به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ رینوپنومونی اسب بیماری هرپس‌ویروسی به شدت واگیر اسب‌ها است که می‌تواند متعاقب آلودگی به هر دو تیپ یک و چهار هرپس ویروس اسب (EHV1 و EHV4) با شدت متفاوت (بسته به سن و وضعیت ایمنی حیوان) رخ دهد. دوره کمون عفونت هرپس ویروسی اسب بین 10 -2 روز بوده و عمده علائم بیماری تنفسی ناشی از EHV1و EHV4 عبارتند از تب، سرفه، افسردگی، بی‌اشتهایی و ترشحات منخرینی.
عفونت‌های ناشی از EHV1 قادرند پس از ابتلای مخاط تنفسی، گسترش یافته و موجب بروز بیماری شدیدتر با علائم سقط جنین، مرده‌زایی یا بیماری عصبی گردند. هر دو هرپس ویروس مذکور در تمام کشورهای واجد جمعیت بزرگ اسب (سنتی یا صنعتی) به شکل انزئوتیک وجود دارند.
عامل بیماری چیست؟
رینوپنومونی (تورم مخاط بینی و ذات‌الریه) اسب ناشی از دو تیپ هرپس‌ویروس 1 و 2 اسب (EHV1 و EHV4) از تحت خانواده آلفاهرپس ویروس‌ها متعلق به خانواده هرپس ویریده است. EHV1 دارای پراکنش جهانی بوده و به عنوان عامل سقط جنین، عفونت دستگاه تناسلی، بیماری تنفسی و بیماری سیستم عصبی اسب‌ها شناخته می‌شود.
EHV4 نیز به عنوان عامل رینوپنومونی ویروسی اسب‌ها بویژه کره‌ها و اسب‌های جوان شناخته شده است و نیز می‌تواند موجب سقط جنین و بیماری عصبی در اسب‌ها گردد.
تصویر میکروسکوپ الکترونی از هرپس‌ویروس اسب
دوام هرپس‌ویروس در محیط کوتاه مدت است که اغلب کمتر از هفت روز و حداکثر 35 روز است لذا محیط نقش اندکی در بقاء این ویروس‌ها در جمعیت‌های اسبی خواهد داشت. هرپس‌ویروس‌ها اجرام حساسی هستند که به راحتی توسط حرارت و ضدعفونی‌کننده‌ها غیرفعال می‌شوند.
دلایل اهمیت رینوپنومونی ویروسی اسب چیست؟
هرپس‌ویروس‌های اسب از طریق عوارض مستقیم بالینی در اسب‌ها (بیماری تنفسی، سقط و فلجی) و نیز با ایجاد اختلال در تردد و جابجایی اسب‌ها برای شرکت در مسابقات و تولیدمثل موجب خسارات مهم اقتصادی و اجتماعی صنعت اسب می‌گردند. شیوع عفونت‌های هرپس ویروسی اسب می‌تواند عامل مهمی در لغو برنامه‌ها و رویدادهای مرتبط با اسب باشد.
هرپس‌ویروس‌ها با ایجاد عفونت‌های نهفته یا خاموش می‌توانند به مدت طولانی و بدون بروز علائم بالینی در حیوانات آلوده باقی بمانند، به تناوب از بدن میزبان دفع شده، از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و امکان فعال شدن مجدد آنها و عود بیماری به دنبال استرس وارده به حیوان آلوده وجود دارد.
مخفی شدن هرپس‌ویروس‌ها از گزند سیستم ایمنی میزبان و بروز حالت نهفته (خاموش) عفونت موجب بقاء این ویروس‌ها در گله آلوده می‌گردد. اسب‌های مبتلا به شکل نهفته هرپس‌ویروس‌ها به عنوان مخازن ویروس هستند که با فعال شدن دوباره ویروس‌ها می‌توانند عفونت را به دیگر اسب‌های حساس مجاور خود منتقل نمایند.
این ویروس‌ها از عوامل بیماری‌زای دستگاه تنفسی، سقط جنین و بیماری عصبی نیز می‌باشند. حیوانات بهبود یافته از عفونت می‌توانند دوباره پس از چند ماه آلوده گردند.
راه‌های انتقال و انتشار رینوپنومونی ویروسی اسب
آلودگی به شکل تماس مستقیم اسب با اسب و نیز انتقال غیرمستقیم از طریق لوازم آلوده (نظیر ظروف وسطل‌ها، پتوها، لباس، چکمه)، خوراک حیوان و افراد صورت می‌گیرد. متداول‌ترین راه انتقال بیماری از طریق پخش شدن ترشحات آلوده مجرای تنفسی اسب‌های آلوده به صورت ریز ذرات معلق در هوا (آئروسل) می‌باشد. همچنین ویروس می‌تواند از طریق بلع یا استنشاق ریز قطرات حاصله از سطوح آلوده منتقل شود. جنین‌های سقط شده، بافت‌های جنین و مایعات جفت حاوی مقادیر زیادی ویروس عفونی بوده و بالاخص خطرزا می‌باشند.
اسب‌های مبتلا به شکل نهفته هرپس‌ویروس‌ها به عنوان مخازن اصلی عفونت هرپس‌ویروسی می‌باشند. انتقال محیطی عفونت دارای بیشترین اهمیت در طول رخدادهای بیماری می‌باشد بویژه زمانی که اسب‌ها بصورت متراکم نگهداری می‌شوند.
نشانه‌های رینوپنومونی ویروسی اسب چیست؟
هرپس‌ویروس‌های تیپ1 و 4 اسب عامل عفونت مجرای فوقانی تنفسی اسب‌ها هستند که می‌توانند در کره‌های نوزاد و جوان موجب بیماری شدید مجرای تحتانی تنفسی (پنومونی ویروسی) شده و سپس منجر به برونکوپنومونی ثانوی باکتریایی گردند. بیماری پیشرونده با افسردگی، تب، تنفس سریع و تنگی نفس در کره‌ها دیده می‌شود.
ترشحات بینی در پنومونی اسب
سقط جنین مادیان‌ها در اثر عفونت ناشی از این ویروس‌ها بین یک‌سوم آخر آبستنی و بین دو تا دوازده هفته پس از ابتلاء رخ می‌دهد. علائم بالینی بیماری عصبی هرپس‌ویروسی در اسب عبارتند از عدم تعادل خفیف و تلوتلو خوردن، فلجی ربع خلفی بدن از جمله فلجی اندام‌های حرکتی خلفی (زمین‌گیر شدن حیوان مبتلا در موارد شدید بیماری)، فلجی مقعد و مثانه، ازدست دادن حساسیت پوست ناحیه دم و نواحی اندام‌های حرکتی خلفی حیوان.
جنین سقط شده در اثر EHV1 که هنوز به جفت وصل بوده و داخل کیسه آمنیوتیک می‌باشد
چگونه می‌توان رینوپنومونی اسب را تشخیص داد؟
نمی‌توان رینوپنومونی اسب را با تکیه بر نشانه‌های بالینی تشخیص قطعی داد. عفونت‌های ناشی از هرپس‌ویروس‌ها اغلب موجب بیماری بالینی تنفسی مشخصی نمی‌شوند (به جز کره‌ها و اسب‌های جوان) و به سختی می‌توان بیماری تنفسی ناشی از آنها را از دیگر عوامل بیماری‌زای ویروسی و باکتریایی تمایز داد. گاهی EHV1 موجب بروز علائم مشخص تنفسی در اسب‌های بالغ می‌گردد. اغلب در موارد سقط و میلوآنسفالوپاتی هرپس ویروسی اسب (EHM) غیر از تب هیچ‌گونه نشانه بالینی رخ نمی‌دهد. وقوع سقط جنین ناگهانی در ثلث آخر آبستنی به شکلی که هنوز جنین در آلانتوکوریون باشد می‌تواند موجب مشکوک شدن به این بیماری و تشخیص احتمالی گردد ولی تشخیص قطعی نخواهد بود. درصورت وجود علائم عصبی در بیش از یک اسب در یک گله یا کانون می‌توان به میلوآنسفالوپاتی هرپس‌ویروسی اسب مشکوک شد.
تشخیص قطعی با آزمایشگاه بوده و از طریق جداسازی ویروس، تشخیص پادگن‌ها یا اسیدنوکلئیک ویروس یا با آزمایشات سرمی می‌باشد.
درمان رینوپنومونی ویروسی اسب چیست؟
هیچ‌گونه درمان اختصاصی وجود ندارد ولی درمان‌های عمومی و پشتیبان به شرح زیر ممکن است لازم باشد. بطور معمول بیماری تنفسی هرپس‌ویروسی، عفونتی ملایم و خود محدود شونده است و نیاز به در مان خاصی ندارد.
اغلب از آنتی‌بیوتیک‌های وسیع‌الطیف برای پیشگیری از عفونت‌های ثانوی باکتریایی استفاده می‌شود. رینوپنومونی ویروسی اسب‌ها واگیر بوده و بایستی اسب‌های مبتلا به این شکل بیماری و نیز اسب‌های مواجه شده یا در تماس با حیوانات مبتلا را از سایر اسب‌ها جدا کرد. استفاده از دستکش، چکمه و پوشیدن روپوش‌های یکسره ضروری است.
عدم بکارگیری اسب‌های مبتلا حداقل تا هفت روز پس از برطرف شدن علائم بیماری و اسکان آنها در اصطبل‌های با تهویه مناسب هوا بسیار مفید در بهبودی حیوانات مبتلا می‌باشند.
درمان اسب‌های مبتلا به بیماری تنفسی
- استراحت دادن و پرستاری از حیوان برای پیشگیری از عفونت‌های ثانوی باکتریایی
- تجویز داروهای تب‌بر در صورت بالا بودن تب از 40 درجه سانتی‌گراد
- تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها در صورت بروز عفونت‌های ثانوی باکتریایی
پیش‌آگهی: بهبودی بیماری در عرض 5-2 روز در صورت عدم دخالت عفونت‌های ثانوی باکتریایی
درمان اسب‌های مبتلا به بیماری عصبی
- گذاشتن سوند مجرای ادراری در صورت خود ادراری اسب
- جبران آب بدن از طریق داخل رگی در صورت نیاز
- رساندن مواد غذایی به حیوان از طریق لوله بینی- معدی یا داخل رگی در صورت نیاز
- تجویز داروهای ضدالتهاب، ضد ویروس و آنتی‌بیوتیک
پیش‌آگهی: درصورت عدم برخاستن حیوان پس از درمان، چندان آینده خوبی پیش‌بینی نمی‌شود.
چگونه می‌توان بیماری را کنترل و پیشگیری کرد؟
با رعایت دقیق ضوابط بهداشتی می‌توان از انتشار بیماری جلوگیری کرد. جدا نگه داشتن اسب‌ها و مادیان‌های تازه وارد و مادیان‌های سقط کرده، نقش مهمی در پیشگیری از انتشار بیماری دارد. بایستی جنین سقط شده را بطور کامل امحاء نموده و محل آلوده را به دقت تمیز و ضدعفونی کرد. بایستی مهتران و پرستاران اسب‌ها مراقب باشند که بطور غیرمستقیم از طریق البسه یا سایر وسایل آلوده موجبات انتقال بیماری را فراهم نکنند.
واکسن‌های کشته (غیرفعال) و زنده (تخفیف حدت‌یافته) برای کمک به کنترل رینوپنومونی اسب وجود دارند. با اینکه مایه‌کوبی در کاهش میزان وقوع سقط جنین در مادیان‌ها و کاستن از شدت علائم بالینی عفونت تنفسی هرپس‌ویروسی در کره‌های جوان مفید می‌باشد ولی واکسیناسیون به تنهایی نمی‌تواند جایگزین ضوابط مدیریتی و بهداشتی برای کاهش خطر رینوپنومونی باشد. مصونیت حاصله از واکسن‌های هرپس ویروسی اسب، کوتاه مدت بوده لذا تکرار مایه‌کوبی در فواصل زمانی توصیه شده است.
آیا رینوپنومونی ویروسی اسب تهدیدی برای بهداشت عمومی است؟
تاکنون هیچ مدرک مستندی در خصوص خطر بهداشتی دو هرپس ویروس EHV1 و EHV4 برای افراد در تماس با آنها وجود ندارد.
تهیه‌کننده: دکتر سامد برومندفر