به گزارش «سرویس آموزشی» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ در این مطلب استفاده از ترکیبات کلردار برای گندزدایی آب شامل: پرکلرین (H.T.H)، کلرور دو شو (آهک کلرینه شده) عنوان شده‌اند و مزایا و معایب آنرا بررسی خواهیم کرد.
پرکلرین (H.T.H)
گردی سفید رنگ و ارزان با کلر خالص 70% که ناپایدار می‌باشد. گندزدایی‌کننده بسیار قوی بوده که با عمل اکسیداسیون آنزیم‌ها میکروارگانیسم‌ها را ازبین می‌برد. این در گندزدایی آب تبدیل به اسید هیپو کلرو و یون هیپوکلریت می‌شود.
متداولترین عامل تصفیه آب که در اکثر کشورهای پیشرفته استفاده می‌شود استفاده از اسیدهیپوکلرو است. HOCl این ترکیب کووالانسی و خنثی با عبور از درون غشاء موجودات ذره‌بینی آنها را می‌کشد. Hocl هم مانند ازن پایداری کمتری دارد و نمی‌توان آن را ذخیره کرد.
در مراکز بزرگ تصفیه آب، هیپوکلرواسید را با حل کردن گاز کلر در آب در PH متوسط تولید می‌کنند. بنابراین محلول رقیق کلر در آب دارای مقدار کمی CL2 است و چنانچه PH محیط واکنش، زیاد باشد اسید هیپوکلرو به یون هیپوکلریت که خاصیت گندزدایی کمتری دارد تبدیل می‌شود.
روش جلوگیری از ایجاد یون هیپوکلریت
در استخرهای شنا معمولاً برای تولید هیپوکلرواسید از نمک کلسیم هیپوکلریت یا محلول آبی سدیم هیپوکلریت استفاده می‌شود. با انجام واکنش اسید – باز بیشتر درون آب یون هیپوکلریت به اسیدهیپوکلرو تبدیل می‌شود. برای جلوگیری از تجزیه اسید باید محیط به دقت کنترل شود تا بیش از اندازه قلیایی نباشد. چون برای جلوگیری از خوردگی مواد ساختمانی استخر در محیط اسیدی معمولاً PH را بالاتر از 7 نگه می‌دارند؛ حفظ قلیائیت همچنین مانع از تبدیل آمونیاک حل شده به کلرآمین‌ها مخصوصاً NCL2 (که باعث تحریک چشم است) می‌شود.
نقطه تعادل در واکنش تبدیل یون هیپوکلریت به اسیدهیپوکلرو باید طوری تنظیم شود که برتری با اسیدهیپوکلرو که خاصیت گندزدایی دارد باشد. برای این منظور تنظیم PH آب ضروری است زیرا در PHهای بین 7 تا 9 تعادل به سمت تولید یون هیپوکلریت جابجا می‌شود. برای تنظیم PH آب از یک اسید مثل سدیم بی‌سولفات یا یک باز مثل کربنات سدیم و یا یک تامپون مثل سدیم بی کربنات می‌توان استفاده کرد.
کلرور دو شو (آهک کلرینه شده)
گندزدایی قوی است و محلالات 1% آن می‌تواند پس از 5 دقیقه میکروب‌های وبا و حصبه را بکشد و ازبین ببرد از کلروردوشو برای ضدعفونی کردن اماکن، طویله‌ها، اصطبل‌ها و غیره به نسبت 1 در 20 استفاده می‌شود. این ماده به مقدار 1 تا 3 گرم در مترمکعب مصرف می‌شود. و پس از 6-4 ساعت میکروب‌های آب را ازبین می‌برد.
مزیت استفاده از ترکیبات کلردار
در این روش‌ها مقداری از کلر بعد از تصفیه آب به صورت حل شده باقی می‌ماند، بطوری که اگر آب پیش از این که مصرف شود از آلودگی‌های بعدی با باکتری یا ویروس محافظت شود.
مضرات کلرزنی آب
مهمترین مانع برای کلرزنی به منظور گندزدایی آب، تولید مواد کلردار آلی است که جزء آلاینده‌ها هستند و برخی نیز جزء ترکیبات سمی می‌باشند. اگر آب حاوی فنل یا ترکیبی از آن باشد، کلر جانشین اتم‌های حلقه شده، باعث ایجاد ترکیبات سمی با بو و مزه زننده می‌شود.
مشکل دیگر تولید تری هالومتان‌ها می‌باشد. ترکیب نگران‌کننده اصلی، کلروفرم CHCL3 می‌باشد که از واکنش هیپوکلرواسید با ماده آلی حل شده در آب تولید می‌گردد. برخی دانشمندان عقیده دارند که کلروفرم در انسان تولید سرطان کبد می‌کند. برای جلوگیری از این خطرات برخی از کشورها از ازن یا دی‌اکسید کلر برای گندزدایی استفاده می‌کنند، زیرا این عوامل گندزدا، کلروفرم تولید نمی‌کنند یا به میزان ناچیز تولید می‌کنند.
مزایای گندزدایی آب
باتوجه به آنچه گفته شد به هر حال تحت هیچ شرایطی نباید گندزدایی آب را حذف کرد زیرا ریشه‌کنی واقعی امراض کشنده مثل بیماری وبا و حصبه که عامل اصلی آنها آب است با استفاده از مواد گندزدا امکان‌پذیر می‌باشد. در کشورهای فقیر که تصفیه آب در آنها اغلب نامنظم است هر ساله انسان‌های زیادی (مخصوصا کودکان) به وسیله امراضی که عامل آنها آب آلوده است جان خود را ازدست می‌دهند.
نکته: ساده‌ترین و ارزان‌ترین روش گندزدایی آب جهت مصارف شرب جوشاندن آب می‌باشد که در این روش آب پس از رسیدن به نقطه جوش کامل و جوشیدن حداقل یک دقیقه، پس از سرد شدن قابل استفاده خواهد بود.
1- طریقه ضدعفونی آب مصرفی خانگی
اگر آب آشامیدنی شما از آب لوله‌کشی شهر تامین نمی‌شود، بهتر است آب آشامیدنی خود را جهت اطمینان کامل به طریق زیر ضدعفونی نمائید:
سه قاشق مرباخوری (15 گرم) گرد پرکلرین را در یک بطری یک لیتری آب حل نموده (رنگ بطری تیره باشد) و سپس سه الی هفت قطره از این محلول را به یک لیتر آب (یک بطری معمولی) اضافه نموده و به‌هم زنید. پس ازنیم ساعت با اطمینان خاطر مصرف نمائید.
2- طریقه ضدعفونی آب، آب انبار
برای ضدعفونی کردن آب، آب انبار ابتدا باید حجم آب، آب انبار را به شرح زیر محاسبه نمود.
با توجه به این که آب انبارها معمولاً به شکل مکعب یا مکعب مستطیل ساخته می‌شوند برای محاسبه حجم آب موجود در آن کافی است طول و عرض آب انبار را در ارتفاع آب موجود در آن ضرب نمائید تا حجم آب آن بدست آید. آنگاه به ازاء هر مترمکعب از آب یک قاشق مربا خوری (5 گرم) از پودر پرکلرین را در داخل یک سطل آب کاملاً حل نموده سپس محلول بدست آمده را به نحوی به آب، آب انبار اضافه کنید که تمام سطح آب را در برگیرد. (محلول را در سطح آب بپاشید) و سپس آب را با وسیلهای، خوب بهم بزیند تا محلول پر کلرین در تمام قسمت‌های آب پخش گردد.
مثال: چنانچه آب انباری 12 مترمکعب آب داشته باشد، 60 گرم پودر پرکلرین برایش کافی است.
حجم آب انبار = 12
میزان پرکلرین مورد نیاز برای یک مترمکعب بر حسب گرم = 5
پودر پرکلرین لازم 6012×5 =
3- طریقه ضدعفونی آب چاه
برای ضدعفونی آب چاه نیز باید حجم آب موجود در چاه را محاسبه و به ازاء هر مترمکعب آب طبق دستور قبلی (آب انبار) عمل نمائید.
ضمناً باید توجه داشت چون مرتباً به آب چاه اضافه می‌شود هر زمان که بوی کلر در آب استشمام نشد لازم است ضدعفونی را تجدید کنید.
نحوه محاسبه آب چاه عبارت ست از:
ارتفاع آب موجود در چاه × سطح قاعده چاه
توجه :باتوجه به این که محاسبه حجم آب چاه در روستا به سهولت امکان‌پذیر نیست از طریق دیگری به نام کوزه‌گذاری محلول پرکلرین در درون آب چاه استفاده می‌شود.
بدین ترتیب که در کوزه سفالی که دارای ظرفیت 14 تا 15 لیتر آب است و در بدنه آن دو سوراخ در مقابل هم ایجاد گردیده750 گرم مخلوط پودر پرکلرین و 3 کیلوگرم ماسه را ریخته و سپس درب آن را با یک ورقه پلاستیک (غیرقابل نفوذ) محکم بسته و کوزه را درعمق یک متری آب به صورت آویزان قرار می‌دهیم. این مقدار محلول پرکلرین برای ضدعفونی آب چاهی که روزانه 1200 لیتر از آن برداشته می‌شود برای مدت یک هفته کافیست. پس از این مدت کوزه را خارج کرده و عمل را تکرار می‌کنیم.
بخش‌های مختلف این مقاله با برچسب «مجموعه آموزشی ضدعفونی‌کننده‌ها، گندزداها» قابل دسترسی است.
برگرفته از مقاله «مجموعه آموزشی ضدعفونی‌کننده‌ها، گندزداها»
گردآوری و تدوین:
مهندس حیدر داراب (کارشناس بهداشت محیط معاونت امور بهداشتی استان آذربایجان غربی)
مهندس روح انگیز سلیمان پور (کارشناس بهداشت محیط مرکز بهداشت شهرستان ارومیه)
مهندس ابراهیم زلفی (کارشناس بهداشت محیط سازمان انتقال خون استان آذربایجان غربی)