به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ تب نزله‌ای بدخیم بیماری‌ای حاد و کشنده‌ای است که صرفاً در گاو ظاهر می‌گردد. بین حیوانات اهلی تنها گاو و گاومیش به این بیماری مبتلا شده و علائم ظاهری را از خود نشان می‌دهند و در سایر نشخوار کنندگان علائم بیماری دیده نمی‌شود. گاو در تمام سنین به این بیماری مبتلا می‌شود افزایش فصلی بیماری نشان می‌دهد که ویروس به وسیله واسطه‌ای چون گوسفند بیشتر باعث ابتلا می‌شود و در جاهایی که گاو و گوسفند با هم نگهداری می‌شوند بیماری بیشتر دیده شده است.
اسامی دیگری برای این بیماری ذکر شده است که عبارتند از زکام یا نزله بدخیم، زکام یا نزله بدخیم سر، و تورم قانقاریائی غشاء مخاطی بینی.
در شمال آفریقا به نام snotsiekte نامیده می‌شود که به معنی بیماری کثیف یا بیماری بینی است.
یک بیماری انفرادی است معمولاً در اکثر اوقات کشنده بوده در گاو و گوزن با در صد ابتلاء کم و تلفات بالا مشخص می‌گردد.
اتیولوژی
زکام یا نزله بدخیم یک بیماری ویروسی می‌باشد که عامل آن نوعی ویروس از خانواده هرپس ویروس‌ها و زیرشاخه گاما هرپس ویروس است. دو الگوی شناخته شده بیماری و ضایعات مخاطی به شکل زیر دسته‌بندی می‌گردد:
- سویه آفریقایی (آلسفالین هرپس ویروس 1) که می‌تواند در تمامی نشخوارکنندگان ایجاد بیماری بکند. (ALcelaphine herpesvirus Type 1)
- هرپس ویروس 2 گوسفندی که عامل بیماری MCF در گاو می‌باشد. ((ovine herpesvirus Type 2(OHV-2)
2 فرم رایج از این بیماری قابل بررسی می‌باشد:
- فرم سر و چشم (Head and Eye) که تولید بیماری تک‌گیر می‌کند.
- فرم گوارشی (Alimentary) که تولید همه‌گیری از این بیماری می‌کند.
نکته مهم اینکه هیچ‌کدام از این 2 سویه ذکر شده در میزبان اصلی تولید بیماری نمی‌کنند.
اپیدمیو لوژی
در آمریکای شمالی تمام سویه‌های گوسفندان اهلی ناقل ویروس (OHV-2) می‌باشند این بیماری در گاو، بوفالو‌های اهلی شده، طیف وسیعی از آهو و گوزن‌هایی که به صورت تجمعی یا آزاد زندگی می‌کنند رخ می‌دهد. این بیماری در حیوانات وحشی که به صورت آزاد در آفریقا نگهداری می‌شوند نیز گزارش نشده است. در ایران نیز به صورت پراکنده در فصول مختلف سال دیده می‌شود.
خرگوش‌ها می‌توانند به صورت آزمایشگاهی به این بیماری مبتلا شوند. بیماری MCF در اسکاندی ناوی در خوک‌ها نیز اخیراً گزارش شده است.
علائم ظاهری بیماری زکام یا نزله بدخیم
علائم بیماری در حیوانات اهلی و وحشی بسیار مشابه می‌باشد. همچنین عفونت‌هایی که به صورت اندمیک در بز با عامل CPHV- 2 وجود دارد ظاهراً علائمی شبیه به علائم کلینیکی آهو و گوزن دارد.
دوره نهفته بیماری بین 3 تا 8هفته متغیر است ولی در حالت عادی و طبیعی تشخیص بیماری آسان است. بیماری باتب ۴۰ تا ۴۱/۵ درجه به طور ناگهانی و بی‌حالی مفرط آغاز می‌شود ریزش آب از بینی ابتدا مخاطی سپس چرکی و بعد زرد رنگ شده و به زودی تشکیل کبره می‌دهد، پوست پوزه حیوان بیشتر تحت تاثیر قرار گرفته و ملتهب و نقاط نکروزه و زخم‌های سطحی روی مخاط بینی دیده می‌شود. متوسط زمان مرگ گاوهای اروپائی طولانی‌تر از آهو است. گاو میش و بوفالوی آبی معمولاً بین 7 تا 17 روز بعد از ظاهر شدن علائم کلینیکی می‌میرند.
علائم بیماری در حالت طبیعی عبارتند از:
1- تب بین 40 تا 41.5 درجه سانتی‌گراد
2- بی‌حالی و افسردگی
3- ریزش آب از بینی که ابتدا مخاطی، سپس چرکی و بعد زرد رنگ شده وتشکیل عفونت می‌دهد
4- پوست پوزه حیوان ملتهب شده، نقاط نکروزه و زخم‌های سطحی روی مخاط بینی دیده می‌شود
5- ریزش آب از چشم به صورت قطره قطره وتورم کم و بیش مشخص چشم و پلک‌ها، چشم‌ها متورم و دردناک
6- کدر شدن قرنیه وپرخونی مویرگ‌های سفیده چشم
7- زخم‌های داخل دهان، روی لب‌ها و سطح داخلی لثه
8- تورم غدد لنفی و ملامسه آنها بصورت ظاهری
9- نشانه‌های عصبی بیماری به ویژه ناهماهنگی دستگاه‌های حرکتی، لرزش ماهیچه‌ها و ضعف دست و پا
10- در اوائل بیماری دام دچار یبوست شده و سپس دچار اسهال می‌شود که در هر دو صورت دفع مدفوع با درد همراه است و در این حالت دفع ادرار به صورت قرمز رنگ می‌باشد.
11- التهاب ملتحمه چشم
12- لنفو ادنو پاتی عمومی و زخم‌های اپیتلیال
13- التهاب نزله‌ای قسمت‌های فوقانی دستگاه تنفس و گوارش
14- اسهال و کم آبی بدن
15- خرناس کشیدن هنگام تنفس
16- حیوان دهانش را باز نگه داشته و نفس نفس می‌زند
انتقال ویروس
انتقال ویروس زکام بستگی به زمانی دارد که ترشحات بینی به بیرون تراوش می‌کند که معمولاً در فصول زاد و ولد رخ می‌دهد، پس از این مرحله ویروس‌ها بصورت سلولی وابسته ترشح شده و بصورت قطرات و آئرسول‌ها پخش می‌شود. ترشحات بینی حیوانات ممکن است به منابع آب و غذا وارد شده و انتقال به دیگر حیوانات اغلب توسط بلع و خوردن قطرات و ذرات پخش شده در هوا و مواد غذائی صورت می‌گیرد.
پاتوژنز
ویروس‌های عفونی به طور طبیعی لنفوسیت‌ها را ازبین می‌برد و شکل و شمایل آنها را دگرگون می‌سازد سلول‌های دگرگون شده اگر به صورت نئوپلاستیک باشند برگردانده شده و به سلول‌های میزبان حمله می‌کنند و باعث می‌شوند زخم‌های نکروز شده ایجاد گردد و لایه‌های غشاء سطوح موکوزی شقیقه را مورد حمله قرار می‌دهند.
پس از ورود ویروس و شروع علائم کلینیکی علائمی همچون پن افتالمایتیس، بیرون‌زدگی حدقه چشم و زخم‌های قرنیه بطور شایع در گاو ظاهر می‌گردد سپس تورم ملتحمه چشم و درد چشم و ناتوانی در دید و زخم‌هایی در چشم ایجاد می‌گردد که به تدریج تعداد این زخم‌ها زیاد شده و زخم‌های دیگری در ناحیه لثه، سقف کام و پشت دندان‌ها ظاهر می‌گردد خراش‌هایی در نزدیک دندان ایجاد، بافت‌ها و مژه‌ها نیز همانند بیماری طاعون گاوی نکروز شده و علائمی شبیه زبان آبی در مناطق آفریقا ایجاد می‌شود.
سپس زخم‌های فلسی شکل در ناحیه جلوئی حفره بینی ظاهر و غدد لنفی پیش شکمی متورم می‌گردد نقاط متورم به همراه ترشحات اکسوداتیو و آبکی در پوست ایجاد شده و در این مرحله زخم‌های پوستی در هر دو نوع حیوانات اهلی و وحشی و علائمی شبیه بیماری تب برفکی ظاهر می‌گردد، مدفوع سیاه و قیری شده ولی پرتابی نیست در مراحل آخر بیماری نشانه‌های عصبی ظاهر شده و دام زمین‌گیر می‌شود که به دور خود می‌چرخد، سرش را به زمین و اطراف می‌فشارد دچار تشنج شده و در نهایت دام می‌میرد.
دوره کمون بیماری نزله بدخیم در گاو
دوره کمون بیماری متفاوت است و بستگی به حجم ویروس وارد شده به بدن دارد هر چه حجم ویروس وارد شده به بدن بیشتر باشد علائم بیماری سریعتر ظاهر می‌گردد گاهی اوقات تا 200 روز و بیشتر می‌رسد. در آزمایشگاه دوره کمون بیماری می‌تواند از 7 تا 77 روز متفاوت باشد.
روش‌های تشخیصی بیماری MCF
1-Polymerase chain reaction
2-Gross Pathology
3-Histopathological examination
4-Serology
5-Virus isolation
علائم کالبد گشائی بیماری
علا ئم خاصی در مخاط شکمبه، نگاری و هزارلا دیده نمی‌شود اما ممکن است گاهاً خونریزی و زخم مشاهده شود. ضایعات در شیردان واضح‌تر از پیش معده است مخاط داخل روده‌ها بسیار پرخون، متورم و زخم‌هایی در آن دیده می‌شود. گاهی اوقات ضایعات فوق در نای ونایژه‌ها دیده می‌شود که در این حالت ریه‌ها سالم ولی کبد متورم است. در مغز وپرده‌های آن خونریزی دیده می‌شود پرخونی در مخچه کاملاً قابل رویت است و بالاخره دام در اثر تنگی نفس، تب شدید و التهاب پرده‌های مغز تلف می‌شود.
پیشگیری و کنترل بیماری نزله بدخیم
هنوز واکسن خاصی برای مقابله با این ویروس تهیه نشده است و درمان اختصاصی هم وجود ندارد. لذا لازم است جهت کنترل این بیماری و سایر انواع ویروس‌ها مسائل بهداشتی به طور کامل رعایت شود و در صورت مشاهده علائم سریعاً دام سالم را از بیمار جدا کنند. ازآنجا که مخزن بروز بیماری ناشناخته مانده و احتمال بروز بیماری از طریق گوسفند زیاد است بهترین روش پیشگیری جدا نگه داشتن گاوها به خصوص گاوهای دو رگ و اصیل از گوسفندان است، زیرا گفته می‌شود که این بیماری توسط گوسفند به گاو منتقل می‌شود ولی از خود هیچ‌گونه علامتی را بروز نمی‌دهد.
تشخیص تفریقی
بدلیل تشابه بعضی از علائم بیماری تب نزله‌ای بدخیم گاو با بیماری طاعون گاوی و اسهال ویروسی گاوان بهتر است در تشخیص بیماری بیشتر دقت گردد. بیماری‌های طاعون گاوی، اسهال ویروسی گاوان و تب نزله‌ای بدخیم شباهت‌های زیادی با همدیگر دارند. تورم دهان در اثر سائید گی مخاط، تورم روده و معده در هر سه بیماری وجود دارد و صرفاً از روی نشانه‌های ظاهری به سختی می‌توان این سه بیماری را از هم تشخیص داد و جهت تشخیص قطعی بایستی آزمایشات مناسب انجام شود.
منبع: damdari.info