به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ بیماری آبله طیور (Avipoxvirus) یک عفونت ویروسی در طیور و پرندگان است که سرعت انتشار آهسته‌ای دارد و از سالیان قبل وجود داشته ولی سبب مرگ ومیر چندانی نمی‌شود، مگر آنکه دستگاه تنفسی با عوامل دیگری درگیر شود. بیماری آبله ازجمله بیماری‌هایی است که در صنعت پرورش طیور از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا با بروز این بیماری سطح تولید تخم کاهش و میزان مرگ‌ومیر افزایش می‌یابد.
بیشتر پرندگان از جمله طیور (بوقلمون، مرغ)، پرندگان زینتی و بیش از ۶۰ گونه از پرندگان حیات وحش نسبت به این ویروس حساس هستند. بیماری در هر سن و هر موقعی می‌تواند ظاهر شود. علائم آن بروز ندول روی پوست، غشاهای نکروتیک دیفتریک در دهان و قسمت فوقانی دستگاه تنفس می‌باشد.
ویروس آبله پرندگان سلامت انسان‌ها را تهدید نمی‌کند. با این وجود برخی از گونه‌های پستانداران ممکن است به این ویروس حساس باشند. در گذشته به غلط آبله طیور را به سرخجه و یا آبله‌مرغان انسانی مرتبط می‌دانستند.
آبله مرغی (پرندگان) می‌تواند سبب جراحات در پوست نواحی بدون پر گردد، که این جراحات می‌توانند به شکل اولسراتیو یا به صورت کبره، دلمه، یا پرولیفراتیو تظاهر یابند. علائم عمومی یا تنفسی معمولاً از لحاظ بالینی اهمیت بیشتری نسبت به جراحات پوستی دارند.
آبله توسط سویه‌ها یا تیپ‌های مختلف ویروسی می‌تواند ایجاد شود که از آن جمله:
- Fowl pox virus
- canary pox virus
- Pigeon pox virus
- و در برخی موارد turkey pox virus را می‌توان نام برد.
هر سویه می‌تواند تعدادی از پرندگان را آلوده سازد. به طور طبیعی آبله در جوجه‌ها، بوقلمون و دیگر طیور اهلی توسط ویروس آبله طیور fowl pox virus ایجاد می‌گردد. انتقال آبله به طور مستقیم و غیرمستقیم می‌باشد.
انتقال بیماری آبله
ویروس آبله معمولاً از طریق خراش‌های پوستی ناشی از سرنگ به پرندگان منتقل می‌شود. حتی به هنگام واکسیناسیون نیز توسط واکسیناتور (از طریق عفونت چشمی) از پرنده بیمار به پرنده سالم قابل انتقال است. مگس‌ها و سایر حشرات و انگل‌ها نیز می‌توانند به‌عنوان حامل مکانیکی عمل کنند. در محیط‌های آلوده ویروس خشک شده می‌تواند به‌صورت ایروسول درآمده و به مخاطات و دستگاه تنفس پرنده راه یابد.
ویروس آبله مقاومت بسیار زیادی به خشکی داشته و در شرایط مطلوب می‌تواند ماه‌ها در آشیانه‌های آلوده زنده و فعال باقی بماند. این بیماری ممکن است توسط پشه‌های مختلف منتقل شود. پشه‌ها بعد از تماس با پرندگان آلوده به ویروس آبله، عامل بیماری را بیش از یک ماه در خود نگه می‌دارند و سپس توسط همان پشه‌ها، عامل بیماری بین گله‌های مختلف جا به جا می‌شود.
دوره پنهان بیماری در بین گونه‌های مختلف متفاوت است ولی به‌طورکلی بین ۴-۱۰ روز در مرغ و بوقلمون می‌باشد. میزان ابتلا در مرغ و بوقلمون بسته به حدت ویروس و اقدامات کنترلی از ابتلای کم تا ابتلای کل گله متغیر است. به علت انتشار ساده و آهسته آبله، درگیری گله‌ها بسیار زیاد بوده و دوره بیماری در طیور مختلف از ۳ تا ۵ هفته طول می‌کشد که در این مدت پرنده هم دچار کاهش وزن و هم کاهش تولید تخم‌مرغ می‌شود. تلفات در پرنده‌های زینتی کوچک جثه بسیار بالاست.
ویروس آبله گسترش جهانی دارد. پرندگان وحشی به‌عنوان مخزن این ویروس محسوب می‌شوند.
این بیماری به دو شکل می‌تواند ظاهر شود:
۱- شکل پوستی یا شکل خشک dry form= cutaneous pox
۲- شکل دیفتریک یا شکل مرطوب wet form= diphtheric pox
1- فرم پوستی (آبله خشک): در بیشتر موارد شیوع بیماری فرم پوستی بیشتر دیده می‌شود. فرم خشک و یا پوستی با جوش‌ها و یا زخم‌هایی در نواحی بدون پر پرنده مثل تاج، ریش، پلک چشم، پاها و ساق پا شروع می‌شود. به‌تدریج عفونت به دیگر بخش‌های پردار بدن پرنده گسترش پیدا می‌کنند.
پرنده مبتلا معمولاً به‌سختی می‌تواند غذا بخورد و میزان دریافت غذای حیوان کم می‌شود و پرنده دچار کاهش وزن می‌شود. علائم دیگر به‌صورت کاهش تولید تخم‌مرغ، تورم صورت، کوری (ناشی از درگیری چشم و اطراف چشم) و کاهش قدرت بدنی دیده می‌شود. در مواردی که بیماری پیچیده نشده باشد میزان مرگ و میر پایین است؛ مگر اینکه با عفونت‌های ثانویه همراه باشد.
ندول‌هایی به شکل زگیل تشکیل شده که سرانجام باعث دلمه شده و در نهایت بهبود می‌یابد. این زخم‌ها بیشتر در جاهایی از بدن که بدون پر بوده (همانند تاج، ریش، گوش، چشم و گاهی روی پاها) ظاهر می‌شود.
2- فرم دیفتریک (مرطوب): در این فرم، ضایعات دیفتریک، ضایعات زرد در مخاط دهان، زبان، مری و نای ایجاد می‌شود. ضایعات بخش فوقانی دستگاه تنفس و سیستم گوارش می‌تواند باعث بی‌اشتهایی و تنگی نفس شود. دیگر علائم خفیف تا شدید تنفسی ممکن است بروز دهد. مرگ‌ومیر عمدتاً ناشی از خفگی و گرسنگی رخ دهد.
در شکل مرطوب، بیشتر دهان و مجاری تنفسی (حنجره و نای) درگیر شده که غشای موکوسی این نواحی تخریب شده و ایجاد زخم می‌کند.
نشانه‌های آبله در طیور
علائم بالینی بسته به گونه درگیر، شدت ویروس، میزان گسترش ضایعه و سایر عوامل پیچیده‌کننده بیماری متفاوت است. شروع بیماری معمولاً در طیور تدریجی است و معمولاً تا زمانی که ضایعات پوستی بیماری ظاهر نشده باشد قابل تشخیص نخواهد بود. فقط تعداد کمی از پرندگان ضایعات را به یک‌باره نشان می‌دهند. در مرغ و بوقلمون به دو فرم دیده می‌شود.
موارد زیر نیز وجود بیماری آبله در پرنده را نشان می‌دهد:
- وجود جوش و همچنین زخم‌هایی بر روی تاج و ریش.
- ضایعات کازئوس بر روی دهان، حلق و همچنین نای.
- افسردگی.
- کاهش اشتها.
- کاهش رشد.
- کاهش تولید تحم‌مرغ.
بیماری آبله پرندگان عمدتاً در بوقلمون به‌صورت مزمن دیده می‌شود نسبت به ماکیان. آبله در قناری باعث عفونت سیستمی و مرگ‌ومیر بالا می‌شود.
نشانه‌های بعد از مرگ بیماری آبله طیور
- بروز پاپول که تبدیل به وزیکل شده و سپس پوستول پدید می‌آید.
- وجود زخم‌های گسترده.
- در فرم دیفتریک بیماری، پلاک‌های کازئوس در دهان، حلق، نای و محوطه حفره بینی پدید می‌آید.
- وجود گنجیدگی‌های داخل سیتوپلاسمی (اجسام بولینگر) با اجسام اصلی (اجسام بورل) در معاینات میکروسکوپی.
فرم پوستی (آبله خشک): این فرم از بیماری معمولاً با هایپرپلازی موضعی اپیتلیوم پوست شناخته می‌شود که اپیدرمیس و فولیکول‌های پر درگیر می‌شوند. ندول‌ها به‌صورت نقاط سفید رنگ کوچک شروع می‌شوند که به‌سرعت اندازه ندول‌ها بزرگ‌شده و رنگ آنها به زرد تغییر می‌کند.
بین ۵- ۶ روز پاپول ایجاد شده و به وزیکول تبدیل می‌شوند. این وزیکول‌ها ممکن است به هم متصل شوند و به رنگ خاکستری مایل به قهوه‌ای تیره و به بافت شبیه زگیل تغییر می‌کنند. در مدت زمان دو هفته در پایه ضایعات آبله التهاب و خون‌ریزی ایجاد می‌شود. باگذشت زمان ضایعات به پوسته‌هایی تبدیل می‌شوند که به تدریج کنده می‌شوند و زخم‌های صاف تبدیل می‌شوند.
فرم دیفتریک (آبله مرطوب): این فرم از بیماری به‌صورت ندول‌های کدر سفیدرنگ بر روی مخاطات دستگاه گوارش و سیستم تنفسی مثل محوطه دهانی، زبان، حلق، مری، نای و سینوس‌ها مشخص می‌شود. این ندول‌ها بزرگ شده و به هم ملحق می‌شوند و لایه‌ای زرد دیفتریک بروی مخاط‌ها ایجاد می‌کنند. در معاینات بعد از مرگ، اگر این غشای دیفتریک برداشته شوند، زخم‌های خون‌ریزی‌دهنده زیر آن مشاهده می‌شود. در برخی موارد نیز ممکن است عفونت‌های کانونی آبله با ندول‌هایی در اندام‌های داخلی پرنده دیده شود.
تشخیص آبله در پرندگان
تشخیص آبله در طیور سریع بوده و بر اساس تاریخچه و مشاهده زخم‌های مشخص می‌توان بیماری را در گله شناسایی کرد. در برخی موارد تشخیص آزمایشگاهی بر اساس بافت و یا مطالعه، نحوه سرایت و آلوده شدن صورت می‌گیرد. اما تشخیص قطعی را بایستی پس از بررسی گنجیدگی‌های داخل سلولی در مقاطع بدست آمده و همچنین جداسازی عامل بیماری (تولید پوک در غشای کوریوآلانتوئیک) ابراز کرد. این بیماری درمان ندارد و بهترین راه پیشگیری از آلوده شدن طیور، کنترل آن از طریق انجام واکسیناسیون، مدیریت روزانه و انجام ضدعفونی می‌باشد.
چندین نوع واکسن موثر بر علیه این بیماری در بازار وجود دارد. معمولاً واکسیناسیون طیور ضروری نیست مگر آنکه جمعیت پشه‌ها زیاد شده، یا آلودگی قبلا رخ داده باشد. جوجه‌های گوشتی در یک روزگی و در مرغ‌های تخمگذار و مادر بایستی در ۶ تا ۱۰ هفتگی واکسیناسیون به روش تلقیح در بال با استفاده از سوزن‌های دو شاخه شیاردار صورت گیرد. هرچند که استفاده از یکبار واکسیناسیون می‌تواند ایمنی دائمی در طیور ایجاد کند.
درصورت شک به بروز این بیماری، پوست زیر پرها از نظر وجود هرگونه جراحت و آسیب بررسی شود. یک یا چند نمونه پوستی کوچک که فولیکول مبتلا را نیز در بر بگیرد، برداشته شود. هنگام اخذ نمونه فراموش نشود که پوست و زیرجلد پرندگان بسیار نازک‌تر از پستانداران است. نمونه‌های پیوپسی برای انجام آزمایشات بافت‌شناسی و کشت و تست حساسیت ارسال گردد.
در بعضی موارد، با آسپیراسیون توده متورم در پیرامون فولیکول نمونه‌های لازم برای کشت قابل اخذ است. اگر پولپ پر عفونی شده باشد، کندن همان پر و ارسال پولپ برای آزمایش سلول‌شناسی و کشت گاهی اوقات عامل مسبب را مشخص می‌نمایند.
تشخیص تفریقی بیماری آبله طیور
در صورت بروز فرم پوستی آبله باید از التهاب باکتریایی پوست تفریق داده شود. همچنین نباید ضایعات پوستی ناشی از کمبود اسید پانتوتنیک و یا بیوتین با آبله اشتباه گرفته شود.
در صورت بروز فرم دیفتریک بیماری، زمانی که نشانه‌های درگیری سیستم تنفسی دیده می‌شود باید از آنفولانزای طیور و برونشیت عفونی تفریق داده شود. فرم دیفتریک ممکن است علائمی شبیه به التهاب حلق و حنجره ایجاد کند.
آزمایش‌های بافت‌شناسی ضایعات ویروس هایپلازی با گنجیدگی‌های داخل سلولی همراه است. در قمری و کبوتر ضایعات دیفتریک ویروس آبله باید از عفونت تریکوموناس گالینه تفریق داده شود.
اجزای ویروسی با شکل ظاهری مخشص ویروس آبله در بررسی با میکروسکوپ الکترونی قابل تشخیص است. همچنین می‌توان ویروس را توسط کشت در غشای کوریوآلانتوییک جنین مرغ، پرندهای حساس، و کشت سلولی قابل جداسازی است. ویروس‌های فیلد را می‌توان در آزمایشگاه با روش پی سی آر (PCR) شناسایی کرد و با روش هضم اندونوکلازی محدود مقایسه کرد.
درمان آبله طیور
متاسفانه هیچ درمانی برای این بیماری وجود ندارد. اما واکسیناسیون پرندگانی که هنوز درگیر نشده‌اند مفید واقع خواهد شد. این نوع واکسیناسیون، بطور معمول توسط سویه‌های ماکیان و با روش wingweb صورت می‌پذیرد. از سوی دیگر، درصورتی که احتمال عفونت ثانویه وجود دارد، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های وسیع‌الطیف پیشنهاد می‌شود.
در موارد خفیف درمان ضدمیکروبی بر اساس نتایج کشت و تست حساسیت تجویز می‌شود. علت زمینه‌ای در پرندگان مبتلا به فولیکولیت ثانویه باید بر طرف شود. نکته کلیدی از پمادهای موضعی حاوی آنتی‌بیوتیک به ویژه ترکیبات حاوی کورتیکواستروئیدها، در پرندگان استفاده نشود.
هنگامی که پرنده با منقار خود را تیمار کند پایه روغنی این محصولات روی پرها پخش می‌شود و در عملکرد طبیعی پرها اختلال ایجاد می‌کند. پرندگان ممکن است نسبت به اثرات تضعیف‌کنندگی کوتیکواستروئیدها بر روی سیستم ایمنی حتی هنگامی که به صورت موضعی استفاده می‌شوند بسیار حساس باشند.
پیشگیری و کنترل بیماری آبله
با استفاده از واکسیناسیون پرندگان (بجز قناری) می‌توان از بروز این بیماری جلوگیری کرد. این نوع واکسیناسیون در طیور صنعتی، قبل از تولید پیشنهاد می‌شود. واکسیناسیون بوقلمون‌ها در سن 2 تا 3 ماهگی در ران پرنده صورت می‌گیرد.
در ایالات‌متحده آمریکا ویروس آبله طیور یکی از مشکلات اصلی صنعت طیور است. ویروس دی‌ان‌ای دار آبله بسیار مقاوم است و می‌تواند در دلمه‌های خشک برای ماه‌ها و سال‌ها زنده بمانند.
از واکسن آبله برای ایمنی کردن پرندگان استفاده می‌شود.
بیشتر بدانیم:
واکسن آبله طیور
تلقیح واکسن در پرندگان تخمگذار در چهار هفتگی انجام می‌شود و به فاصله یک الی دو هفته قبل از رسیدن به تولید تخم تلقیح تقویتی بعدی انجام می‌شود. به‌طور میانگین ایمنی در گله بعد از گذشت دو هفته از واکسیناسیون ایجاد می‌شود.
واکسیناسیون اغلب به‌صورت تلقیح در زیر بال و القای خفیف بیماری یا مایع‌کوبی انجام می‌شود. باید شواهد ناشی از اثر تلقیح در زیر بال بعد از ۱۰ روز از واکسیناسیون دیده شود. آثار ناشی از تلقیح صحیح به صورت تورم پوست و دلمه در محل واکسیناسیون دیده می‌شود. برای پرندگان مبتلا به بیماری آبله درمانی وجود ندارد.
جهت کاهش عوارض ناشی از واکسیناسیون سه روز قبل از واکسیناسیون از محصول آنتی‌استرس استفاده و تا دوروز بعد از تزریق واکسن آنتی‌استرس ادامه داده شود و محصول پروبیوتیک روهم جهت تقویت پرندگان هفته‌ای 1 الی 2 بار مصرف کنید.
تاثیرات واکسن را نیز بایستی 7 تا 10 روز پس از واکسیناسیون بررسی کرد. این در حالیست که بر طبق گزارشات صورت گرفته، ایمنی متقاطع بسیار خوبی میان سویه‌های ویروسی مختلف این بیماری وجود دارد.
منابع: ITPnews - persianbirds