به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ چربی و پروتئین با ارزش‌ترین اجزاء تشکیل‌دهنده شیر می‌باشند. چندین عامل می‌توانند در تغییرات درصد و مقدار پروتئین و چربی شیر دخیل باشند که رایج‌ترین این عوامل شامل: ژنتیک، محیط، سلامتی گاو و تغذیه دام می‌باشند.
چربی شیر ممکن است به طور مثبت و یا منفی توسط تغییرات جیره دست‌خوش تغییر شود. جیره‌هایی که با هدف به حداکثر رساندن مقدار تولید شیر تنظیم شده‌اند از مقادیر بسیار زیادی کنسانتره و یا چربی‌های خاصی بهره می‌گیرند. گاهی اوقات این جیره‌های سرشار از انرژی، اثرات منفی بر چربی شیر اعمال می‌کنند که باعث ایجاد سندروم کاهش چربی شیر خواهند شد. این سندروم با نام افت چربی شیر (Milk Fat Depression) یا MFD نیز شناخته می‌شود. چندین نظریه برای توضیح کاهش چربی شیر و چگونگی جلوگیری از وقوع آن ارایه شده است. هدف از ارایه این مقاله مرور برخی از عوامل جیره‌ای است که باعث کاهش چربی شیر می‌شوند. همچنین توضیح می‌دهد که چگونه می‌توان این عوامل را برطرف نمود.
اسیدهای چرب شیر و غلظت چربی شیر گاوهای شیری
چربی شیر به‌طور عمده به صورت تری اسیل گلیسرول که حاوی اسیدهای چرب با طول زنجیره کربنی متفاوتی می‌باشند وجود دارد. این اسیدهای چرب درجات متفاوتی از اشباع‌شدگی را دارند. اسیدهای چربی که دارای 2 تا 8 کربن در زنجیره کربنی خود هستند کوتاه زنجیر، 10 تا 12 کربن، متوسط زنجیر، 14 تا 18 کربن، بلند زنجیر و از 18 به بالا بسیار بلند زنجیر نامیده می‌شوند. این اسیدهای چرب همچنین بر اساس تعداد پیوندهای دوگانه موجود در زنجیره کربنی نیز دسته‌بندی می‌شوند. که در آن، اسیدهای چرب از حالت اشباع تا غیر اشباع با یک یا چند پیوند دو گانه دسته‌بندی می‌شوند. پیوندهای دوگانه ممکن است به دو صورت سیس و ترانس باشند. در شکل سیس دو اتم هیدروژن موجود در در دو طرف پیوند دوگانه در یک جهت ولی در شکل ترانس دو اتم هیدروژن موجود در دو طرف پیوند دوگانه در دو جهت مخالف قرار گرفته‌اند.
اسیدهای چرب غیر اشباع ترانس، چربی‌های ترانس نیز نامیده می‌شوند و به‌طور معمول در شیر حضور دارند چرا که این چربی‌ها توسط باکتری‌های موجود در شکمبه ساخته و وارد شیر می‌شوند.
چربی از دو راه عمده وارد شیر می‌شود:
1- چربی‌هایی که توسط گاو به مصرف رسیده‌اند و یا چربی‌هایی که در بافت چربی ذخیره شده‌اند وارد جریان خون می‌شوند و غدد پستانی این چربی‌ها را به‌طور مستقیم از خون وارد شیر می‌کنند. حدود نیمی از اسیدهای چرب 16 کربنه و تمام اسیدهای چرب با زنجیره بلندتر موجود در شیر از این طریق وارد شیر می‌شوند.
2- غدد پستانی با استفاده از ترکیبات موجود در خون که طی فرآیند تخمیر توسط باکتری‌های موجود در شکمبه تولید شده‌اند، می‌توانند اسیدهای چرب کوتاه و متوسط زنجیر را بسازند.
هنگامی‌که چربی شیر کاهش می‌یابد، ساخت اسیدهای چرب کوتاه زنجیر به مخاطره افتاده و در نتیجه بخشی از اسیدهای چرب شیر که کمتر از 16 کربن دارند به طور چشمگیری کاهش یافته است.
نظریه‌های کاهش چربی شیر
کاهش چربی شیر عموماً زمانی مشاهده می‌شود که گاوهای شیری جیره‌ای مصرف کنند که حاوی مقادیر بالای کنسانتره (به خصوص منابع سریع‌التخمیر نشاسته‌ای)، مقادیر پایین علوفه یا علوفه بسیار ریز و مقادیر متوسط یا بالای اسیدهای چرب غیر اشباع باشد.
نظریه اول بیان می‌کند که میکروارگانیزم‌های داخل شکمبه به اندازه کافی اسید استیک و اسید بوتیریک تولید نمی‌کنند. بنابراین غدد پستانی مقادیر کمتری چربی ساخته و وارد شیر می‌کنند. این نظریه بیشتر بر اساس این آگاهی شکل گرفته که تغذیه جیره‌های با کنسانتره بالا و علوفه پایین مقادیر کمتری اسید استیک و اسید بوتیریک تولید و مقادیر بیشتری پروپیونات تولید می‌کنند. تحقیقات بعدی این نظریه را رد کردند.
نظریه دوم بیان می‌کند، در اثر خوردن جیره‌ای با غلات بسیار زیاد، مقادیر زیادی پروپیونات در شکمبه تولید می‌شود که در نتیجه باعث تولید مقادیر زیادی گلوکز توسط کبد می‌گردد. این به نوبه خود سطح هورمون انسولین را در خون افزایش می‌دهد. این هورمون قسمتی از مواد مغذی را از غدد پستانی به نفع ماهیچه‌ها و بافت چربی دور می‌کند. این نظریه هنگامی‌که تحقیقات بعدی نشان داد که تزریق انسولین به گاوهای شیری تأثیری بر کاهش چربی شیر ندارد نیز رد گردید.
جدیدترین نظریه بیان می‌کند که مقادیر بسیار زیاد غلات و چربی‌های غیر اشباع در جیره، باعث تولید مقادیر زیادی چربی‌های ترانس توسط میکروارگانیزم‌های داخل شکمبه می‌شود. تعدادی از این چربی‌های ترانس اثرات سرکوب‌کننده‌ای بر ساخت چربی توسط غدد پستانی دارند. بعد از آنکه دانشمندان با تزریق چربی‌های ترانس به داخل شکمبه باعث کاهش چربی شیر شدند این نظریه تأئید گردید.
جیره‌هایی که دارای کنسانتره زیاد و علوفه پایین هستند باعث می‌شوند که مایع شکمبه اسیدی‌تر شود. در شکمبه میکروارگانیزم‌هایی وجود دارند که به شرایط اسیدی حساس هستند و متعاقب مرگ آنها جمعیت میکروبی شکمبه تغییر می‌کند. این تغییر در جمعیت میکروب‌های شکمبه منتج به تولید اسیدهای چرب ترانس شده که بعد از جذب توسط خون باعث کاهش مقدار چربی شیر می‌گردند.
جلوگیری از کاهش چربی شیر
در داخل یک گله، احتمالا محیط و تغذیه باعث تغییر در محتوای چربی شیر مخزن از یک روز به روز دیگر می‌باشند. در شرایط آب و هوایی گرم، به طور معمول ماه‌های تابستان باعث کاهش درصد چربی شیر می‌شوند. گرچه ساز وکار دقیق کاهش چربی طی ماه‌های گرم کاملاً روشن نیست، تصور بر این است که کاهش چربی شیر در نتیجه تغییر در الگوی خوراک خوردن و کاهش ظرفیت بافری بزاق به دلیل له‌له زدن گاو باشد. همچنین این احتمال نیز وجود دارد که افزایش دمای بدن طی تنش گرمایی می‌تواند اثر مستقیم بر ساخت چربی توسط غدد پستان داشته باشد. بنابراین خنک کردن مناسب گاوها برای تولید شیر طی شرایط محیطی گرم بسیار مهم می‌باشد. بدین منظور مهیا نمودن تهویه و خنک‌کننده‌های تبخیری نیاز است.
به دلیل اینکه دو عامل اصلی در کاهش چربی شیر، مصرف اسیدهای چرب غیر اشباع با چند پیوند دوگانه و همچنین اسیدی بودن محیط شکمبه می‌باشند، اقداماتی که جهت به حداقل رساندن کاهش چربی شیر انجام می‌شوند بایستی بر اجزاء خوراک و همچنین مدیریت خوراک‌دهی تمرکز کنند.
اسیدهای چرب غیر اشباع جیره
اسیدهای چرب غیر اشباع با چند پیوند دوگانه به طور معمول در جیره گاوهای شیرده موجود هستند. منابع متداول این اسیدهای چرب شامل روغن‌های گیاهی، دانه‌های روغنی و روغن موجود در پودر ماهی و محصولات جانبی غلات می‌باشند. افزایش مصرف غلات نظیر ذرت و سورگوم علت اصلی کاهش چربی شیر در بسیاری از گاوداری‌ها بوده است. به منظور به حداقل رساندن کاهش چربی شیر، مقادیر اسیدهای چرب غیر اشباع موجود در جیره بایستی کنترل شوند. در بسیاری از موارد کل چربی جیره در گاوهای شیرده بایستی کمتر از 6درصد ماده خشک و پیشنهاد می‌شود که کمتر از 3 درصد آن از اسیدهای چرب غیر اشباع باشند.
تنظیم کربوهیدارت‌های جیره
مقادیر بسیار زیاد کربوهیدرات‌های تخمیرپذیر به خصوص نشاسته، می‌تواند باعث کاهش pH شکمبه و در نهایت کاهش چربی شیر شود. اکثر جیره‌های گاوهای شیری در حدود 35 تا 40درصد کربوهیدارت غیر فیبری (NFC) دارد که 70 تا 75درصد آن از نشاسته و بقیه از قند و فیبر محلول تشکیل شده است. خوردن مقادیر زیاد نشاسته (جیره‌هایی با نشاسته بالاتر از 28درصد) گاو را مستعد کاهش چربی شیر می‌کند. این مورد به خصوص در مورد غله‌هایی که به سرعت در شکمبه تخمیر می‌شوند (غلاتی که بسیار فراوری شده‌اند و یا آنهایی که هنگام برداشت دارای رطوبت بالایی هستند) اهمیت دارد.
از سوی دیگر جیره‌هایی که مقادیر کافی فیبر فراهم می‌کنند به خصوص از علوفه‌هایی با اندازه ذرات بلندتر، باعث تحریک نشخوار و تولید بزاق می‌شوند. این عامل به پایدارتر کردن محیط شکمبه و ساخت چربی شیر کمک می‌کند. یک جیره معمولی گاو شیری حاوی 40 تا 55درصد علوفه می‌باشد و در اکثر موارد فیبر جیره (NDF) که از منابع علوفه‌ای تأمین می‌شود بایستی حداقل 20درصد ماده خشک جیره را تشکیل دهد. هنگامی‌که محصولات جانبی که دارای فیبر بالایی می‌باشند جایگزین فیبر علوفه می‌شوند، بایستی مقدار کل فیبر جیره افزایش یابد، به دلیل اینکه فیبری که از طریق محصولات جانبی تأمین می‌شود همانند فیبر علوفه قابلیت تحریک نشخوار و ترشح بزاق را ندارد.
بافرها و عوامل قلیایی‌کننده
بی‌کربنات سدیم بافری است که به طور معمول در جیره گاوهای شیری به منظور بهبود ساخت چربی شیر مورد استفاده قرار می‌گیرد. به طور معمول بی‌کربنات سدیم به میزان 0/7 تا 1درصد ماده خشک جیره به منظور خنثی نمودن محیط اسیدی شکمبه به گاوهای شیری داده می‌شود. این عمل باعث به حداقل رساندن میزان کاهش چربی شیر می‌شود. همزمان با بافرها، تغذیه عوامل قلیایی‌کننده نظیر اکسید منیزیم به منظور افزایش سطح منیزیم به 0/35 تا 0/4 درصد ماده خشک جیره به ساخت چربی شیر نیز کمک می‌کند.
یونوفرها
به منظور بهبود بازدهی خوراک و کم کردن خطر کتوز، می‌توان یونوفرها را به جیره گاوهای شیری اضافه نمود. در ایالات متحده موننسین به‌طور معمول به میزانppm 12- 24 (5/5 تا 11 میلی‌گرم) در هر یک پوند خوراک به گاوهای شیری داده می‌شود.
به دلیل اینکه یونوفرها باعث کشته شدن برخی از جمعیت‌های میکروبی می‌شود، محیط شکمبه را برای رشد باکتری‌های تولیدکننده اسیدهای چرب ترانس مطلوب می‌سازد. بنابراین هنگامی‌که یونوفرها با جیره‌هایی که حاوی مقادیر بالایی نشاسته و اسیدهای چرب غیر اشباع هستند ترکیب می‌شود، چربی شیر کاهش می‌یابد. با توجه به این شرایط در افزودن موننسین بایستی دقت لازم را به عمل آورد.
مدیریت تغذیه دام
گرچه راهکار اصلی پیشگیری از کاهش چربی شیر، تنظیم دقیق ترکیب جیره است، مدیریت خوراک و خوراک‌دهی را نمی‌توان نادیده گرفت. به حداقل رساندن رقابت بر سر آخور به منظور پیشگیری از تغذیه بیش از حد غلات ضروری می‌باشد، کاهش رقابت به گاوهای ضعیف‌تر این اجازه را می‌دهد تا خوراکی را مصرف کنند که هنوز توسط گاوهای قوی‌تر جدا نشده است. با کاهش فضای آخور، گاوها سرعت خوردنشان را به منظور جبران مدت زمان کمتری که دارند افزایش می‌دهند، بنابراین در نظر گرفتن فضای کافی برای آخور یکی از نکات مهم در مدیریت می‌باشد. همچنین عرضه مناسب جیره نیز جداسازی بر علیه ذرات بلندتر جیره را نیز کم می‌کند. گرچه مخلوط سازی جیره بایستی ذرات بلند را نگه دارد (به خصوص علوفه)، اندازه ذرات بلند نبایستی بیش از حد باشد. ذرات بسیار بلند علوفه (معمولاً درازتر از پوزه گاو) باعث جداسازی آنها می‌شود. استفاده از اجزاء مرطوب نظیر سیلو و محصولات جانبی مرطوب و همچنین ملاس باعث افزایش تراکم جیره شده و همچنین از جداسازی اجزا آن توسط گاو جلوگیری می‌کند.
منبع: سایت motahedco
Leandro F., E.P. Santos. 2014 Understanding and Troubleshooting Milk Fat Depression in Dairy Herds1. IFAS Extension