به گزارش «سرویس اطلاعات دارویی» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ ماده اصلی موجود درآب ژاول محلول هیپوکلریت دو سود می‌باشد. رایج‌ترین ماده‌ای که از آن به عنوان سفیدکننده استفاده می‌شود آب ژاول است. ماده اصلی و موثر در آب ژاول هیپوکلریت سدیم است. هیپوکلریت سدیم (NaOCl) ترکیبی فوق‌العاده قوی است که درصد خیلی کمی از آن (5 درصد) را در آب حل می‌کنند و با نام‌های مختلف و به عنوان سفیدکننده به بازارعرضه می‌کنند. بنابراین سفیدکننده‌ها و آب ژاول همان محلول 5درصد هیپو کلریت سدیم هستند.
مزیت آب ژاول این است که خاصیت ضدعفونی‌کننده نیز دارد زیرا یک سفیدکننده کلردار است. افزودن مقدار کمی پربورات به آب ژاول قدرت سفیدکنندگی آن را افزایش می‌دهد. البته باید توجه داشت که محلول هیپوکلریت سدیم ناپایدار است. در مجاورت نو ر و گرما یون ـــOcl تجزیه شده، اکسیژن آزاد می‌کند و در نتیجه از شدت عمل آن کاسته می‌شود. لذا باید آن را در ظروف مات و نیز دور از گرما نگهداری کرد. همچنین بهتر است محلول‌ها، تازه استفاده شود زیرا به هرحال دراثر ماندن به سادگی تجزیه می‌شود.
NaOCl---→NaCl+O2
روش‌های تهیه آب ژاول
واکنش سود سوزآور با گاز کلر
متداول‌ترین روش برای تهیه هیپوکلریت سدیم عبارت از عبور دادن گاز کلر از درون محلول قلیایی سدیم هیدروکسید می‌باشد که در نتیجه آن کلر بطور همزمان هم اکسید و هم احیا می‌گردد. فرمول واکنش به شرح زیر است:
Cl2 +2NaOH ---→ NaCl + NaOCl + H2O
الکترولیزمحلول NaCl
روش وسیع دیگری که برای تهیه هیپو کلریت سدیم استفاده می‌شود، الکترولیز محلول غلیظ نمک سدیم کلرید است. این سلول‌های الکترولیتی دیافراگم یا غشائی نداشته و در جریان بالا و در محلولی نسبتاً خنثی بکارگرفته می‌شوند. این سلول‌ها جهت بکارگیری در درجه حرارت پائین طراحی می‌شوند که محلول سود سوزآور کاتد را به تماس با کلر متصاعد شده از آند درمی‌آورند.
واکنش سدیم بی‌کربنات با کلسیم هیپوکلریت
روش دیگری برای تهیه سدیم هیپوکلریت می‌باشد که فرمول واکنش به شرح زیر می‌باشد:
Na2CO3+Ca(OCL)2---→2NaOCl+CaCO3
قدرت اکسیدکنندگی سدیم هیپوکلریت
بطور کلی سفیدکننده در واقع یک عامل اکسیدکننده می‌باشد. فعالیت آن به این صورت اندازه‌گیری می‌شود که چه مقدار کلر قابل دسترسی وجود دارد. کلر فعال (کلر قابل دسترس) انداره‌ای از قدرت اکسیدکنندگی کلر موجود در سفیدکننده می‌باشد.
در پودرهای سفید کننده CaOCL2 مقدار کلر قابل دسترس همان درصد کلر در پودر می‌باشد.
اما درسدیم هیپوکلریت مقدار کلر قابل دسترس دوبرابر درصد موجود در پودرهای سفیدکننده می‌باشد زیرا قدرت اکسیدکنندگی ـــOcl دو برابر اکسید کنندگی CL2 است. احیا ـــOcl (کلر با اکسایش 1-) با دوالکترون انجام می‌شود. در حالی که احیای CL2 به ـــOcl با یک الکترون برای هر کلر انجام می‌گیرد.
کاربردهای آب ژاول
به عنوان ضدعفونی‌کننده
محلول هیپوکلریت (آب ژاول) تمام میکروارگانیسم‌ها اعم از قارچ، ویروس و باکتری را نابود می‌کند. از این بعنوان یک ضدعفونی‌کننده و ماده دفع بو در لبنیات‌ها، مخازن آب، دفع فاضلاب‌ها و برای اهداف خانگی از قبیل ضدعفونی کردن لگن‌ها و وان حمام، لباس‌ها، آشپزخانه و.... مناسب است. و نیز از آن در ضدعفونی کردن آزمایشگاه‌هایی که در معرض ویروس هپاتیت هستند (مثل همودیالیز) و اماکن تهیه و وتوزیع مواد غذایی استفاده می‌شود.
همچنین از محلول رقیق‌تر آن در شست شوی زخم‌های آلوده که باز تازه نباشند استفاده می‌شود. در طول جنگ جهانی اول در معالجه زخم‌ها بعنوان محلول ضدعفونی‌کننده و التیام‌بخش مورد استفاده قرار گرفته بود. استفاده از آب ژاول در لباس‌شویی و برای ضدعفونی کردن لباس‌ها توصیه می‌شود. حتی خود لباس‌شویی راهم می‌توان با آب ژاول و آب داغ ضدعفونی کنید.
بدین ترتیب که مقدار آب ژاول را درون لباس‌شویی ریخته و بگذارید تا با آب داغ (بدون لباس) ده دقیقه کارکند.
به عنوان سفیدکننده و لکه‌بر
همانطور که قبلا ذکر شد ماده اولیه اکثر سفیدکننده‌ها که در قدیم به آب ژاول معروف بوده‌اند هیپوکلریت سدیم است. آب ژاول برای پاک کردن لکه‌های کپک، خون، قهوه، تنباکو، آب میوه و بسیاری دیگر از لکه‌ها مناسب است. برای ازبین بردن این لکه‌ها یک قاشق آب ژاول را در یک لیون آب بریزید و به کمک قطره چکان روی لکه بریزید. آب ژاول به عنوان سفیدکننده برای پنبه، کتان، چتائی، ابریشم مصنوعی، خمیر کاغذ و مرکبات مفید است. در حقیقت بیشترین کلر خریداری شده جهت سفید کردن محصولات سلولزی قبل از استفاده به هیپوکلریت تغییر داده می‌شود.
احتیاط در استفاده از آب ژاول
- آب ژاول باعث ازبین رفتن پشم می‌شود. برای همین نباید از آن برای پارچه‌ها پشمی و نیز ابریشمی و چرم استفاده کرد.
- خیساندن زیاد پارچه‌ها در آب ژاول سبب ضعیف شدن الیاف آنها می‌شود.
- آب ژاول سبب خوردگی فلزات و وسایل فلزی می‌شود.
- آب ژاول ماده‌ای بسیار سمی است و نباید آن را در محیط‌های بسته به کار برد و از بکار بردن آن به همراه جوهر نمک و موادی مثل آن نیز باید جدا خودداری کرد (یعنی همیشه آن را به تنهایی و بدون مخلوط با پاک‌کننده‌های دیگر استفاده کنید). زیرا این دو با هم گاز بسیار سمی و کشنده کلر را تشکیل می‌دهند.
- ماده موثر آب ژاول (سدیم هیپو کلریت)، پوست، چشم و ریه‌ها را تحریک می‌کند و به آنها آسیب می‌رساند. لذا از تماس مستقیم آن با دست باید پرهیز کرد و از ورود ناگهانی آن به چشم باید جلو گیری نمود.
برای آشنایی با موارد بیشتر کلیک کنید: آشنایی با انواع ضدعفونی‌کننده‌ها و گندزداها