تکنیک های تعیین جنسیت در پرندگان

به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ در گونه‌های بسیاری از پرندگان جنس نر و ماده از نظر مورفولوژی قابل تفریق نمی‌باشند. با توجه به تفاوت دو جنس از نظر کروموزومی، که در پرندگان بر خلاف پستانداران پرنده نر دارای دو کروموزوم ZZ و جنس ماده دارای کروموزوم‌های جنسی ZW می‌باشد در نتیجه جنس ماده تعیین‌کننده جنس فرزندان می‌باشد.

برای پرورش‌دهندگان و بخصوص صاحبان وخریداران پرندگان زینتی دانستن جنس پرنده بسیار ارزشمند می‌باشد. تعیین جنسیت در پرندگان با تکنیک متعددی از جمله: آتوسکسینگ، آزمایش کلوآک (‍روش ژاپنی)، لاپاروسکوپی- آندوسکوپی (عمل جراحی) و کاریوتایپینگ و... می‌باشند که این تکنیک‌ها پیش از توسعه دانش مولکولی به عنوان بهترین روش‌های تعیین جنسیت پرندگان در کشور‌های توسعه یافته مورد استفاده قرار می‌گرفتند. اما امروزه روش‌های جدیدترو دقیق‌تری از جمله تکنیک‌های مولکولی و تعیین جنسیت جوجه‌ها پیش از تفریخ بصورت اتوماتیک بکار برده می‌شود.

 روش‌های تعیین جنسیت در طیور

A- تعیین جنسیت جوجه‌ها پیش از تفریخ بصورت اتوماتیک.

B- تعیین جنسیت از روش خصوصیات ظاهری:

تعیین جنسیت جوجه‌های یک روزه از راه ژنتیکی یا تعیین جنسیت به روش دستی (Autosexing)

1- تعیین جنسیت از راه سرعت پردرآوری (رشد سریع پر در مقایسه با رشد آهسته)

2- تعیین جنسیت از روی الگوی رنگ پر (رنگ نقره‌ای در مقایسه با رنگ طلایی)

3- خصوصیات ظاهری متفاوت

C- تعییین جنسیت از راه آزمایش کلوآک (روش ژاپنی) و معاینه ناحیه لگنی

D- تعیین جنسیت از راه جراحی

E- تعیین جنسیت از راه مولکولی

1- تکنیک جنسیت بر مبنای هیبریداسیون DNA 

2- تکنیک تعیین جنسیت بر مبنای واکنش‌های زنجیره‌ای پلیمراز (PCR) 

A- تعیین جنسیت جوجه‌ها پیش از تفریخ بصورت اتوماتیک

صنعت جوجه‌کشی جهان هر ساله میلیاردها جوجه یکروزه تولید می‌کند که هر جوجه پس از تفریخ تعیین جنسیت می‌شود. جوجه‌های نر از همان ابتدا به تدبیر انسان جدا شده و جوجه‌های ماده برای تولید تخم‌مرغ پرورش داده می‌شوند. معدوم ساختن جوجه‌های نر باعث سلب حقوق حیوانات و صرف کردن مباحث گوناگون حول محور ذکر شده در صنعت مرغداری می‌شود. با استفاده از فن‌آوری رو به رشد جاری می‌توان جوجه‌ها را پیش از تفریخ بصورت اتوماتیک تعیین جنسیت نمود و جنین‌های درون تخم‌ها را به جای قربانی کردن جوجه‌های یکروزه، به شیوه‌ای معقول و مقبول عام معدوم ساخت.

مزایای روش تعیین جنسیت پییش از تفریخ

1- دقت بالا 2- هزینه کم 3- کاهش استرس جوجه‌ها

تعیین جنسیت جوجه‌ها بصورت خودکار باعث کاهش استرس ناشی از تعیین جنسیت دستی می‌شود که نهایتاً منتج به کاهش دوره انتظار جوجه‌ها شده و دسترسی سریع‌تر به آب و دان را میسر می‌سازد.

اساس تعیین جنسیت دستگاه خودکار وجود ترکیبات استروژنی در مایع آلانتوئیک (مایع جنینی) جنین‌های ماده و عدم وجود این ترکیبات در مایع جنینی جنین‌های نر می‌باشد.

B- تعیین جنسیت از روش خصوصیات ظاهری:

تعیین جنسیت جوجه‌های یک روزه از راه ژنتیکی یا تعیین جنسیت به روش دستی (Autosexing):

بیشتر بدانیم:

تشخیص نر یا ماده قناری

تعیین جنسیت در کوکاتیل (عروس هلندی) لوتینو

راه‌های تشخیص جنسیت کبک نر و ماده

1- تعیین جنسیت از راه سرعت پر درآوری (رشد سریع پر در مقایسه با رشد آهسته)

- سرعت پر درآوری جوجه‌ها مربوط به ژن‌های وابسته به جنس می‌باشد.

- غالبیت پردرآوری آهسته نسبت به پردرآوری سریع

- صفت پردرآوری سریع در نژاد لگهورن، صفت پردرآوری آهسته در نژادهای آمریکایی و نژادهای سنگین

- در جوجه‌ها با پر درآوری سریع پرهای اولیه و ثانویه بلندتر از پرپوشش بدن است و در جوجه‌هایی با پردرآوری آهسته طول پرهای اولیه و پرهای پوششی بدن تقریباً برابر است .

- صفت پر در آوری برای تعیین جنسیت در گله‌های لگهورن سفید تجاری بسیار مفید است. در نتیجه حذف خروس‌ها با رشد کند پرها و نگهداری مرغ‌ها با رشد پر سریع برای تولید تخم‌مرغ

2- تعیین جنسیت از روی الگوی پر (رنگ نقره‌ای در مقایسه با رنگ طلائی)

- یک صفت وابسته به جنس غالب که در بعضی موارد برای تشخیص جنسیت نژادهای مادری تجاری بکار می‌رود.

- غالبیت پرهای نقره‌ای نسبت به پرهای طلائی.

- در این روش تعیین جنسیت با دقت 100درصد می‌توان نرها را از ماده‌ها جدا نمود.

آمیزش مرغ لیموت رک گل باقلایی با خروس ردآیلند:

- سهولت در تعیین جنسیت بلافاصله بعد بیرون آمدن از تخم.

- در جوجه‌های یک روزه صفت گل باقلایی بارز نیست اما در نرها لکه روشن بالای سر، آنها را از ماده‌ها متمایز می‌کند.

- لازم به ذکر است که میزان خطای تعیین جنسیت براساس رنگ بیشتر از خطای روش تعیین جنسیت از روی سرعت رشد پر است.

- آمیزش معکوس باعث بروز صفات وابسته به جنس نمی‌گردد.

- تعیین جنسیت در جوجه‌های گوشتی اجرا نمی‌شود اما در گله‌های تخم‌گذار خوراکی (خروس حذف) و گله‌های مادر (10-8 %گله نگهداری و حذف جوجه خروس‌ها مازاد) دارای اهمیت ویژه‌ای است.

3- تعیین جنسیت طیور باتوجه به خصوصیات ظاهری متفاوت

در بعضی پرندگان، ظاهر پرندگان نر متفاوت با ماده‌ها می‌باشد. نرها معمولاً دارای پرهای رنگین‌تری هستند. به عنوان مثال در اردک‌های Mallard، نرها دارای رنگ سبز زیبایی هستند در حالی که ماده‌ها، رنگ قهوه‌ای ساده‌ای دارند.

تعیین جنسیت اردک

در اغلب مرغ عشق‌ها (Budgerigar) در پرندگان نر بالغ، ناحیه‌ای آبی رنگ در بالای نوکشان دارند در حالی که در ماده‌ها این ناحیه به رنگ قهوه‌ای می‌باشد.

(Cockatiel)عروس هلندی نر، واجد نقاط نارنجی تیره روی گونه و رنگ سیاه تیره، بدون لکه‌های زرد در زیر دمشان هستند؛ در حالی در ماده‌ها نقاط نارنجی کمرنگ در گونه و نوارهای تیره‌ی افقی همراه با لکه‌های زرد در زیر دمشان دیده می‌شود. همچنین در برخی پرندگان توجه به نوع آواز می‌تواند کمک‌کننده باشد.

  

 C- تعییین جنسیت از راه آزمایش کلوآک (روش ژاپنی)

- اصول اولیه تعیین جنسیت به روش ژاپنی درسال 1920 میلادی پایگذاری شد.

- در حال حاضر روش تعییین جنسیت با معاینه کلوآک (روش ژاپنی) به طور گسترده‌ای در کارخانجات جوجه‌کشی اعمال می‌شود.

- در این روش، تشخیص به وسیله‌ی شناسایی اندام تناسلی اولیه یا زائده نرینگی صورت می‌گیرد.

- این روش توسط افراد متخصص انجام می‌گیرد چون این عمل نیاز به دقت و مهارت زیاد دارد.

- این روش بر اساس تشخیص چگونگی برجستگی مخرج در جوجه‌های یک‌روزه استوار است که در برخی جوجه خروس‌ها وجود دارد و برخی مرغ‌ها نیز فاقد آن هستند.

برجستگی‌های مقعدی در تمام جوجه‌ها یکسان نیست و از نظر شکل به سه دسته تقسیم می‌شوند:

1- تیپ دکمه‌ای 2- تیپ عمودی 3- تیپ سه قلو

این برجستگی‌ها در 80% جوجه خروس‌ها مشخص و در 20% جوجه خروس‌ها نامشخص است.

تشخیص جنسیت از راه معاینه برجستگی مقعدی 100% نیست.

در روش ژاپنی به علت سرعت عمل بالای سکسرها اغلب حدود 1/4 تا 1/8 درصد اشتباه و 0/5 تا 1 درصد میزان مرگ و میر بالا می‌رود.

معاینه‌ی ناحیه لگن پرنده

این روش نیاز به مهارت و تجربه دارد. ناحیه لگن در ماده‌ها پهن‌تر از نرها است که این امر اجازه‌ی عبور تخم را به آنها می‌دهد. البته برای استفاده از این روش باید پرنده کاملاً بالغ باشد و پرنده‌ی ماده قبلا تخم‌گذاری کرده باشد.

معیار‌های موثر در تعیین جنسیت از روی برجستگی‌های مقعدی جوجه‌ها و وضعیت آنها

- اندازه برجستگی

- وضعیت برجستگی

- ارتفاع برجستگی

- شکل برجستگی

- خاصیت ارتجاعی برجستگی

- رنگ

- چگونگی باز کردن کلوآک

- اندازه کلوآک

- ظاهرعمومی‌برجستگی

جنسیت از راه جراحی (معاینه آندوسکوپی گنادها)

منظور از گنادها، تخمدان و بیضه است که در پرندگان در داخل بدن قرار دارند. تحت شرایط بی‌هوشی عمومی، اندوسکوپ از طریق برشی کوچک در روی بدن، به داخل فرستاده می‌شود تا گنادها برای تعیین جنسیت بررسی شوند. این روش، روشی خطرناک و تهاجمی است.

- به دو روش لاپاروتومی‌ (laparotomy) و لاپاروسکوپی (laparoscopy) انجام می‌شود.

- اساس تعیین جنسیت به روش جراحی بررسی مستقیم گنادها می‌باشد.

عمل لاپاراتومی (جراحی باز شکمی)

1- مهار و بی‌حسی موضعی پرنده

2- شکافی در ناحیه شکم در بین دو دنده‌ی آخر

3- پیدا کردن جنسیت پرنده از روی وجود گناد‌ها (مجاور ستون فقرات و دقیقا زیر دنده)

پرنده نر یک جفت بیضه دارد اما پرنده ماده فقط یک تخمدان دارد که در سمت چپ بدن قرار دارد. 

عمل لاپاروسکوپی

1- مهار و بی حسی موضعی پرنده

2- ایجاد سوراخ‌هایی کوچک در جدار شکم، برای انجام عمل جراحی.

3- سپس وارد کردن یک کابل فیبر اپتیک (fibre optic) به ناحبه مورد نظر برای معاینه غدد جنسی با دوربین ویدیویی که با فرستادن لوله‌‌ی تروکار به درون سوراخ به داخل شکم ممکن می‌سازد.

لاپاروسکوپ

شامل یک سیستم عدسی‌دار مرتبط به دوربین ویدیویی است و با یک سیستم فیبر نوری که نور را به داخل شکم هدایت می‌کند. و به این ترتیب یک تصویر واضح از محل عمل ایجاد می‌شود.

جراحی لاپاروسکوپی، جراحی با حداقل تهاجم نیز خوانده می‌شود که اندازه برش‌ها در این روش بسیار کوچک‌تر است.

لاپاراسکوپی دوره نقاهت کوتاه‌تر و عوارض کمتری نسبت به لاپاراتومی دارد.

نیاز به مدت زمان اندک (چند دقیقه)

این اعمال جراحی روشی خشن بوده که در صورت وجود تعداد زیادی پرنده، بسیار پرهزینه می‌باشد و همچنین به افراد آموزش دیده و متخصص وتجهیزات خاصی نیازمند است.

F- تعیین جنسیت از راه مولکولی 

از این روش می‌توان برای طوطی‌سانان و بسیاری از گونه‌هایی که تعیین جنسیت از طریق بازرسی خارجی امکان‌پذیر نیست، استفاده کرد. یک نمونه‌ی خون یا ناحیه‌ی پولپ پر می‌تواند به آزمایشگاه‌های مولکولی ارسال شود تا به کمک PCR، کروموزوم‌های جنسی پرنده را شناسایی کنند. این روش بسیار کم تهاجمی بوده ولی نیاز به آزمایشگاه‌های خاص دارد و هزینه‌بر می‌باشد. 

- تفریق جنسیت در یک گونه، از طریق یکسری خصوصیات فیزیکی معرف جنسیت صورت می‌گیرد.

- باتوجه به اینکه گونه‌های زیادی از پرندگان از نظر ظاهر مونومورفیک می‌باشند و نمی‌توان با اتکا به مورفولوژی دو جنس آنها را از هم تفریق نمود. امروزه روش‌های مولکولی جایگزین مناسبی برای روش‌های سنتی می‌باشند.

1- تعیین جنسیت ژنتیکی با استفاده از DNA

DNA مشخصه ژنتیکی هر موجود زنده است که همه ویژگی‌های آن را معین می‌سازد. تقریباً در همه پرندگان برعکس انسان‌ها، کروموزوم‌های ماده تعیین‌کننده جنس فرزندان می‌باشد.

2- تکنیک تعیین جنسیت بر مبنای واکنش‌های زنجیره‌ای پلیمراز (PCR) : 

PCR (واکنش زنجیره ای پلیمراز): مجموعه‌ای از واکنش‌های شیمیایی برای تکثیر توالی‌های معینی از DNA 

محصول PCR تکثیر شده در پرندگان نر به صورت یک باند و در پرندگان ماده که دارای دو کروموزوم Z و W می‌باشند به صورت دو باند با اندازه متفاوت ظاهر می‌شود.

منبع: animalhusbandry-st.blogfa