کلی سپتی سمی هموراژیک فوق حاد در شترمرغ

به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ یکی از بیماری‌هایی که به دفعات در مزارع پرورش شترمرغ کشور مشاهده می‌شود و خسارات مالی فراوانی را به این مزارع وارد می‌کند، کلی سپتی‌سمی (haemorrhagic septicaemia) می‌باشد. عامل این بیماری، باکتری اشریشیاکلی است که در دستگاه گوارش جانوران خونگرم از جمله پستانداران و پرندگان حضور داشته ولی در روده ماهی‌ها و سایر حیوانات خونسرد به صورت فلور طبیعی وجود ندارد و بیشتر سروتیپ‌های آن قادر به ایجاد بیماری در طیور می‌باشند.

برخی سویه‌های غیر بیماری‌زای این باکتری نیز گاهی در صورت ایجاد شرایطی مساعد از جمله سوء تغذیه، تغییر ناگهانی جیره، فعالیت سایر باکتری‌ها و نیز ویروس‌ها و ... فعال شده و به عنوان یک بیماری فرصت‌طلب می‌توانند موجب بیماری‌زایی گردند.

باکتری E.coli علاوه بر توانایی ایجاد سپتی‌سمی و انتروتوکسمی در شترمرغ‌ها، تعداد دیگری از بیماری‌های عفونی مربوط به کیسه زرده را در دوران جنینی و نوزادی سبب می‌گردد. همچنین با جایگزینی در نقاط مختلف بدن شترمرغ، قدرت ایجاد سینوویت، سنوزیت، پریتونیت و ... را دارا است و مرگ و میر ناشی از فعالیت این باکتری، سالانه تلفات فراوانی را به پرورش‌دهندگان شترمرغ در کشور وارد می‌سازد.

استفاده از واکسن علیه این باکتری در شترمرغ‌ها به علت تغییر مداوم سروتیپ‌ها و سویه‌های آن، موثر نبوده است و بهترین راه مقابله با این باکتری، از بین بردن شرایط رشد و تکثیر آن و ایجاد بیماری است.

مواد و روش کار

شترمرغ‌های گله مورد بررسی، از نژاد گردن آبی بوده و به صورت زنده در بدو تولد از کشور ایتالیا وارد ایران شده و همسن بودند.

در این بررسی که در سال 1381 صورت گرفت، دو قطعه شترمرغ تلف شده، جهت تعیین علت تلفات، مورد بررسی و آزمایش قرار گرفتند که باتوجه به شرایط خاص لاشه اول و مشخص نبودن علت مرگ، تصمیم به کالبدگشایی گرفته شد.

کالبدگشایی با رعایت اصول ایمنی، در محیطی کاملاً بسته و در محلی به دور از سالن محل نگهداری از شترمرغ‌ها، انجام شد. همچنین سایر شترمرغ‌ها از سالنی که لاشه در آنجا پیدا شده بود، خارج شده، سالن ضدعفونی گردیده و محل پیدا شدن لاشه، شعله‌افکنی و سپس به وسیله ترکیبات یده مجدداً ضدعفونی گردید.

پس از انجام این اقدامات و با استفاده از لباس مناسب، دستکش و ماسک، اقدام به کالبدگشایی و نمونه‌برداری از لاشه‌های مورد نظر گردید.

این نمونه‌ها که شامل نمونه‌هایی از مایع پریکارد و بافت ریه پرنده‌های تلف شده بود، به آزمایشگاه میکروب‌شناسی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران جهت جداسازی و تشخیص عامل بیماری و بخشی از بافت ریه لاشه نیز به صورت حفظ شده در محلول فرمالین 10% به آزمایشگاه آسیب‌شناسی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران فرستاده شدند. در آزمایشگاه باکتری‌شناسی، تست تعیین سویه (tiping) جهت تشخیص سویه باکتری و تعیین دقیق علت مرگ صورت گرفت.

نتایج

پس از مراجعه به فارم و حضور در یکی از سالن‌های محل نگهداری شترمرغ‌ها، با لاشه خون‌آلود یک قطعه شترمرغ 5 ماهه برخورد گردید.

قسمت فوقانی بدن پرنده در ناحیه سر و گردن غوطه‌ور در خون خارج شده از بدن حیوان بودند. خون مذکور به رنگ روشن، تا حدودی کف‌آلود و نیز انعقاد یافته بود .

از آنجا که ناحیه سر حیوان و ابدای مجاری تنفسی و گوارشی آن مملو از لخته‌های خون بودند، تشخیص تفریقی بافت منشا خونریزی، از خارج امکان‌پذیر نگردید. به گفته مسئول فنی مزرعه، مرگ پرنده در فاصله بین دو سرکشی کارگر سالن جهت تامین آب و نیز غذای روزانه شترمرغ‌ها یعنی طی مدت حدود 15 دقیقه اتفاق افتاده است و تا پیش از آن، نه این حیوان و نه هیچ‌یک از سایر شترمرغ‌های موجود در این سالن، علائم بارزی از این بیماری نشان نداده بودند و کاملاً سالم به نظر می‌رسیدند.

باتوجه به مدیریت ضعیف فارم و استفاده از پنجره‌های شیشه‌دار در ارتفاع پایین جهت نوردهی به فضای سرپوشیده محل نگهداری شترمرغ‌ها، در نگاه اول، احتمال ایجاد این ضایعه توسط چند عامل مورد ظن قرار گرفت.

اولین عامل که قادر به ایجاد چنین شرایطی بوده، بلع احتمالی خرده شیشه‌های موجود در محیط مزرعه توسط دام و در پی آن ایجاد بریدگی‌های شدید در اندام‌های داخلی و شریان‌های اصلی حفره بطنی حیوان می‌باشد که می‌تواند باعث خونریزی شدید و مرگ سریع پرنده گردد.

عامل دوم که پس از مشاهده ظاهر لاشه، به سرعت به ذهن خطور می‌نماید، احتمال آلودگی با باسیلوس آنتراسیس و ابتلا به بیماری مهلک شاربن می‌باشد.

در نهایت عوامل دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند باعث بروز شرایط فوق گردند و از اهمیت کمتری برخوردار هستند.

لذا به منظوردقت بیشتر در تعیین مرگ، نیاز به اقدامات گسترده‌تر و آزمایش‌های پاراکلینیکی لازم گردید.

بیشتر بدانیم:
عفونت‌های باکتریایی در شترمرغ
عفونت‌های ویروسی در شترمرغ

باتوجه به عواملی چون نبود گزارش مستدلی دال بر وجود بیماری شاربن در محل جغرافیایی استقرار مزرعه طی چند سال گذشته، روشن بودن رنگ خون خارج شده از بدن پرنده، لخته شدن سریع آن و در نهایت عدم اطمینان از ابتلا به بیماری شاربن در دام تلف شده، تصمیم به انجام کالبدگشایی، مشاهده اندام‌های داخلی و نیز نمونه‌برداری از این اندام‌ها جهت تشخیص قطعی علت مرگ؛ گرفته شد.

جهت انجام اقدامات پییشگیرانه، سایر شترمرغ‌های سالن بلافاصله به محل دیگری منتقل شدند. لاشه نیز با احتیاط کامل و توسط وسیله حمل بار چرخدار به اتاقی دور از سالن حمل گردید.

پس از انجام اقدامات احتیاطی لازم و استفاده از پوشش مناسب از جمله دستکش، ماسک، لباس یک تکه، پیش‌بند و چکمه لاستیکی، اقدام به کالبدگشایی گردید. در حین کالبدگشایی، کلیه پنجره‌ها و نیز درب اتاق مورد استفاده کاملاً بسته و هرگونه رفت و آمد ممنوع بود.

پس از باز نمودن لاشه و نمایان شدن اندام‌های داخلی، پرخونی و احتقاق در عروق روده‌ها و نیز مزانتر مشاهده گردید.

روده‌ها کاملاً متورم و تیره رنگ بودند. لاشه به صورت عمومی دچار پر خونی و دارای علائم سپتی‌سمی شدید بود. کبد و طحال تیره‌تر از حالت طبیعی و بر روی پارانشیم کبد نقاط نکروتیک با تغییر رنگ ناحیه‌ای مشاهده شد.

پس از قطع مری، رکتوم و سائر ضمائم، دستگاه گوارش از لاشه جدا و خارج گردید. در بازرسی قسمت‌های فوقانی دستگاه گوارش از جمله مری، پیش‌معده و نیز سنگدان، هیچ‌گونه علائمی از جراحت و خونریزی ناشی از آن در این دستگاه که منجر به تراوش خون به خارج از بدن گردد، مشاهده نشد. نتیجتاً احتمال بلع شئ برنده یا نوک تیز خارجی و در پی آن ایجاد جراحت در دستگاه گوارش مردود گردید.

در بازرسی از حفره صدری حیوان، سطح شکمی ریه‌ها پرخون و سیانوزه تشخیص داده شد. پرده دور قلب (پریکاردیوم) ضخیم‌تر از حد معمول و رنگ آن سفید مایل به شیری بود که به سطح میوکارد چسبیده و آن را کاملاً پوشانده بود .

پیش از خارج‌سازی اندام‌های داخل حفره صدری، از بافت ریه و نیز مایع پریکارد (آبشامه) قلب حیوان نمونه‌برداری گردید. همچنین قسمتی از ریه دام جهت بررسی‌های آسیب‌شناسی، برداشته شده و داخل محلول فرمالین 10% قرار گرفت.

پس از انتقال اندام‌های حفره صدری به خارج، مشخص گردید که تمام بافت ریه دچار تخریب، خونریزی و سیانوزه شدید می‌باشد به‌طوری‌که در بعضی از نقاط بسیار تیره و حتی سیاهرنگ به نظر می‌رسید.

باتوجه به این یافته، منشا خون کف آلود خارج از بدن و مسیر آن روشن گردید.

بر روی چربی اطراف قلب آثار خونریزی منتشر (اکیموز) کاملاً مشهود و بارز بود. همزمان با انجام کالبدگشایی لاشه فوق‌الذکر، در سالن دیگری، یک قطعه شترمرغ دیگر نیز دچار مرگ ناگهانی شد.

نکات قابل ذکر در این مورد این است که: محل نگهداری دو پرنده تلف شده، جدا از هم و در سالن متفاوت این مزرعه بوده است و در مورد لاشه دوم، خونریزی و تراوش خون به خارج از بدن مشاهده نشد.

علائم کالبدگشایی در حیوان دوم به استثنای خونریزی در نسج ریه، با حیوان اول مشابه بود. از این لاشه نیز چند نمونه بافتی از جمله نمونه‌هایی از بافت‌های کبد و مایع پریکارد، جهت انجام آزمایش‌های باکتری‌شناسی اخذ گردید.

در هر مورد، نتیجه آزمایش باکتری‌شناسی، نشان‌دهنده آلودگی شدید کلیه نسوج مورد آزمایش با باکتری Escherichia coli بود که در مورد اول یعنی لاشه همراه با خونریزی از بافت ریه، تست تعیین سویه (Tiping) صورت گرفته وسویه باکتری فوق، o2:k1 تشخیص داده شد.

پاسخ آزمایش نیز نشان‌دهنده علائم مشابه پنومونی حاد بینابینی همراه با تخریب دیواره آلوئول‌های ریه و مویرگ‌های آن همچنین وجود مقادیر فراوان خون در داخل آلوئول‌های ریه بوده است.

بحث

بیماری‌هایی چون عفونت زرده ناشی از E.coli ، کلی گرانولوما ، کلی انتروتوکسمی، کلی سپتی‌سمی، و سینوویت از جمله نتایج عفونت با E.COLI در شترمرغ هستند.

علت بروز عفونت‌های ای‌کولایی در روده، افزایش ناگهانی میزان تکثیر این باکتری در اثر شرایط نامطلوب محیطی از جمله عدم رعایت بهداشت در جایگاه، غذای آلوده، تغییر ناگهانی در رژیم غذایی، ورود پرنده‌ای جدید بیمار به گله و ... می‌باشد که کلیه این موارد نشان‌دهنده وجود ضعف در مدیریت فارم هستند.

این باکتری‌ها جزء فلور طبیعی روده شترمرغ‌ها می‌باشند و در صورت افزایش شدید جمعیت آن در اثر یکی از عوامل فوق، می‌توانند باعث ایجاد بیماری و حتی تلفات در بین شترمرغ‌ها گردند. توکسین حاصله از متابولیسم این باکتری، موجب ایجاد نوعی مسمومیت می‌شود که کلی انتروتوکسمی نام دارد و می‌تواند موجب اسهال و سایر اختلالات گوارشی گردد. در بسیاری از موارد این توکسین از جدار روده وارد خون شده و در تمام بدن انتشار می‌یابد و می‌تواند با تاثیر بر بسیاری از بافت‌های حساس بدن از جمله قلب، کبد، کلیه، مغز و ریه موجب مرگ سریع حیوان گردد.

کلی‌باسیلوز در پرندگان بیشتر مربوط به دستگاه تنفس می‌باشد و وجود گاز آمونیاک و گرد و غبار در سالن، تغییر ناگهانی درجه حرارت محیط و نیز عوامل باکتریائی گوناگون مانند: مگا باکتری، کلامیدیا کلستریدیاها، همچنین قارچ‌ها و مایکوتوکسین‌ها، بیماری‌های ویروسی و عوامل تضعیف‌کننده سیستم ایمنی، بیماری‌زائی اشریشیاکلی را برای پرنده‌ها و بویژه جوجه‌ها افزایش می‌دهد.

یکی از خصوصیات مهم آناتومیک و فیزیولوژیک بدن شترمرغ‌ها و نیز سایر شترمرغ‌سانان، عدم وجود گره‌های لنفاوی مزانتریک در آنها است. عملکرد این گره‌ها ممانعت از انتقال باکتری‌های موجود در روده از طریق جریان لنف به سیستم عمومی گردش خون بدن می‌باشد. در یک شترمرغ سالم، این عمل بر عهده لنفوسیت‌ها و سایر گلبول‌های سفید مستقر در مخاط روده است و این دسته از سلول‌های دفاعی به خوبی از عهده آن برمی‌آیند. در پرندگانی که در معرض استرس شدید (مانند استرس‌های ناشی از حمل و نقل، قرنطینه و یا سایر عوامل استرس‌زا) قرار گرفته‌اند، این دسته از سلول‌ها غیرفعال شده و باکتری‌ها به راحتی در بدن منتشر می‌گردند که نتیجه آن بروز سپتی‌سمی خواهد بود. وقوع این حالت در جوجه‌ها شایع‌تر است ولی هیچ‌گونه محدودیت سنی برای ابتلا به آن وجود ندارد.

برای مثال در سال 1981 یک مورد کلی‌باسیلوز حاد در یک شترمرغ ده ساله گزارش گردیده است. در بررسی سوابق آزمایشگاه تشخیص دامپزشکی پاستور تهران، از مجموع موارد ارجاع شده منجر به تلفات در شترمرغ‌های پرورشی از تاریخ مهر ماه 1381 لغایت شهریور ماه 1382 که بر 27 مورد بالغ گردید، 22 مورد (5/81%) تلفات در اثر عوامل باکتریائی تشخیص داده شد که از این تعداد، 16 مورد (3/59% کل موارد و 7/72% موارد تلفات ناشی از آلودگی‌های باکتریائی) مربوط به آلودگی به باکتری E.coli (به صورت مطلق یا مشترک) بوده است. در این میان 9 مورد (3/33% کل موارد و 2/56% موارد آلودگی به E.coli ) در اثر ابتلا به آلودگی روده‌ای و ایجاد کلی‌انترو توکسمی تشخیص داده شد.

یکی از علل ایجاد کلی‌سپتی‌سمی، آب‌های آلوده می‌باشد که با استفاده از 2-1 ppm کلر می‌توان آنرا مرتفع نمود. بررسی انجام شده بر روی اطلاعات موجود در آرشیو آزمایشگاه تشخیص دامپزشکی اکلاهاما نشان می‌دهد مهمترین عامل مرگ و میر در میان جمعیت 121 قطعه‌ای شترمرغ‌هائی که جهت تعیین علت مرگ، در این مرکز مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته‌اند، سندرم ضایع شدن جوجه‌ها (ostrich chick fading syndrome or OCFS ) بوده است. در نمونه‌های گرفته شده از اندام‌های گوناگون این بیماران آلودگی شدید به کلبسیلا پنومونیه ، E.coli و نیز آلودگی همزمان بوسیله این دو میکرو ارگانیسم مشاهده شد، که منجر به بروز تلفات در گله به میزان 100- 40 درصد می‌گردد.

در تحقیق انجام گرفته بر روی نمونه‌های شترمرغ ارجاع شده به بخش باکتریولوژی انستیتو دامپزشکی آندرسپورت آفریقای جنوبی طی ژانویه تا دسامبر سال 1992، از مجموع 94 مورد بررسی شده، 11 مورد (7/11%) آلودگی به سویه‌های گوناگون E.coli مشاهده شد.

همچنین E.coli از اویدوکت شترمرغ بالغ مولد جدا شده است که احتمال بروز سالپنژیت چرکی مشابه آنچه که در ماکیان و مرغ‌های بالغ وجود دارد، در شترمرغ‌سانان تشخیص داده نشده است.

باتوجه به موارد بیان شده ملاحظه می‌گردد که باکتری اشریشیاکلی قابلیت تزاید و فعالیت در اندام‌ها و بافت‌های زیادی را دارد و نیز در صورت فراهم شدن زمینه برای تکثیر و فعالیت این باکتری مقابله با آن و محدود ساختن آن بسیار دشوار خواهد بود. لذا تلاش در جهت محدود ساختن عوامل زمینه‌ساز این عارضه، نقش به سزائی در کاهش تلفات ناشی از فعالیت این میکروارگانیسم و پیشگیری از بروز چنین مواردی در آینده خواهد داشت.

منبع :فارم ایران و پارس بیولوژی