به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ علائم اولیه مسمومیت در طیور اغلب با افزایش نرخ تلفات، کاهش ناگهانی سرعت رشد در گله‌های گوشتی یا افت میزان تولید در گله‌های مولد و تخمگذار آغاز می‌شود و به علائم تکمیلی که در کالبدگشایی به تشخیص نوع مسمومیت کمک می‌کند، منتهی می‌شود. مطالعه تاریخچه درمانی گله از جمله سابقه استفاده از ضدعفونی‌کننده‌ها، سموم کنترل جوندگان و حشرات و داروها در تشخیص و کنترل مسمومیت، کمک شایانی می‌کند.
تهیه نمونه از خوراک (حداقل یک کیلوگرم)، آب آشامیدنی (حداقل 500 میلی‌لیتر) و لاشه پرندگان تلف شده یا نشانگر علائم مسمومیت (حداقل 8 قطعه) برای ارسال به آزمایشگاه و بررسی دامپزشکی جهت شناسایی عامل مسمومیت ضروری است.
در ادامه مهم‌ترین عوامل بروز مسمومیت در طیور به طور اجمالی مورد اشاره قرار گرفته است:
آفلاتوکسین
آفلاتوکسین یکی از مهم‌ترین عوامل بروز مسمومیت در گله‌های تجاری است. سویه‌های مختلفی از آسپرژیلوس و پنی‌سلیوم قادر به تولید آفلاتوکسین در اقلام خوراکی دام و طیور می‌باشند. تولید آفلاتوکسین در اقلام گیاهی مورد مصرف طیور پیش از برداشت محصول و همچنین در زمان انبارداری می‌تواند اتفاق افتد.
مسمومیت حاد با آفلاتوکسین اغلب با علائمی مانند بی‌حالی، کاهش اشتها، ناهماهنگی عضلانی (آتاکسیا)، تشنج، کمان پیکری (اپیستوتونوس) و مرگ بروز می‌یابد. در مسمومیت حاد با آفلاتوکسین، اندازه کبد به شدت افزایش یافته و رنگ آن به زردی متمایل می‌شود. همه انواع طیور به آفلاتوکسین حساس می‌باشند اما این حساسیت در اردک و بوقلمون به مراتب بیشتر است.
آلودگی مختصر خوراک با آفلاتوکسین نیز دارای اثرات نامطلوب متعدد روی پرندگان است که به دلیل مزمن شدن علائم و اثرات آن، کمتر به عنوان مسمومیت مورد بررسی قرار می‌گیرد.
آمونیاک
گاز آمونیاک در سالن‌های نگهداری طیور و به دلیل تجزیه اسید اوریک دفعی پرندگان توسط باکتری‌های بستر تولید می‌شود و این فرایند با افزایش رطوبت بستر تشدید می‌گردد.
غلظت آمونیاک در سالن اغلب در فصل زمستان و به دلیل کاهش تهویه جهت حفظ گرمای سالن افزایش می‌یابد. افزایش غلظت آمونیاک به 25 تا 30 پی‌پی‌ام موجب آسیب غشا موکوسی در بخش‌های فوقانی دستگاه تنفس شده و غلظت 50 تا 75 پی‌پی‌ام آن سبب کاهش مصرف خوراک، ضعف شدید و سوختگی شیمیایی قرنیه چشم و در نهایت کوری می‌شود.
سموم جونده‌کش ضد انعقادی
جوندگان مانند موش به خوبی توسط سموم ضد انعقادی قابل کنترل می‌باشند اما در صورتی که در جاگذاری آنها دقت نشود، می‌تواند به عامل مرگ در طیور و انسان تبدیل شود. نسل اول این ترکیبات مانند وارفارین، کلروفاسینون، دی فاسینون و کوماتترالیل به منظور اثرگذاری باید به طور مداوم مصرف شوند.
اثر سمی نسل دوم این ترکیبات تنها با یک مرتبه مصرف بروز یافته و سبب مرگ می‌شود. برودیفاکوم، برومادیالون، دی فناکوم و دی فتیالون به عنوان ترکیبات نسل دوم جونده‌کش‌های ضد انعقادی، برای جوندگان به شدت واجد اثرات سمی می‌باشند. علائم کلینیکی متعاقب مصرف این ترکیبات در طیور بیشتر به صورت مرگ ناگهانی با خونریزی داخلی گسترده به ویژه در ریه، روده و حفره بطنی نمود می‌یابد.
بوتولیسم
باکتری کلستریدیوم بوتولینوم قادر به تولید سمومی است که همگی در زمره سمی‌ترین ترکیبات شناخته شده محسوب می‌شوند. بوتولیسم در طیور اغلب در اردک و غازهایی مشاهده می‌شود که در فصل تابستان در برکه و دریاچه‌هایی با تهویه ضعیف به سر می‌برند.
پرنده با خوردن بی‌مهره‌های تلف شده یا لاشه پرندگان در آب‌های راکد دچار این مسمومیت می‌شوند. شیوع این مسمومیت در شرایط پرورش تجاری به ندرت رخ می‌دهد اما با این وجود تاخیر در جمع‌آوری لاشه‌های تلف شده می‌تواند تبدیل به زمینه بالقوه‌ای برای بوتولیسم باشد. علامت کلینیکی مشخص بوتولیسم در طیور به شکل فلجی در ماهیچه‌های گردن و آویزان شدن آن است که تحت عنوان گردن آویخته (limberneck) شناخته می‌شود. فلجی همه‌گیر در دیگر اندام‌ها مانند پا، بال و پلک‌ها از دیگر مشخصه‌های بوتولیسم است.
کلسیم
دریافت کلسیم مازاد در جوجه‌های گوشتی موجب آسیب کلیوی و نقرس احشایی (تشکیل رسوب اورات در حفره بطنی) می‌شود. تشنج‌های تتانیک نیز در جوجه‌های گوشتی متعاقب مصرف کلسیم مازاد مشاهده می‌شود. سطوح بالاتر از دو درصد کلسیم باعث پدیدار شدن علائم مسمومیت در جوجه گوشتی می‌شود. این علائم در پولت‌های تخمگذار (پیش از آغاز تخم‌گذاری)، در سطوح بالاتر از 3 درصد مشاهده می‌شود.
مونو اکسید کربن
مسمومیت با گاز مونو اکسید کربن در طیور معمولاً در زمان حمل جوجه با کامیون یا نقص در سیستم تهویه یا گرمایش هچری بروز می‌یابد. نرخ تلفات ناشی از مسمومیت با مونو اکسید کربن در صورت عدم تامین سریع هوای تازه، بسیار شدید است. در زمان کالبدگشایی، نشانه‌های نکروز در ناحیه سر و منقار در تلفات ناشی از این مسمومیت قابل تشخیص است. همچنین رنگ صورتی روشن در محوطه بطنی به ویژه ریه‌ها مشاهده می‌شود. آزمایش خون جهت اطمینان از مسمومیت با مونو اکسید کربن، در بیشتر مواقع ضروری است.
دانه قهوه وحشی
دانه قهوه وحشی (Senna obtusifolia) از جمله دانه‌هایی است که به عنوان ناخالصی در محموله‌های ذرت و کنجاله سویا دیده می‌شود و هنگامی که این ناخالصی به بیش از دو درصد برسد، سبب کاهش مصرف خوراک طیور و وزن بدن شده و ضریب تبدیل غذایی را افزایش می‌دهد. این اثر در مرغ تخمگذار به صورت کاهش تولید تخم‌مرغ بروز می‌یابد. مسمومیت با دانه قهوه وحشی فاقد نشانه‌های کالبدگشایی است.
بررسی کمبود مس در دام و طیور
بوتولیسم در پرندگان
مس
از سولفات مس معمولاً به عنوان یک افزودنی در آب برای درمان عفونت‌های قارچی چینه‌دان (کاندیدیاز) یا مشکلات گوارشی فاقد عامل شناخته شده در طیور استفاده می‌شود. مصرف دزهای بالای سولفات مس (بیش از یک گرم به صورت تک دز) در پرندگان کشنده است. مسمومیت با مس در پی مصرف مکمل معدنی به مقدار بیش از حد نیز ممکن است بروز یابد.
اسهال شدید از علائم مسمومیت با مس است. همچنین علائم سوختگی و تخریب و تحلیل دیواره سنگدان (مشابه عارضه فرسایش سنگدان در مسمومیت با هیستامین) و ظهور اکسودای سروزی سبز رنگ در طول روده باریک مرغ در مسمومیت با این فلز قابل مشاهده است. بستر از مهم‌ترین عوامل مسمومیت با مس است.
نخود شنی (نیام رنگی)
نخود شنی گیاهی از خانواده تیره باقلاییان است و گونه‌های مختلف آن بری طیور سمی می‌باشند. سمیت این گیاه برای طیور در حدی است که اختلاط 0.05 درصد آن در خوراک موجب عوارض می‌شود. اختلاط 0.2 درصد این گیاه در خوراک به طور قابل توجهی سبب کاهش اشتها و رشد شده و غلظت‌های بالاتر آن سبب مرگ می‌گردد. پیش از مرگ علائم آسیت، سیروز، خونریزی و تورم کبد قابل تشخیص است.
در مسمومیت مزمن با نخود شنی، طحال به شدت بزرگ شده و کلیه‌ها کم‌رنگ و بزرگ می‌شوند. افزایش سن موجب کاهش اثرات منفی این گیاه می‌شود. مسمومیت با این گیاه به دلیل وجود آلکالوئیدهای پیرولیزیدین که از جمله هپاتوکسین‌های قوی محسوب می‌شوند، ایجاد می‌گردد. پیرولیزیدین به خودی خود سمی نبوده اما پس از تبدیل آن به متابولیت ثانویه پیرول در بدن به ویژه کبد، کلیه، قلب و ریه از نظر زیستی فعال می‌شود.
دیازینون
دیازینون یک ترکیب فسفره آلی است که به طور گسترده برای کنترل جمعیت حشرات در اطراف سالن‌های نگهداری دام و طیور استفاده می‌شود. استفاده از این ترکیب در داخل سالن غیرمجاز بوده و مصرف دانه‌های کریستالی آن توسط طیور باعث بروز اسهال، ریزش شدید اشک، تنگی نفس (دیسپنیا) و در نهایت مرگ می‌شود.
التهاب شدید روده، کبد چرب و ادم ریه از جمله علائم کلینیکی مسمومیت با دیازینون است. یکی از بهترین روش‌های تشخیص این نوع مسمومیت، مشاهده کریستال‌های دیازینون در محتوای چینه‌دان و سنگدان است.
گوسیپول
کنجاله تخم پنبه منبع غنی گوسیپول در تغذیه دام و طیور است. مقادیر بالای گوسیپول موجب ادم در غشای قلب شده که به دنبال آن تنگی نفس، ضعف و بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا) اتفاق می‌افتد. دریافت گوسیپول در مرغان تخمگذار سبب تغییر رنگ زرده می‌شود.
سرب
مسمومیت با سرب اغلب در اثر مصرف باقیمانده رنگ یا ترکیبات مشابه با آن توسط پرنده رخ می‌دهد. رنگ‌های متالیک به میزان 7.2 میلی گرم برای هر کیلوگرم وزن بدن کشنده است. علائم مسمومیت با سرب به صورت بی‌حالی، کاهش اشتها و وزن بدن و تشنگی شدید بروز می‌یابد. فضولات سبز رنگ از دیگر مشخصه‌های مسمومیت با سرب در طیور بوده و افتادگی بال‌ها نیز در موارد حاد مشاهده می‌شود.
مسمومیت با سرب در جوجه‌های جوان تا 36 ساعت موجب مرگ می‌شود. موکوسای سبز قهوه‌ای سنگدان، التهاب روده و تخریب بافت کبد و کلیه از علائم کالبدگشایی مسمومیت حاد با سرب است. در مسمومیت مزمن، تحلیل (آتروفی) قلب و کبد و افزایش اندازه پانکراس (گاهی تا سه برابر اندازه طبیعی) مشخصه بارز در طیور است. رسوب اورات در کلیه از دیگر علائم مزمن این مسمومیت است.
جیوه
مسمومیت با جیوه معمولاً متعاقب استفاده از ضدعفونی‌کننده و قارچ‌کش‌های حاوی جیوه (کلرید جیوه یا بی‌کلرید جیوه) رخ می‌دهد. ضعف و ناتوانی بسیار شدید در حرکت از نشانه‌های اولیه این نوع مسمومیت است و بسته به میزان مصرف جیوه بروز اسهال نیز محتمل است. التهاب شیمیایی ناشی از مصرف نمک‌های جیوه اغلب منجر به پدیدار شدن نقاط خاکستری رنگ در دهان و مری می‌شود که در صورت زنده ماندن پرنده، پس از 24 ساعت اولسره می‌شود. التهاب شدید در پیش معده و روده‌ها نیز در مسمومیت با جیوه محتمل است و در صورت مصرف مقدار زیاد جیوه، خونریزی شدید در این اندام‌ها قابل مشاهده خواهد بود. مسمومیت مزمن با جیوه در طیور باعث رنگ پریدگی کلیه‌ها و چرب و سیروزه شدن کبد می‌شود.
نیکاربازین
نیکاربازین از داروهای موثر در کنترل کوکسیدیوز در جوجه‌های گوشتی است. مصرف این دارو در طیور تخمگذار و مولد موجب کاهش شدید جوجه‌درآوری و تغییر رنگ زرده می‌شود. همچنین نیکاربازین در تمام طیور سبب کاهش توان مقاومت پرنده به استرس گرمایی شده و تلفات متعاقب گرما را افزایش می‌دهد.
نیتروفورازون
نیتروفورازون منجمله داروهایی است که به منظور کنترل عفونت‌های باکتریایی استفاده می‌شود، با این وجود مصرف آن در برخی نقاط مانند آمریکا ممنوع شده است. مصرف 0.022 درصد از این دارو موجب بیش فعالی پرنده شده که به صورت حرکات سریع و ناگهانی، بانگ‌های بلند و متعدد و افتادن‌های مکرر رو به جلو نمود پیدا می‌کند. بوقلمون در مقایسه با مرغ حساسیت بیشتری به نیتروفورازون داشته و مسمومیت با آن به سرعت باعث آب‌آوردگی غشا قلب و آسیت شده و دز 0.033 درصد آن موجب مرگ بوقلمون می‌شود.
اسید 3-نیترو-4-هیدروکسی فنیلارسونیک
این ترکیب به عنوان محرک رشد در جوجه گوشتی استفاده می‌شود، با این وجود مصرف دو تا سه برابر آن بیش از مقدار توصیه شده موجب اردکی قدم برداشتن، ناهماهنگی عضلانی، کشیدن گردن و در نهایت فلجی می‌شود.
بیفنیل پلی کلر
بیفنیل پلی‌کلر (PCB) ترکیبی آلی و کلره می‌باشد که در رده آلاینده‌های زیست محیطی دیرپا طبقه‌بندی شده و مصرف آن در بسیاری از نقاط جهان به شدت محدود شده است. این ترکیب و عمده مشتقات آن برای انسان و حیوانات به شدت سرطان‌زاست. مسمومیت با این ترکیب در طیور صنعتی که عمر اقتصادی کوتاهی دارند، اغلب به شکل سیروز کبد، آسیت و افت شدید تولید تخم‌مرغ و جوجه‌درآوری و در نهایت مرگ ظهور می‌یابد.
یونوفرهای پلی‌اتر
یونوفرهای پلی‌اتر با تسهیل انتقال کاتیون‌های دو ظرفیتی از غشا سلول و اختلال در فرآیند تنظیم اسمولاریته موجب تورم و پارگی سلول می‌شود. از آنجایی که این ترکیبات به طور وسیع به منظور کنترل کوکسیدیوز در فرمولاسیون خوراک انواع طیور استفاده می‌شوند، بنابراین خطا در توزین و میکس خوراک می‌تواند موجب دریافت مقادیر مازاد این ترکیبات شود. علاوه بر این، اثرات متقابل یونوفرها و ترکیبات دیگر از جمله سولفانامیدها می‌تواند منجر به عوارض ناخواسته حتی در دزهای توصیه شده یونوفرها شود.
مهم‌ترین یونوفرهای پلی‌اتر به شرح زیر می‌باشند:
لازالوسید: این داروی یونوفره موجب افزایش مصرف آب در گله می‌شود و به همین خاطر کوکسیدیوستات مطلوب در فصل گرما می‌باشد. نکته مهم در استفاده از لازالوسید در دیگر فصول سال، لزوم کاهش سطح نمک جیره به منظور پیشگیری از خیسی بستر است اما در مواردی کاهش بیش از حد نمک می‌تواند منجر به افزایش ناگهانی لنگش و ایجاد حالت کلینیکی خاصی شود که آن پرنده روی نوک انگشتان پا حرکت می‌کند.
این سندروم تحت عنوان مسمومیت لازالوسید شناخته می‌شود در حالی که علت اصلی آن کمبود نمک در جیره است. لازالوسید با وجودی که کم‌خطرترین ترکیب یونوفره برای طیور محسوب می‌شود، با آنتی‌بیوتیک کلرامفنیکل تداخل دارویی داشته و موجب نوعی مسمومیت عصبی در جوجه گوشتی می‌شود که نخاع و عصب سیاتیک را درگیر می‌سازد.
موننسین: از متداول‌ترین داروهای یونوفره جهت کنترل کوکسیدیوز در جوجه گوشتی می‌باشد. مصرف موننسین در بوقلمون یا مقادیر بیش از حد آن در جوجه گوشتی موجب شکل خاصی از فلجی می‌شود که در آن پاها مشابه با حالت سندرم مرگ ناگهانی به سمت عقب کشیده می‌شوند. ادامه این مسمومیت موجب مرگ می‌شود.
مصرف این دارو همراه با کلرامفنیکل و اریترومایسین می‌تواند موجب مسمومیت گردد. مصرف همزمان موننسین با تیامولین و اولئاندومایسین باعث میوپاتی، ضعف شدید و توقف رشد می‌شود.
مواردی از کاهش رشد جوجه گوشتی به دنبال مصرف موننسین در فصل گرما گزارش شده است که با افزایش سطح پتاسیم جیره رفع می‌شود. موننسین همچنین با کلرامفنیکل، فلورفنیکل، سولفانامیدها و اریترومایسین تداخل داشته و نباید به طور همزمان مصرف شود. موننسین به دلیل داشتن اثر ثانویه کاهش مصرف آب در گله، از گزینه‌های مطلوب کنترل کوکسیدیوز برای فصل سرما به حساب می‌آید.
ناراسین: مسمومیت با ناراسین در بوقلمون شایع بوده و مصرف آن برای این گونه طیور ممنوع می‌باشد. در جوجه گوشتی نیز مصرف همزمان آن با تیامولین و سولفانامیدها یا مقادیر مازاد آن موجب مسمومیت می‌شود. عوارض مسمومیت با ناراسین شامل فلجی در بال و پاها می‌باشد. از مصرف ناراسین در طیور در حال تخم‌گذاری باید اجتناب شود و مصرف همزمان آن با تیامولین همچون موننسین موجب افت شدید رشد می‌شود. ناراسین با کلرامفنیکل، فلورفنیکل، سولفاکینوکسالین و اریترومایسین تداخل داشته و نباید به طور همزمان مصرف شود.
سالینومایسین: داروی سالینومایسین از دیگر کوکسیدیوستات‌های رایج در جوجه گوشتی است و مسمومیت آن به طور عمده مربوط به استفاده از آن در خوراک طیور مولد است. سالینومایسین در طیور مولد مانند مرغ مادر موجب افت شدید مصرف خوراک، تولید تخم‌مرغ و جوجه‌درآوری شده و منجر به فلجی با پاهای کشیده به سمت عقب (افتادن روی سینه) مشابه با حالت سندروم مرگ ناگهانی می‌شود. مسمومیت با سالینومایسین فاقد علائم کالبدگشایی است. همانند موننسین و ناراسین، از استفاده همزمان این دارو با تیامولین باید اجتناب کرد و حداقل فاصله زمانی بین قطع مصرف تیامولین تا زمان آغاز استفاده از سالینومایسین پنج روز است. سالینومایسین با کلرامفنیکل، فلورفنیکل و اریترومایسین تداخل داشته و نباید به طور همزمان مصرف شود.
پلی تترا فلورو اتیلن
پلی تترا فلورو اتیلن (PTFE) یک فلورو پلی مر سنتتیک بسیار مقاوم با ضریب اصطکاک بسیار پایین است که در تولید ظروف نچسب کاربرد وسیع داشته و با نام تجاری تفلون عرضه می‌شود. این ترکیب در تولید لامپ و برخی انواع هیترهای مورد استفاده در مرغداری‌ها نیز کاربرد دارد. پلی تترا فلورو اتیلن با وجودی که به حرارت مقاوم است اما در دمای بالای 280 درجه سانتی‌گراد منجر به تولید گازهای فلوراید هیدروژن، فلوراید کربن، مونواکسید کربن و فلورو پلی مرهای با جرم ملکولی اندک می‌شود. این ترکیبات به طور مستقیم موجب التهاب و آسیب بافت ریه شده و در صورت تداوم منجر به ادم ریوی و خونریزی می‌شود. پرندگان تلف شده در اثر این مسمومیت فاقد علائم کلینیکی مشخص بوده و صرفا با بررسی استفاده از وسایل گرمایشی جدید قابل شناسایی است.
پروپان
از گاز پروپان به طور گسترده به منظور گرمایش سالن‌های نگهداری طیور به ویژه در قالب مادر مصنوعی استفاده می‌شود. این گاز در صورت نشتی به دلیل سبک بودن جایگزین هوا در سطح نزدیک به زمین می‌شود و در حیوان ایجاد اختناق می‌کند. ریه جوجه‌های تلف شده در اثر پروپان دچار چروکیدگی و ادم شده و هنگامی که در فرمالین قرار می‌گیرد، ته‌نشین می‌شود.
ترکیبات چهارتایی آمونیوم
ترکیبات چهارتایی آمونیوم به طور گسترده برای ضدعفونی استفاده می‌شود. بوقلمون به شدت به ترکیبات چهارتایی آمونیوم حساس می‌باشد و ورود 150 پی‌پی‌ام از آن به بدن موجب مرگ می‌شود. علامت مسمومیت با ترکیبات چهارتایی آمونیوم شامل کاهش مصرف آب، ترشحات بینی، تورم صورت و زجر تنفسی (گاسپینگ) است. تشکیل اولسر در اثر سوختگی با این ترکیبات در انتهای زبان پرنده قابل مشاهده است.
سلنیوم
سلنیوم علی‌رغم آنکه جزو عناصر ضروری برای حیوانات محسوب می‌شود، غلظت بالای آن در خوراک (بیش از 5 پی‌پی‌ام) موجب کاهش باروری و جوجه‌درآوری می‌شود و این اثر را بیشتر به خاطر تغییر شکل اسکلتی در جنین اعمال می‌کند. تغییر شکل منقار، عدم تکامل چشم‌ها و ناهنجاری پاها و بال از دیگر علائم جنینی بیش بود سلنیوم است.
غلظت بالاتر سلنیوم (10 پی‌پی‌ام) موجب صفر شدن جوجه‌درآوری می‌شود. پولت‌هایی که به تازگی وارد مرحله تخم‌گذاری می‌شوند، به مراتب نسبت به مسمومیت با سلنیوم حساس‌تر می‌باشند. به نظر می‌رسد تحمل سطوح بالای سلنیوم در پرندگان مسن به مراتب بیش از انواع دام و اسب بوده و مسمومیت با سلنیوم تنها سبب کاهش جوجه‌درآوری در آنها می‌شود. در جوجه گوشتی، مقادیر بیش از هشت پی‌پی‌ام سلنیوم موجب کاهش رشد می‌شود اما غلظت چهار پی‌پی‌ام آن فاقد تاثیر منفی است.
سدیم (نمک)
مسمومیت با نمک (کلرید سدیم) معمولاً در مقادیر بالای دو درصد خوراک (4000 پی‌پی‌ام در آب) اتفاق می‌افتد و سطوح بالای هشت درصد آن موجب مرگ می‌شود. مسمومیت با سدیم اغلب هنگامی‌که نمک به همراه دیگر اقلام پرنمک مانند پودر ماهی استفاده شود، بروز پیدا می‌کند. همچنین در دسترس بودن سنگ نمک برای پرنده از دیگر دلایل مصرف بیش از حد آن و مسمومیت است.
علائم کالبدگشایی به ندرت در مسمومیت قابل تفریق است اما التهاب روده و آسیت (تجمع مایع در حفره بطنی) قابل مشاهده است. خیسی بستر و فصولات آبکی ویژگی مسمومیت با نمک است. تورم بیضه‌ها در پرنده نر تنها نشانه محرز کالبدگشایی در مسمومیت با نمک است.
سولفانامیدها
سولفانامیدها گروهی از داروهای محلول در آب می‌باشند که به منظور کنترل عفونت‌های باکتریایی و پروتوزوآیی مورد استفاده قرار می‌گیرند. پانسیتوپنی (کاهش سلول‌های خونی) از بارزترین ویژگی‌های مسمومیت با سولفاکوئینوکسالین در طیور است. مصرف طولانی این دارو با دز بالا اغلب موجب عوارض نامطلوب شدید شامل خونریزی در اندام‌های داخلی به ویژه طحال، هایپوپلازی مغز استخوان و آرگانولوزیس در پرنده میزبان می‌شود که به طور عمده ناشی از کمبود ویتامین K است. مشاهده خونریزی روی ماهیچه ران، سینه و حفره بطنی از دیگر علائم مسمومیت با این داروی سولفانامیدی است.
مسمومیت مزمن با سولفانامیدها باعث بی‌رنگ شدن مغز استخوان و کاهش سرعت لخته شدن خون می‌شود. مسمومیت با سولفانامیدها به ویژه در فصل گرما رایج بوده و با افزایش مصرف آب متعاقب گرما، میزان دریافت سولفانامیدها افزایش یافته و مسمومیت تشدید می‌شود. افزودن ویتامین K اغلب منجر به رفع علائم مسمومیت می‌شود. سولفادیمیدین که از جمله داروهای سولفانامیدی محسوب می‌شود، در دزهای بالا باعث کاهش تولید تخم‌مرغ در مرغ تخمگذار شده و همچنین موجب هایپرپلازی لوله‌های سمی نیفر در بیضه خروس و افت شدید باروری در آن می‌شود.
تصویر مربوط به مسمومیت با موننسین است.
منبع: سایت لوتکامین