به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ در این قسمت مقاله به بررسی روش‌های مختلف تشخیص بابزیوز در حیوانات خواهیم پرداخت.
روش‌های تشخیص بالینی ومیکروسکپی بابزیوز
در حیوان زنده ومشکوک به بابزیوز
بابزیوزدر نشخوارکنندگان بخصوص در گوسفند وبز بصورت عفونت‌های فوق حاد، حاد، مزمن وبدون علائم کلینکی ظاهر می‌شود. مهم‌ترین علائم مشخصه بیماری بالا رفتن ناگهانی درجه حرارت دام (بعضی مواقع به 42درجه سانتی‌گراد نیز می‌رسد) بی‌قراری، ضعف و سستی بوده وحیوانات مبتلا تمایلی به خوردن غذا ندارند ویا اینکه کم غذا می‌خورند، کم‌خونی شدید ومتلاشی شدن گلبول‌های قرمز وآزاد شدن هموگلوبین و مشاهده هموگلوبین در ادرار (Hemoglobinuria می‌تواند از علائم بیماری باشند. از طرفی غشاء مخاطی رنگ پریده شده وزردی گسترش می‌یابد حیوان بیمار ممکن است اسهال یا یبوست داشته باشد و مدفوع خشک، زرد وگاهی همراه با رگه‌های خون است و این نشانی‌ها در مراحل اولیه بیماری ودر عفونت‌های فوق حاد ممکن است دیده نشود. کم شدن آب بدن باعث می‌گردد چشم‌ها در حدقه فرورفته، لرزش عضلانی، لاغری مفرط و دندان قروچه هم می‌تواند از علائم دیگرابتلاء به بابزیوز باشند.
در دام‌های آلوده به بابزیابویس یا در سگ‌های آلوده به بابزیاکانیس، بابزیوز با آزردگی‌های مغزی همراه بوده و علائم آن تلوتلو خوردن، عدم تعادل در راه رفتن، حالت جنون و اغماء است و معمولاً چند ساعت قبل از مرگ درجه حرارت بدن به پایین‌تر از حد طبیعی رسیده وسپس حیوان تلف می‌گردد. امکان دارد در مرحله حاد بیماری با دفع کامل تک یاخته از خون در فاصله 48-24 ساعت، برگشت اشتها و طبیعی شدن درجه حرارت بدن بهبودی دام مشاهده شود.
از طرفی در عفونت‌های نه چندان حاد ممکن است در طی یک تا سه هفته تک یاخته در خون دیده شود و امکان دارد بالا رفتن درجه حرارت نیز وجود داشته باشد و درجه حرارت به 40 درجه سانتی‌گراد هم برسد که در چنین مواردی بی‌اشتهایی و افسردگی دیده می‌شود هموگلوبینوری معمولاً دیده نمی‌شود ولی زردی خفیف مشاهده می‌گردد و حتی امکان دارد حیوان نیازی به درمان نداشته و بدون تجویز دارد و بهبود یابد.
در حیوان تلف شده و مشکوک به بابزیوز
علائم میکروسکوپی بابزیوز در دام تلف شده شامل ادم و پرخونی اعضای شکمی است، طحال کاملاً بزرگ شده و پولپ طحال تیره و نرم است کبد بزرگ، رنگ پریده و زرد بوده و کیسه صفرا بزرگ شده و واجد مایع تیره رنگ می‌باشد درمغز، ریه‌ها و عضله قلب و غدد لنفاوی حالت پرخونی دیده می‌شود. امکان خونریزی در اپی کارد و اندوکارد و همچنین خون مردگی (Thrombus) در رگ‌های ریه‌ها، کبد و کلیه‌ها مشاهده می‌گردد.
دو پدیده در حیوان مبتلا می‌توانند نقش اساسی در بیماری‌زایی بابزیوز داشته باشد.
1- آزاد شدن مواد فعال دارویی همانند کالی کرین در (Kallikrein) حیوان مبتلا.
2- متلاشی شدن گلبول‌های قرمز حیوان بیمار
در طی عفونت ناشی از بابزبویوز کالی کرین پلاسما پس از شروع تکثیر تک یاخته و قبل از متلاشی شدن قابل توجه گلبول‌های قرمز فعال می‌گردد وحتی تک یاخته نیز کالی کرین فعال را در بدن دام ترشح می‌نماید و کالی کرین قابلیت نفوذ موی رگ‌ها را افزایش داده و اتساع آنها را ایجاد می‌نماید که در نهایت باعث کند شدن جریان خون و ساکن شدن گلبول‌های قرمز در مویرگ‌ها می‌گرددو در اثر این نابسامانی و ازبین رفتن گلبول‌های قرمز میزان درصد PCV به سرعت پایین می‌آید و در نتیجه شوک حاصله از نرسیدن اکسیژن لازم به بافت کبد و کلیه آزردگی‌های شدید این دو عضو آغاز می‌گردد که در نهایت به علت متلاشی شدن گلبول‌های قرمز، کم خونی شدید، ادم و مسدود شدن مویرگ‌ها و آزادشدن گلبول‌های آلوده دام مبتلا تلف می‌گردد.
نظر به اینکه علائم عفونت‌های بابزیایی شبیه نشانی‌های سایر بیماری‌ها است بنابراین بررسی‌های میکروسکپی گسترش‌های پهن و ضخیم تهیه شده از رگ‌های جداری و عمقی دام زنده و همچنین گسترش‌های تهیه شده از خون قلب، مغز قلم، کبد و طحال دام‌های تلف شده مناسب‌ترین، مطمئن‌ترین و عملی‌ترین روش‌های تشخیص بابزیوز می‌باشد گونه‌های تک یاخته بابزیا به اشکال گرد، بیضوی، گلابی به صورت انفرادی یا دوتایی در درون گلبول‌های قرمز دام مبتلا جای دارندو در دستگاه گردش خون به حالت آزاد دیده نمی‌شوند.
از نقطه نظر اندازه، تک یاخته‌های بابزیا به بابزیاهای کوچک و بزرگ تقسیم می‌شوند و هر حیوان حساس واجد یک بابزیای کوچک و یک بابزیای بزرگ می‌باشد و بابزیاهای کوچک حداکثر به انداره 5/2-2 میکرون و بابزیاهای بزرگ حداکثر به اندازه 5 میکرون می‌رسند اشکال دوتایی و گلابی شکل بابزیا امکان دارد از یک طرف به هم متصل شده و در بابزیاهای کوچک در قسمت اتصال دو بابزیا زاویه منفرجه و در بابزیاهای بزرگ در قسمت اتصال زاویه حاده تشکیل می‌گردد. هر تک یاخته واجد غشاء، سیتوپلاسم و هسته یا کروماتین است معمولاً در اشکال گرد، کروماتین یا هسته کمی جمع شده و یا نسبتاً کشیده در جدار تک یاخته دیده می‌شود.
گرچه شناسایی تک یاخته بابزیا با استفاده از میکروسکپ نوری روش بسیار دقیقی می‌باشد ولی در بعضی موارد گلبول‌های قرمز آلوده در دستگاه گردش خون بسیار کم بوده و امکان تشخیص بابزیا به روش مستقیم نسبتاً سخت است و جهت شناسایی گونه‌های بابزیا ضرورت دارد نکات زیر مورد توجه قرار گیرد:
1- بررسی میکروسکپی گسترش‌های تهیه شده از خون حیوانات زنده یاتلف شده مشکوک به بابزیا توسط افراد ورزیده و با تجربه.
2- تزریق خون حیوانات مشکوک به بابزیوزبه گوساله‌ها وبره‌های سالم وطحال برداشته شده وپیگیری نشانی‌های بیماری ومشاهده تکه یاخته در گسترش‌های تهیه شده ازاین حیوانات.
3- انجام تست‌های سرمی و تفسیر و تعبیر تیتر مثبت یا منفی پادتن‌های همورال.
4- استفاده از روش‌های بیولوژی ملکولی بخصوص PCR.
به‌طور کلی برای ارزیابی جواب‌های ایمنی پس از عفونت بابزیایی روش‌های متعارف متعددی مورد استفاده قرارمی‌گیرد ودر بررسی‌های اپیدمیولوژی به علت مشکل بودن شناسائی مستقیم تک یاخته در گسترش‌های خون وپائین بودن پارازی تمیا (Parazitamia) تست‌های سرمی می‌توانند نقش موثری داشته باشند از طرفی با استفاده از تست‌های سرمی می‌توان اثر درمانی داروهای ضد بابزیوز رادر عفونت‌های حاد بیماری بررسی نمود وهمچنین ظهور جواب‌های همورال در حیوانات واکسینه روش بسیار مناسبی برای ارزیابی وضع ایمنی دام و اثر بخشی ایمنوژن می‌باشد. ضمناً یادآور می‌شود که هر نوع تست سرمی برحسب میزان حساسیت آن، سادگی انجام آن، اختصاصی بودن تست و هزینه‌های تمام شده دارای مزایا و معایبی می‌باشد و حتی بومی بودن و غیر بومی بودن بابزیوز در منطقه وتشخیص‌های فردی یا گروهی در ارزیابی نهایی تست مورد نظر نکاتی است که باید به طور دقیق مد نظر قرار گرفته شود از طرفی ارزش تشخیصی روش‌های سرمی برای شناسایی غیرمستقیم تک یاخته در موارد زیر محدود می‌باشد.
1- عدم امکان استفاده از تست در کمون بیماری.
2- تداوم مثبت بودن تیتر پادتن پس از بهبودی طبیعی و اثر درمانی دارو و تفسیر و تعبیر تست مورد نظر.
3- مشکل تفسیر و تعبیر تیتر مثبت پایین در تشخیص غیرمستقیم بابزیوز و نامشخص بودن مرحله دقیق بیماری
وانگهی گرچه تیتر بالای جواب‌های ایمنی می‌تواند دلیل مشخص و قطعی بیماری باشد ولی پایین بودن تیتر پادتن‌های همورال و یا منفی بودن پاسخ ایمنی نمی‌تواند معرف عدم عفونت بابزایی باشد.
تست‌های سرمی متعددی همانند تست ثبوت عناصر مکمل (Complement fixing test)
تست هماگلوتیناسیون غیرمستقیم (Indirect Haemgglutination test)
لاتکس آگلوتیناسیون تست (Latex Agglutination test)
تست سرم یا اسلاید آگلوتیناسیون (Serum or slide agglutination test)
تست رادیوایمنواسی (Radio Immunoassay)
تست ایمنوفلورسانت غیرمستقیم (Indirect Fluorescent Antibody test)
تست الیزا (Enzyme Linked Immuno-sorbent assay)
در تشخیص غیرمستقیم بابزیوز مورد استفاده قرار می‌گیرند ولی بررسی‌های انجام شده با توجه به بررسی‌های شخصی و توصیه‌های سایر محققین نشان داده‌اند که تست الیزا و تست IFA در تشخیص غیرمستقیم بابزیوز نقش موثری دارند.
باتوجه به تفسیر وتعبیرهای متعدد و متفاوت در ارزیابی تست‌های سرمی گروهی از محققین توصیه می‌نمایند برای اطمینان از تشخیص غیرمستقیم بابزیوز در صورت امکان از دو تست سرمی استفاده شود.
بطورکلی کاربرد تست‌های سرمی در موارد زیر قابل استفاده هستند.
1- تشخیص گروهی حیوانات حامل گونه‌های متفاوت بابزیا
2- بررسی سرواپیدمیولوژی بابزیوز در نقاط اندمیک و غیر اندمیک
توصیه می‌شود در مورد وجود آنتی‌ژن‌های بابزیا که بطور آزاد در دستگاه گردش خون وجود دارند تست مناسبی انتخاب و آزمایش قابل اطمینانی مورد بررسی قرار گرفته و نتایج آن ارائه شود از طرفی ضرورت دارد همکاری‌های تنگاتنگی بین موسسات و آزمایشگاه‌های تحقیقاتی ملی و بین‌المللی که در ارتباط با بررسی‌های سرمی‌بابزیوز فعالیت دارند انجام شده و در مورد استاندارد کردن دستورالعمل‌های گوناگون تشخیص‌های ایمنی در بابزیوز اقدامات بنیادی صورت پذیرد.