به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ مونو کلسیم فسفات مورد نیاز بسیارى از صنایع دام و طیور- صنایع شیمیایى - کاشى وسرامیک و رنگ بوده وبازار هدف آن تقریبا در همه‌جا وجود دارد. اما باتوجه به ارزان بودن محصول هزینه حمل مواد اولیه به مرکز تولید وهزینه حمل به مقصد از فاکتورهاى کلیدى رقابتى آن مى‌باشد.
مونو کلسیم فسفات ماده ضرورى کلیه مرغدارى و خوراک طیور و همچنین برخى از واحد‌هاى دامدارى و کارخانجات خوراک طیور در کلیه سال مى‌باشد. این ماده در حال حاضر 100 درصد تولید داخل بوده و توسط حدود 25 واحد فعال در کشور عرضه مى‌شود. و تولید آن در استان فارس که داراى منابعى غنى از کربنات کلسیم را دارا است و نیز بازار مصرف مناسبى وجود دارد رونق دارد. بهاى فروش مونو کلسیم فسفات در پایان سال 1384 بین 2900-3100 ریال متغیر بوده است.
شرح فرآیند و فلوچارت تولید مونو کلسیم فسفات
محصول مونو کلسیم فسفات از دو ماده مهم اولیه تشکیل مى‌شود:
الف- اسید فسفریک: این ماده در حال حاضر توسط شرکت بازرگانى پتروشیمى وارد کشور مى‌شود و در اختیار واحد‌هاى تولیدکننده مونو کلسیم فسفات قرار مى‌گیرد. اسید صنعتى وارداتى ابتدا بایستى طى روش‌هاى مختلف عناصر سمى و مصر آن تا حد استاندارد کاهش یافته تا قابلیت استفاده در مونو کلسیم فسفات را داشته باشد که مهمترین آن کاهش میزان فلوئور از 3-2 به حدود2/0-1/0 است.
کنترل مواد نامحلول دانسیته و درصد فسفر از سایر فاکتورهاى کنترلى است که توسط آزمایشگاه انجام مى‌شود.
ب- کربنات کلسیم: این ماده به صورت سنگ لاشه معدنى از منابع مربوطه استخراج و طى خط پودرسازى به سایز مورد نظر که حدود 300-200 مش است تبدیل مى‌شود. کنترل کیفى این ماده بخصوص از نظر سایز- درصد کلسیم- عناصر مضر مانند اکسید منیزیم و غیره ضرورى است که با انتخاب سنگ مناسب و کنترل آزمایشگاهى صورت مى‌گیرد.
این دو ماده پس از کنترل‌هاى ویژه وارد مخازن ذخیره مواد اولیه خط مونو کلسیم فسفات گردیده وپس از تنظیمات خاص بصورت پیوسته وارد راکتورهاى مختلف شده و مراحل مختلف فرآیند را تا خشک کردن و دانه‌بندى طى مى‌کند.
درصد فسفر در خوراک‌هاى مختلف به شرح زیر است:
جدول 1- درصد فسفر
|
درصد فسفر قابل جذب |
درصد فسفر کل |
منبع |
|
59 |
7.6 |
پودر استخوان |
|
74 |
2.2 |
پودر ماهى |
|
65 |
2.9 |
پودر گوشت |
|
66 |
6 |
پودر گوشت واستخوان |
|
55 |
19.7 |
دى کلسیم فسفات بدون آب |
|
77 |
18.1 |
دى کلسیم فسفات آبدار |
|
74 |
22.6 |
مونو کلسیم فسفات |
|
89 |
21.3 |
مونو ودى کلسیم فسفات آبدار |
جدول 2- فسفر دراستخوان‌هاى طیور گوشتى
|
فسفر قابل جذب |
قابل جذب |
فسفر کل |
محصول |
|
16/20% |
96% |
21% |
مونو کلسیم فسفات |
|
3/15% |
85% |
20% |
دى کلسیم فسفات آبدار |
|
11% |
55% |
18% |
دى کلسیم فسفات بدون آب |
|
1/9% |
65% |
14% |
ترى کلسیم فسفات |
بیشتر بدانیم:
نقش مواد معدنی در جیره پرندگان و علائم کمبود آن
عوامل تغذیه‌ای موثر بر مشکلات حرکتی در پرندگان
آجر لیسیدنی ملاس‌دار
منابع تامین فسفر
از سال 1940 نیاز به مکمل‌هاى غیرعالى فسفات در خوراک دام و طیور مورد توجه قرار گرفت و قبل از آن غالباً از پودر استخوان یا فسفریت با فلوئور کم استفاده مى‌شده است. امروز در بیشتر کشورهاى دنیا که تولید دام طیور به شکل صنعتى رواج دارد فسفات‌هاى غیر آلى به منظور تکمیل رژیم غذایى و تامین غذایى مطلوب با هدف رشد سریع‌تر و سالم‌تر حیوان مورد استفاده قرار مى‌گیرد.
در اغلب کشورهاى توسعه فسفات به صورت فسفریت به کار مى‌رود و یا هیچ‌گونه مکمل معدنى به جیره دام و طیور اضافه نمى‌شود در بین مکمل‌هاى غیر آلى فسفاته دى کلسیم فسفات و یا منوکلسیم فسفات متداول‌تر از دیگر منابع فسفات است ولى در ایلات متحده بیشتر ترکیب این دو به صورت حدود 65% دى و 35% منو که اصطلاحاً دى فس گفته مى‌شود استفاده مى‌گردد.
ولى آنچه که از نظر متخصصین تغذیه داراى اهمیت است میزان فسفر قابل جذب در فرآورده است تولیدکنندگان منو و یا دى کلسیم فسفات در دنیا غالباً فسفر مورد نیاز را از سه منبع زیر تامین مى‌کنند:
الف) سنگ فسفات (مواد معدنى فسفاتات به صورت آپاتیت، فسفریت، گوانو)
ب) استخوان و ضایعات دامى
ج) اسید فسفریک
در مورد بند الف که مى‌توان اصطلاحاً آن را روش مستقیم گفت، تولیدکنندگان با استفاده از تکنولوژى وسیع و پیچیده با استفاده از کمى سنگ فسفات در کنار شیر آهک و یک پروسه نسبتاً طولانى شیمیایى ـ فیزیکى فرآورده‌هاى مختلفى از جمله دى کلسیم فسفات تولید مى‌کند سیستم به گونه‌اى طراحى شده که عناصر سمى و سنگین و مزاحم در مراحل مختلف جدا مى‌گردد این روش بیشتر در کشورهاى پیشرفته که داراى تکنولوژى بالایى هستند مورد استفاده قرار مى‌گیرند.
در مورد بند ب استفاده از استخوان و دیگر ضایعات دامى که معمولاً در کارخانجات تولید ژلاتین به عنوان منبع فسفر مطرح است. از روش‌هاى متعادل در اروپا امریکا و خصوصاً اروپاى شمالى بوده و سهم عمده‌اى را در تولید فرآورده‌هاى فسفاته دارند باید گفت این روش تکنولوژى خاص خود و مواد اولیه فراوانى نیاز دارد که از کشتارگاه‌ها و مراکز عمده‌ى بسته‌بندى محصولات پروتئینى جمع‌آورى مى‌گردد.
لازم است اضافه شود براى تهیه پودر استخوان تنها روشى که مورد تایید و قبول متخصصین جدا کردن خاکستر استخوان‌ها و دیگر ضایعات دامى است متاسفانه در ایران استفاده از مواد شیمیایى مانند بنزین و غیره براى ازبین بردن بقایاى گوشت و چربى استخوان‌ها در بعضى از کارگاه‌ها مرسوم شده است که مصرف پودر استخوان تهیه شده با این روش اثرات نامطلوب و بعضاً کشنده براى دام طیور دارد. لیکن در صورتى که خاکستر استخوان‌ها از طریق حرارت دادن (550 درجه در 24 ساعت) تهیه شود و خاکستر به دست آمده تقریباً سفید مایل به خاکسترى بوده و به روش کاملاً استریل و مراقب از عدم آلودگى ثانویه از طریق محیط، جمع‌آورى و بسته‌بندى شود این خاکستر یکى از بهترین منابع تامین فسفر براى دام طیور است.
در مورد بند ج یعنى استفاده از اسید فسفریک در کنار ترکیبات معدنى به خصوص کربنات‌هاى کلسیم از نوع کلسیت به جهت بهره‌گیرى تکنولوژى نسبتاً ساده تحقیق تنها روش متداول در ایران و بسیارى از کشورها است به عقیده کارشناسان استفاده از اسید فسفریک براى تولید کلسیم فسفات کارى سهل است. به این معنى اگر صرفاً یک ترکیب شیمیایى از اسید فسفریک و مواد معدنى مد نظر باشد کارى است بسیار آسان ولى اگر هدف تولید محصولى باشد که فسفر و کلسیم در یک رابطه صحیح علمى و صنعتى در کنار هم قرار بگیرند و محصول به اصطلاح ارتو فسفات باشد و عناصر سمى و فلوئور آن به حد نرمال و زیر آن برسد از نظر فیزیکى گرانوله باشد کارى است مشکل ولى مقبول.
چناچه کلسیم فسفات تولیدى که داراى مشخصات ذکر شده در بند ج مى‌باشد در کنار تمام خواصى که مثبتى که کلسیم وفسفر جیره دام وطیور دارند حداقل دو نقش دیگر خواهند داشت که عبارتند از:
الف- جلوگیرى از مسمومیت‌هاى احتمالى و عوارض بعدى
ب- تامین فسفر و کلسیم مورد نیاز دام و طیور وکمک به جذب سایر مواد موجود در جیره غذایى (کاهش تبدیل ضریب غذایى) و افزایش بازده.
جدول 3- درصد دى کلسیم فسفات در جیره انواع طیور
|
انواع طیور |
درصد دى کلسیم مورد نیاز
(ارتو فسفات) |
درصد دى کلسیم فسفات مورد نیاز
(معمولى) |
|
1- مرغ گوشتى |
حداقل 8/0 درصد |
حداقل 2/1 درصد |
|
2- مرغ تخمگذار |
1 درصد |
4/1 درصد |
|
3- مرغ مادر |
2/1 درصد |
6/1 درصد |
ضرورى است درتوضیحاتى در مورد جدول فوق داده شود درصد کلسیم فسفات مورد نیاز طیور با توجه به مواد اولیه به کار رفته در جیره آنها در هر جیره متفاوت است.
تولید MCP و مقایسه آن با DCP
در ارتباط با تولید مونوکلسیم فسفات لازم به ذکر است که اولاً MCP به اسیدهاى فسفریک کمترى نسبت به DCP نیاز دارد ثانیاً در هنگام تولید MCP گازهاى سمى کمترى تولید مى‌شود (در مقایسه با (DCP ثالثاً پس‌مانده‌هاى زائد و مضر در تولید MCP کمتر است.
مشخصات مونوکلسیم فسفات
- رطوبت حداکثر 2درصد
ـ فسفر کل N33 درصد
ـ قابلیت حل در اسیدسیتریک حداقل 99درصد
ـ قابلیت حل در آب 80درصد
ـ فرم: کریستال 6ـ P2O5 52 درصد و تا 50درصد هم قابل قبول است
ـ گرانول و کریستال هیدراته باشد
ـ مواد غیرمحلول در اسیدکلریدریک کمتر از یک درصد باشد
ـ سدیم Na حداکثر یا کمتر از 1 درصد
ـ آهن Fe حداکثر یا کمتر از 9/0 درصد
ـ منیزیم Mg حداکثر یا کمتر از 15/0 درصد
ـ سولفات So4 حداکثر یا کمتر 15/0 درصد
ـ کلر حداکثر یا کمتر از 05/0 درصد
ـ منگنز Mn حداکثر یا کمتر از 02/0 درصد
ـ کلسیم کل مساوى یا بیشتر از 15/0 درصد
ـ آرسینک As حداکثر 8 میلى‌گرم در کیلوگرم (PPM)
ـ نیتریت No2 حداکثر 15 میلى‌گرم
ـ جیوه Hg حداکثر 1/0 میلى گرم
ـ سرب و فلزات سنگین حداکثر 30 میلى‌گرم
ـ فلوئور حداکثر 2/0 درصد یا کمتر
باتوجه به اجزاى تشکیل‌دهنده مونوکلسیم فسفات و همچنین با توجه به میزان فسفر در مونوکلسیم فسفات به میزان 5/22 درصد و در دى کلسیم فسفات به مقدار 18 درصد و همچنین ضریب هضمى مونوکلسیم فسفات به مقدار 85 درصد و در دى کلسیم فسفات به میزان 69 درصد هر واحد دى کلسیم فسفات معادل 7/0 مونو کلسیم فسفات مى‌باشد. باتوجه به کیفیت و حجم و وزن کمتر مونوکلسیم فسفات از نظر حمل و نقل خرید مونو کلسیم فسفات بجاى دى کلسیم فسفات در صورتى که داراى مشخصات بالا باشد توصیه مى‌شود.
منبع: بازار بزرگ کشاورزی ایران