به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ الیاف موهر بوسیله بز آنقوره که در ایران بز مرخز نام دارد تولید می‌گردد. 90درصد سیستم تغذیه بزهای مرخز به درختان بلوط که آنرا «گلا» می‌‌نامند، وابسته است. تحقیق حاضر به منظور تعیین ارزش غذایی برگ بلوط و نیز بررسی اثر نسبت‌های برگ بلوط و یونجه بر کمیت و کیفیت الیاف پوششی بز مرخز انجام گرفت.
از میان الیاف دامی تولید شده در جهان، بعد از پشم، موهر در رتبه دوم قرار دارد. الیاف موهر بوسیله بز آنقوره که در ایران بز مرخز نام دارد تولید می‌گردد. بزهای آنقوره حیوانات چند منظوره‌ای هستند که درکشور ترکیه از موهر، گوشت وشیر تولیدی آنها درآمد کسب می‌شود.
دو نوع الیاف مهم توسط بز تولید می‌شود. یک نوع آن موهر نام دارد که شبیه پشم است ولی بر خلاف پشم، فاقد برجستگی‌های سطح تار (کوتیکول) بوده و فلس‌ها بصورت خیلی یکنواخت به ساقه چسبیده‌اند به نحوی که شکل و طرز قرار گرقتن این فلس‌ها روی تار باعث درخشندگی موهر می‌گردد.
امروزه عمده‌ترین تولیدکنندگان موهر در جهان، آفریقای جنوبی، آمریکا (تگزاس)، ترکیه، آرژانین، استرالیا و زلاندنو هستند. موهر الیافی است نرم و براق که بدلیل استحکام، قابلیت ارتجاع، غیرقابل اشتعال بودن، جذب سریع رطوبت و دیر از دست دادن آب، کمتر چروک شدن، براق بودن، طول مناسب، جذب کامل رنگ وثبات رنگ آن کاربردهای وسیعی پیدا کرده است. اندازه بدن وسرعت رشد در بزهای تولیدکننده موهر و کشمیر نه تنها از نظر الیاف بلکه از نظر تولید گوشت نیز اهمیت دارد چرا که بعد از تولید الیاف در این بزها، تولید گوشت مد نظر است.
بز مرخز تنها نژاد تک پوششی ایران است که در استان‌های کردنشین غرب کشور پراکنده است. الیاف حاصله از این حیوان، در کارگاه‌های سنتی واقع در شهرها وروستاهای بانه، سقز، اورامانات به نخ تبدیل شده ونخ حاصله به دستکش، جوراب، کلاه، بلوز، پارچه‌های نواری (شال) تبدیل می‌گردد. پارچه‌های نواری به عرض 15-10 سانتی‌متر ساخته شده و بطول 40-30 متر بافته شده و از بهم دوختن آنها لباس‌های کردی «چوخه ورانک» تهیه می‌شود.
مرخز یا «مه‌ره ز» در زبان کردی به نوعی موی نرم ولطیف اطلاق می‌گردد. همچنین نام روستایی در سقز است که مرکز اصلی پرورش این بزها بوده است و دارای صنایع نساجی سنتی الیاف این بز می‌باشد.
تغذیه محلی بز مرخز
از آنجایی‌که وابستگی بزهای مرخز به لحاظ سیستم تغذیه 90درصد به درختان بلوط واقع در جنگل‌های زاگرس شمالی می‌باشد لذا دامداران در تمام زمستان از سرشاخه‌های خشک شده این درخت که با گلازنی (قطع شاخه‌ها وسر شاخه‌ها برگ بعضی از گونه‌های بلوط مناطق جنگلی) جمع‌آوری کرده‌اند وآنرا به نام «گلا» می‌‌نامند جهت تغذیه بز استفاده می‌کنند. سرشاخه‌زنی یا سرشاخه‌بری درختان بلوط سابقه‌ای طولانی و دیرینه دارد وبدرستی نمی‌توان تاریخ مشخصی برای آن بیان نمود. در فصول بهار و تابستان نیز برگ بلوط به صورت تر در تعلیف این دام‌ها مورد مصرف قرار می‌گیرد.
بر اساس بررسی‌های انجام شده، هر رأس دام در طول فصل سرما و یخ بندان (150تا140 روز) حداقل یک لویه گلا (تودهای از سرشاخه‌های بلوط برگدار بریده شده که لایه‌لایه روی هم انباشته و به شکل هرم یا مخلوط ویا استوانه‌ای درآمده است) 100دسته‌ای نیاز دارد. تعداد دفعاتی که لازم است در هر روز به دام‌ها غذای مناسب داده شود، با توجه به شرایط ذکر شده بین2تا 3بار متغیر است ولی سعی می‌شود حداقل یکبار به دام‌ها علوفه دستی داده شود. قیمت هر لویه گلا به تناسب بزرگی وکوچکی و وضعیت علوفه در آن سال بین 4000-8000 ریال در چند سال گذشته به فروش رفته است.
مهمترین استفاده برگ بلوط، بصورت خشک شده در طبیعت است. بدین ترتیب که در فصل زمستان، یا دام‌ها را به بیرون می‌برند و سپس شاخه‌های برگدار خشک شده را از لویه گلا پائین انداخته و به دام‌های می‌دهند و یا اگر ریزش برف سنگین و سرما شدید باشد، دامداران ناچارند آنرا توسط قاطر یا الاغ حمل و یا بر دوش خود گرفته به نزدیکی آبادی آورده و سپس به تغذیه دام‌ها برسانند.
معمولاً هر دامدار بین 2تا6 قطعه جنگل را داراست که مساحت آن بین 3 تا 30هکتار متغیر می‌باشد.
ارائه نتایج بررسی نسبت‌های مختلف برگ بلوط ویونجه برروی الیاف بز مرخز
پرورش بز مرخز به منظور اصلی تولید الیاف موهر، یک حرفه قدیمی در منطقه کردستان ایران محسوب می‌شود که در مراتع جنگلی پوشیده از درختان بلوط شکل گرفته است به نحوی که بخش عمده‌ای از خوراک آن با استفاده از سرشاخه بلوط تامین می‌گردد. تحقیق حاضر به منظور تعیین ارزش غذایی برگ بلوط و نیز بررسی اثر نسبت‌های برگ بلوط و یونجه بر کمیت و کیفیت الیاف پوششی بز مرخز انجام گرفت. بدین منظور در مرحله اول از سرشاخه درختان بلوط در مناطق بانه و مریوان تعداد 30 نمونه برداشت گردید و ترکیبات مغذی نظیر: ماده خشک، پروتئین خام، چربی خام، انر‍‍ژی کل، خاکستر خام و مواد معدنی کلسیم و فسفر درآزمایشگاه اندازه‌گیری شد وهمچنین قابلیت هضم نیز به روش In vivo بر روی بز نراخته شده 3 ساله نژاد مرخز تعیین گردید.
در مرحله دوم، تعداد 50 رأس بزغاله نر و ماده که دوره شیرخوارگی را پشت سر گذاشته بودند در قالب یک طرح بلوک‌های کاملاً تصادفی به مدت 210 روز تحت 5 تیمار مورد آزمایش قرار گرفتند. تیمارها به ترتیب عبارت بودند از :
تیمار 1) 100% برگ بلوط (شاهد)
تیمار 2) 25% برگ بلوط و 75% یونجه
تیمار3) 50% برگ بلوط و 50% یونجه
تیمار 4) 75% برگ بلوط + 25% یونجه
تیمار5) 100% یونجه
در طول دوره آزمایش میزان مصرف خوراک، تغییرات وزن زنده دام‌ها، وزن الیاف تولیدی و صفات الیاف اندازه‌گیری شد. اطلاعات مربوط به ترکیبات شیمیایی نمونه‌های سر شاخه بلوط نشان داد که غلظت پروتئین خام، چربی خام، خاکستر خام، کلسیم و فسفر به ترتیب : 76/0 ± 3/7 و 46/0± 7/3 8/0±9/4،21/.±6/ 1، 04/0±16/0 درصد در ماده خشک وانرژی خام آن نیز 56/32 ± 3/0 427 کیلوکالری بر کیلوگرم بود. قابلیت هضم ماده آلی و پروتئین خام، چربی خام و عصاره عاری از ازت این ماده نیز به ترتیب 17/5 ± 4/38، 16/6± 4/27، 4/21± 8/27 و 2/15± 4/38 درصد بود.
نتایج
نتایج مربوط به آزمایش تغذیه‌ای نشان داد که میزان ماده خشک مصرفی، تغییرات وزن زنده بزغاله‌ها، میزان الیاف تولیدی و خصوصیات آن تحت تاثیر نسبت برگ بلوط و یونجه مورد مصرف در جیره غذایی قرار گرفته است. تیمار شاهد که 100درصد از خوراکش برگ بلوط تشکیل شده بود در تمام ماه‌های آزمایش کمترین و تیمار دریافت‌کننده مخلوط برگ بلوط و یونجه (50 : 50) بیشترین میزان ماده خشک مصرفی را به خود اختصاص داد که تفاوت بین آنها معنی‌دار بود (05/0>P).
از نظر رشد بدن نیز بزغاله‌هایی که فقط از برگ بلوط تغذیه نموده بودند کمترین رشد را نشان دادند (05/0>P). بین دو جنس نر و ماده از نظر افزایش وزن زنده و خوراک مصرفی تفاوت معنی‌داری مشاهده شد (05/0>P) به نحوی که نرها خوراک بیشتری مصرف نموده و افزایش وزن بالاتری نیز نشان دادند. خصوصیات الیاف تولیدی مانند وزن کل بیده یا الیاف تولیدی، راندمان، طول و قطر الیاف نیز تحت تاثیر نوع خوراک قرار گرفت به نحوی که مصرف برگ بلوط به عنوان تنها خوراک مصرفی، کمترین وزن بیده و پایین‌ترین راندمان و کوتاه‌ترین طول الیاف در بزغاله‌های نر را سبب گردید (05/0>P) اما قطر الیاف تحت تاثیر نوع خوراک قرار نگرفت. به‌طورکلی بر اساس اطلاعات بدست آمده می‌توان چنین نتیجه گرفت که با مصرف یونجه در تغذیه بزغاله‌های مرخز رشد روزانه و میزان الیاف افزایش می‌یابد در عین حال خصوصیات کیفی الیاف تحت تاثیر قرار نمی‌گیرد.
پیشنهادات
بر اساس نتایج بدست آمده از آزمایش حاضر، پیشنهاد می‌گردد که در جیره غذایی بز مرخز می‌توان از یونجه استفاده نمود. مصرف یونجه به جای برگ بلوط نه تنها عملکرد کمی و کیفی را کاهش نمی‌دهد بلکه سبب بالا بردن عملکرد نیز می‌گردد. در عین حال مصرف مخلوطی از یونجه و برگ بلوط عملکرد قابل توجهی را دربر داشته است، هرچند که این موضوع نیاز به بررسی و پژوهش‌های بیشتری دارد.
منبع:
ابن عباسی، ر. 1377-1380. گزارش نهائی طرح تحقیقاتی بررسی نسبت‌های مختلف برگ بلوط ویونجه بر روی الیاف بز مرخز.