به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ نقرس احشایی یکی از بیماری‌های ماکیان بوده که بیش از سی سال است که شناخته شده است. باتوجه به جراحات مختلف و قابل توجه مربوط به این بیماری از نام‌های مختلفی همچون نفریت توکسیک حاد، نقرس کلیوی، سنگ کلیه، نقرس تغذیه‌ای، نفروزیس و... برای توصیف آن استفاده می‌شود. نقرس احشایی به سادگی با مشاهده ضایعات مشخص که با رسوب ذرات سفید گچی برروی سطوح اندام‌های مختلف داخلی مثل آبشامه قلبی، قابل تشخیص است.
ضایعات نقرس
رسوب ذرات سفید گچی بر روی قلب، کبد و محوطه شکمی
نقرس در شرایطی ایجاد می‌گردد که کلیه آنقدر دچار کاهش فعالیت شده که اسید اوریک در خون و مایعات بدن تجمع پیدا کرده و متعاقباً به شکل کریستال‌های اورات کلسیم و سدیم دراعضای مختلف مثل کلیه و غشاء‌های سروزی کبد، قلب، کیسه‌های هوایی و مفاصل رسوب می‌کند.
کلیه‌های آسیب دیده دچار اتروفی یا تحلیل لوب‌ها (تشکیل سنگ در کلیه و مجرای ادراری) می‌شوند و بافت کلیه متورم و سفید رنگ خواهد شد.
دژنراسیون کلیه همراه با مجرای ادراری متسع باقی‌مانده در طرف راست، هیپرتروفی جبرانی در لوب پایین در طرف چپ:
هایپرتروفی جبرانی بخش سالم باقی‌مانده کلیه‌ها به‌علت جبران عملکرد کلیه اتفاق می‌افتد. گرچه نقرس در برخی موارد بعنوان عامل مرگ ومیر بیش از اندازه در پولت و مرغ‌های تخمگذار تشخیص داده می‌شود ولی همچنان در امر تشخیص آن چالش‌هایی وجود دارد. پرنده حتی تا مدت کوتاهی قبل از مرگ به تولید طبیعی ادامه داده وعلایم بالینی خفیفی از خود نشان می‌دهد. پرنده‌هایی که کلیه آنها صدمه دیده است تا زمانی‌که 1/3 از بافت کلیه قادر به فعالیت باشد به تولید ادامه خواهند داد.
نقرس یک بیماری تک عاملی نیست بلکه نتیجه جراحات وارده به کلیه توسط عوامل مختلف مثل عفونت، تغذیه، مسمومیت و یا احتمالاً ترکیبی از عوامل مختلفی می‌باشد.
وظایف کلیه و آناتومی آن
یک جفت کلیه کشیده، در قسمت تورفتگی لگن در حفره شکمی قرار دارد ودر حالت طبیعی به‌رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز و دارای سه لوب مشخص می‌باشد.
وظیفه اصلی کلیه‌ها حفظ ترکیب شیمایی مایعات بدن (خون) می‌باشد. کلیه وظایف دیگری مانند برداشت و حذف ضایعات و تولیدات متابولیک سمی، نگهداری مایعات و الکترولیت‌های حیاتی، تنظیم حجم خون و تولید هورمون‌هایی که در تنظیم فشار خون و تولید گلبول قرمز نقش دارند، انجام می‌دهد.
کلیه واقعاً عضوی حیاتی می‌باشد. هنگامی که کلیه قادر به انجام وظایفش نباشد، اسید اوریکی که در حالت عادی توسط این عضو مهم، برداشت و از طریق ادرار حذف می‌شود، در خون تجمع یافته و درهر جایی که خون جریان دارد رسوب می‌کند. پرنده در صورت عدم فعالیت کلیه بمدت 36 ساعت تلف خواهد شد.
بخش دیگر این مقاله:
دلایل بروز نقرس در طیور
کنترل و پیشگیری نقرس در طیور
ابتلا به نقرس در گله احتمالاً به دلایل مختلفی روی می‌دهد و تعیین یک عامل خاص، اغلب مشکل است. دلیل دیگر دشواری در تشخیص عامل اینست که کلیه در مرحله رشد صدمه می‌بیند و اغلب علایم بالینی مشخص تا زمانی‌که پرنده وارد مرحله تولید و تغذیه از دان با درصد کلسیم بالا شود نمایان نمی‌گردد.
مواردی فیلیدی و نتایج تحقیقات نشان‌دهنده تداخل بین دو یا چند عامل مرتبط مخصوصاً برونشیت عفونی و تغذیه در ایجاد نقرس موثر می‌باشد.
1- در رابطه با تغذیه، درصد کلسیم دان مورد استفاده در پولت تا 16 هفتگی نباید از 1% بیشتر شود چرا که تغذیه ازدان با کلسیم بالا قبل از بلوغ جنسی صدمه جدی به کلیه پولت‌ها، وارد می‌کند .
2- درصد فسفر قابل دسترس در دوره رشد باید بین 0/45% تا 0/55% باشد. ناکافی بودن فسفر، زمینه را جهت آسیب ناشی از کلسیم بالا به کلیه فراهم می‌سازد.
3- دان مصرفی قبل از تخمگذاری نباید زودتر از 16 هفتگی استفاده گردد مگراینکه علایم بلوغ جنسی (مثل رشد تاج) مشاهده شود. درصد کلسیم این مرحله در حد 2/5% تا 2/75% کافی است.
4- اگر از بی‌کربنات سدیم برای بهبود پوسته تخم‌مرغ استفاده می‌گردد، باید در حداقل دز پیشنهادی و حتماً در مواقع نیاز استفاده شود. درضمن در گله‌ای که به نقرس مبتلاست نبایستی از بی‌کربنات سدیم و یا جیره‌هایی که شدیداً قلیایی (دارای سطوح بالا سدیم و پتاسیم) است استفاده شود.
5- میزان کلسیم وفسفر جیره و تعادل بین آنها همواره مهم است و دان پولت و پرنده تخمگذار بطور معمول باید از نظر کلسیم و فسفر آزمایش شود.
6- دان مصرفی در مرغداری باید از نظر مایکوتوکسین‌های سیترنین، اکراتوکسین و اووسپرین مورد بررسی قرار گیرد.
7- باید از بروز محرومیت از آب در دوره رشد و تخمگذاری، اجتناب شود.
در شرایط تحقیقاتی برونشیت به‌تنهایی باعث ایجاد نقرس نشده اما در حضور ضایعات ناشی از کلسیم در کلیه باعث گسترش مرگ ومیر شده است. لذا باتوجه به نقش احتمالی برونشیت مراحل زیر باید مورد توجه قرار گیرد:
1- واکسن برونشیت حتماً مطابق توصیه کارخانه سازنده مصرف گردد. برای حافظت بهینه و مطلوب برنامه واکسیناسیون می‌بایستی شامل چند نوبت واکسیناسیون با واکسن زنده برونشیت (که می‌تواند همراه با نیوکاسل باشد) در حدود 3 و8 و14 هفتگی به‌روش اسپری یا خوراکی باشد. میزان پاسخ به واکسیناسیون ابتدا کم بوده و سپس به‌تدریج یا با استفاده از سویه‌هایی که کمتر تخفیف حدت یافته‌اند یا استفاده از روش‌هایی مثل استفاده از روش اسپری بجای خوراکی که واکنش بیشتری را ایجاد می‌کند افزایش می‌یابد.
استفاده از واکسن‌های کشته و همچنین استفاده از واکسن زنده (بوستر) در تمام مرحله تخمگذاری، به بالا بردن ایمنی برعلیه برونشیت کمک می‌کند.
2- واکسن می‌بایستی از سویه‌ای باشد که در منطقه جدا گردیده است. استفاده از چندین سروتیپ باعث افزایش ایمنیت متقاطع بر علیه واریانت‌های دیگر و احتمالاً سویه کلیوی می‌گردد.
3- باتوجه به نشانه‌های بالینی پیچیده مربوط به برونشیت، از تشخیص‌های آزمایشگاهی برای کمک به شناسایی باید استفاده شود. آزمایش معمول سرولوژی مواجهه با ویروس برونشیت (واکسن یا فیلد) را نشان می‌دهد. جداسازی ویروس با رها کردن پرندگان دیده‌بان SPF در سالن و جداسازی ویروس از آنها پس از گذشت 5 تا روز10 مواجهه با ویروس امکان‌پذیر خواهد بود.
درمان نقرس در ماکیان
پس از آن که نقرس به مرحله تلفات می‌رسد کلیه‌های آسیب‌دیده قابل ترمیم نبوده ولی درمان ممکن است به برخی پرنده‌های زنده که هنوز بخشی از کلیه آنها فعالیت طبیعی دارد کمک کند. روش‌های رایج برای پیشگیری از مرگ و میر ناشی از نقرس در پولت و تخمگذار شامل اسیدی کردن ادرار با هدف حل کردن سنگ‌های کلیوی و نگهداری بافت کلیه پرندگان آسیب‌دیده است. به‌طور آزمایشی رژیم‌های غذایی شامل آمونیوم کلراید، آمونیوم سولفات، دی ال متیونین و آنالوگ هیدروکسی متیونین همگی باعث اسیدی کردن ادرار خواهد شد.
برای گله‌هایی که دچار مرگ ومیر ناشی از نقرس شده‌اند، آمونیوم سولفات و آمونیوم کلراید به‌قرار زیر توصیه می‌گردد:
- هفته اول 2.5 کیلو در تن
- هفته دوم 5 کیلو در تن
- هفته سوم 7.5 کیلو در تن
- هفته چهارم 10 کیلو در تن
امکان دارد که هنگام استفاده از آمونیوم کلراید اسهال آبکی بعنوان یکی از اثرات جانبی دیده شود.
اگر نتایج مطلوب بعد از 6 تا 4 هفته درمان بدست آمد از کاهش تدریجی استفاده می‌گردد. در هرصورت احتمالاً درمان با حدود 5 کیلو در تن ادامه خواهد یافت.
دی ال متیونین و هیدروکسی متیونین (ALIMET) می‌توانند تا 6 کیلوگرم در تن استفاده شود.
خلاصه
وجود مرگ و میر ناشی از نقرس در طیور نشان می‌دهد که در مراحل قبلی نوعی آسیب کلیوی در گله اتفاق افتاده است. مطالعات، برونشیت عفونی و عدم بالانس کلسیم وفسفر جیره را بعنوان عوامل اصلی مرگ ومیر ناشی از نقرس تایید می‌کند. در حالی‌که عوامل دیگر مثل بالانس الکترولیت، مایکوتوکسین و محرومیت از آب بعنوان فاکتورهای احتمالی مرتبط باید مدنظر قرار گیرند.
همچنین هر جیره غذایی که خاصیت قلیایی ادرار را بالا ببرد همراه با کلسیم بالا در خوراک می‌تواند با مرگ ومیر ناشی از نقرس در پولت و تخمگذار مرتبط باشد. در صورت بروز نقرس در گله با اسیدی کردن ادرار بعلت حل کردن سنگ‌های موجود در کلیه یا با پیشگیری از تشکیل سنگ‌های کلیه، میزان مرگ ومیر کاهش می‌یابد.
منبع: TECHNICAL BULLETIN - HYLINE