14 فرآورده با هدف استفاده برای طیور، شامل مرغ‌های گوشتی، تخمگذار، و بوقلمون به ثبت رسیده‌اند که از میان آنها تنها 2 فرآورده، بیش از یک سویه باکتریایی دارند (فرآورده پرسویه - Multi Strain)
باکتری‌هایی که در این فرآورده‌ها به ثبت رسیده‌اند شامل:
لاکتوباسیلوس، پدیوکوکوس، انتروکوکوس، کلستریدیوم، بیفیدوباکتریوم و باسیلوس هستند.
شکل 1 – روند مقررات افزودنی‌ها به خوراک در اتحادیه اروپا
در ایالات متحده آمریکا
اما در آمریکا، برخلاف اروپا، روند ثبت فرآورده‌های پروبایوتیکی، بسیار ساده است. بدین گونه که اگر نام خانواده باکتری در فهرست انتشارات رسمی «انجمن آمریکایی مقامات کنترل‌کننده خوراک» (AAFCO OP) به عنوان (Direct Fed Microbials (DFM قرار داشته باشد، دیگر نیازی به ثبت رسمی آن باکتری نزد مقامات فدرال نخواهد بود.
اما با این همه، ثبت فرآورده در هر ایالتی نیاز به ثبت برچسب روی بسته‌بندی فرآورده، یا امکانات تولیدی سازنده فرآورده دارد. البته بنابر مقررات، آنچه که روی برچسب فرآورده نوشته می‌شود می‌باید « واقعی باشد، و نه گمراه کننده»، و برای پشتیبانی از این ادعاها، شواهد علمی می‌باید تقدیم شود.
آنچه که درباره تقویت تولید / عملکرد، از مصرف فرآورده ادعا می‌شود، از نظر تکنیکی به عنوان ادعاهای دارویی دامپزشکی در آمریکا، محسوب می‌شود.
در دیگر نقاط جهان، روند ثبت فرآورده‌های پروبایوتیکی، یا همانند روند ثبت اروپا، یا آمریکا است، یا اینکه روند، بسیار ساده‌ترمی‌باشد.
ظرفیت بازار
تا چند سال پیش، مصرف پروبایوتیک‌ها در مرغداری‌های اروپا بسیار محدود بود. اما زمانه در حال دگرگونی است، و مصرف پروبایوتیک‌ها در صنعت مرغداری اروپا روزافزون شده است.
ظرفیت بازار جهانی طیور برای پروبایوتیک‌ها بسیار بالا به نظر می‌آید، هرچند که جزئیات آماری واقعی آن هنوز در دسترس نیست.
اگر مناطق جهان را بر پایه مقایسه با آمریکا در نظر بگیریم، آمریکا و اروپا برای آینده نزدیک بزرگترین بازار پروبایوتیک‌ها خواهند بود.
شکل 2 – نمودار ظرفیت بازار جهانی پروبایوتیک بر اساس منطقه
در پی اعلام ممنوعیت مصرف آنتی‌بیوتیک‌های محرک رشد در اروپا در سال 2006، انتظار می‌رفت مصرف پروبایوتیک‌ها و دیگر افزودنی‌های به خوراک در مرغداری‌ها به سرعت بالا برود؛ اما جالب این بود که از بین تمام افزودنی‌های به خوراک در آمریکا، 70 تا 80 درصد پروبایوتیک‌ها در مرغداری‌ها به مصرف می‌رسند البته شرایط بازار در آمریکا بسیار متفاوت‌تر از شرایط بازار در اروپا است.
استفاده دوباره از بستر، سبب چالش زودهنگام دستگاه گوارش با میکروب‌های بیماری‌زا می‌شود که نیاز به استفاده از پروبایوتیک‌ها را افزایش می‌دهد، اما بزرگترین نیروی پیش‌برنده مصرف پروبایوتیک‌ها، ارائه شدن واکسن‌های کوکسیدیوز بوده است.
مصرف این واکسن‌ها به این معنی است که یونوفرها و کوکسیدیواستات‌ها را نباید در سیکل تولید به مرغ‌ها خورانید زیرا سبب از دست رفتن محافظت آنتی‌باکتریال‌هایی می‌شود که به‌وسیله یونوفرها ایجاد شده است.
این شرایط بازار، افزون بر فشاری که علیه مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در مرغداری‌ها وارد می‌شود، و حرکتی که از سوی مرغداران آمریکایی برای تولید بدون مصرف آنتی‌بیوتیک پدید آمده است، آنها را به سوی استفاده از پروبایوتیک‌ها، به‌عنوان فرآورده‌های جانشین، بسیار سریع‌تر از مرغداران اروپایی، سوق داده است.
توان سودمندی پروبایوتیک برای مرغ‌ها، شامل: افزایش وزن بدن، کاهش ضریب هضم خوراک FCR، کاسته شدن از بیماری‌زاها، و برقراری ثبات میکروفلور، به‌خوبی مستند است، پس چرا عادت به مصرف پروبایوتیک‌ها در گله‌های اروپایی بسیار دیر پدید آمده است؟
چندین عامل، در رویکرد کند مرغداران اروپایی به مصرف پروبایوتیک‌ها در مرغداری، دخالت داشته است:
نخستین و مهمترین عامل این بود که صنعت مرغداری در اروپا گمان می‌کرد که برخی از شرکت‌های تولیدکننده مکمل‌ها، قول‌های اغراق‌آمیز درباره کارآیی فرآورده‌هایشان داده بودند که گستره وسیعی از سودمندی‌ها در برابر طیف وسیعی از بیماری‌ها را دربر می‌گرفت.
انتظار مرغداران از سودمندی‌های پروبایوتیک‌ها به درستی مدیریت نشد و در نتیجه همان تصور که تولیدکنندگان پروبایوتیک‌ها قول‌های بیش از اندازه درباره کارآیی فرآورده‌هایشان داده‌اند پابرجا ماند.
دومین عامل این بود که به‌دنبال ممنوع شدن مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، مرغداران اروپایی توجه بسیار بیشتری به مسائل مدیریتی، مانند «بایوسکیوریتی»، و شرایط سالن‌های مرغداری کردند که سبب بهبود کلی مدیریت آنها و عملکرد گله‌هایشان در بسیاری از مرغداری‌های اروپایی شد.
هرچه عملکرد مرغ‌ها نسبت به استاندارد رشد نژادی‌شان خوب باشد، اثرات مستقیم افزودنی‌های به خوراک مانند «پروبایوتیک‌ها» روی عملکرد مرغ‌ها (مانند بهبود ضریب تبدیل خوراک، و وزن‌گیری) دشوارتر دیده می‌شود.
شکل 3
این پدیده‌ای تعجب‌آور هم نیست، زیرا مرغ‌ها هنگامی که سالم باشند، مدیریت آنها خوب باشد، و از بهداشت خوبی برخوردار باشند نسبت به توان ژنتیکی‌شان عملکرد خوبی نشان می‌دهند.
اما آنتی‌تز این موضوع این است که اگر مرغ‌هایی که توان عملکرد بالایی دارند دچار ضعف سلامتی شوند، مثلاً شرایط دستگاه گوارش آنها آشفته شود، سقوط عملکرد آنها بسیار شدید خواهد بود.
مشوق‌های مصرف پروبایوتیک‌های دام و طیور در اتحادیه اروپا، چهار عامل هستند، با هدف‌های زیر:
• کاستن از اتکای به مصرف آنتی‌بیوتیک‌های درمانی، و جانشین کردن پروبایوتیک‌ها برای حفظ کارآیی گله.
• رعایت کردن خواسته‌های مصرف‌کنندگان که خواستار فرآورده‌های بدون آنتی‌بیوتیک هستند، و نیز رعایت مقررات حاکم بر اتحادیه اروپا در این زمینه.
• اطمینان از این که گله‌هایشان در اثر عفونت‌های دستگاه گوارش با بیماری‌ها سقوط ناگهانی و شدید نکنند.
• بهبود آسایش گله، با هدف افزایش درآمد، و نیز رعایت توصیه‌هایی که در زمینه ضرورت آسایش گله مطرح است.
این‌ها، فرصت‌هایی هستند که چندین زمینه را برای افزایش مصرف پروبایوتیک‌ها در مرغداری‌های اروپایی فراهم می‌کنند و نقشی در بهبود مدیریت مرغداری‌ها دارند.
موضوع بازگشت سرمایه، عامل عمده و اصلی به صرفه بودن مصرف هرگونه افزودنی، از جمله پروبایوتیک‌ها در صنعت مرغداری است.
برای برآورد به صرفه بودن مصرف پروبایوتیک‌ها بجز اینکه می‌تواند تضمینی برای سلامت گله باشد چه چیزهایی را می‌توان به حساب آورد؟
چالشی که فراروی مرغداران قرار دارد، این است که آنالیز مالی نهایی، با در نظر گرفتن هزینه‌های بستر، واکسیناسیون، درمان، و هزینه‌های کارگری می‌باید مثبت باشد، و به جای اینکه تنها هزینه‌های خوراک، و پولی که از فروش به دست می‌آید مورد محاسبه قرار گیرد به هزینه‌هایی که اشاره کردیم نیز توجه شود.
توجه به این نکات مثبت از مصرف پروبایوتیک‌ها، از آن روی مهم است که دیگر سودمندی‌های پروبایوتیک‌ها، و شیوه عمل آنها بر روی ساختار بافت دستگاه گوارش، اصلاح مثبت میکروفلور روده، بهبود گذر خوراک و مانند این‌ها می‌توانند مستقیماً روی نتیجه کلی مالی مرغداری اثر مثبت بگذارند. برای نمونه بهتر ساختن کیفیت بستر با دستیابی به سلامت دستگاه گوارش، یا کاستن از هزینه‌های درمان و هزینه‌های درمان آنتی‌بیوتیکی، یا کاستن از لزوم مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها.
یک چالش دیگر بر سر راه استفاده از پروبایوتیک‌ها، شیوه خوراندن آنها به مرغ‌ها است. آیا لازم است آنها را با خوراک به مرغ‌ها رساند یا از راه‌های دیگر، مثلاً در آب آشامیدنی.
اگر یک مرغدار یک فرآورده پروبایوتیکی را از راه نامناسب، و یا به گونه‌ای اشتباه به مرغ‌ها بخوراند باکتری‌های سودمند درون فرآورده بقای خود را از دست خواهند داد و هیچ سودی از مصرف آن به دست نخواهد آمد.
همان گونه که می‌بینید، به راه افتادن مصرف پروبایوتیک‌ها در مرغداری‌های اروپا چالش‌برانگیز بوده است، اما اکنون زمان مناسب خود را به دست آورده است. مقررات بسیار سختگیرانه برای ثبت فرآورده‌های افزودنی به خوراک دام و خوراک طیور، از جمله پروبایوتیک‌ها، تعداد فرآورده‌های پروبایوتیکی موجود در بازار را محدود نگه داشته است، هرچند که با افزایش تعداد فرآورده‌های به ثبت رسیده، این شرایط رو به بهبود است و پروبایوتیک‌ها جایگاه خود را در صنعت مرغداری اتحادیه اروپا به دست آورده‌اند.
ما می‌دانیم که پروبایوتیک‌ها به‌خوبی کار می‌کنند. موضوع در سطح اروپا، و سطح جهانی این است که مرغداران قانع شوند که پروبایوتیک‌ها بخشی از راه حل مدیریتی مرغداری است که مصرف آنها سودمندی‌های واقعی برای پیش‌برد صنعت مرغداری دارد و بازده مصرف آن، سرمایه‌گذاری آن را به خوبی جبران می‌کند.
منبع: نیکوتک
مجله Poultry Production International
برگرفته از نوشته David Hermans کارشناس تولید مرغداری (بلژیک)