به گزارش «سرویس آموزشی» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ مطلب پیش‌رو برگرفته از مقاله‌ای علمی است که توسط محققینی با تجربه کاری بالای 10 سال در کاربرد انواع ضدعفونی‌کننده و گندزدا، نوشته شده است. بخش‌های مختلف این مقاله با برچسب «مجموعه آموزشی ضدعفونی‌کننده‌ها، گندزداها» قابل دسترسی است.
میکروب‌کش (Germicide Microbioeidal)
ماده میکروب‌کش عوامل بیماری‌زا و بسیاری عوامل غیر بیماری‌زا را کشته ولی آندوسپورها را ازبین نمی‌برد.
متوقف کننده رشد میکروب‌ها (Microbioestatic)
عواملی که برای ارگانیزم‌ها کشنده نبوده ولی شدیداً از رشد آنها جلوگیری می‌کنند.این عوامل فقط از افزایش تعداد میکرو ارگانیسم‌ها جلوگیری می‌کنند و قادر به کشتن و یا حذف میکرارگانیسم‌ها نبوده و با زدودن و حذف ماده میکروبیواستاتیک، مجددا میکروارگانیسم‌ها رشد و تکثیر می‌یابند.
مواد پاک‌کننده (Detergents) یا مواد موثر سطحی
ماده یا ترکیبی که پس از انحلال در آب، مولکول‌های آبی و یا حلال، کشش سطحی مایع یا کشش سطحی بین دو مایع را تغییر دهد (معمولاً کم کند) ماده موثر سطحی یا (Surfactant) نامیده می‌شود.
گندزدا (Disinfectant) و گندزدایی (Disinfection)
گندزدایی: ازبین بردن اشکال رویشی بالقوه خطرناک ارگانیسم‌های بیماری‌زا بر روی اشیاء بی‌جان است و نمی‌تواند با اطمینان کافی کلیه میکروب‌ها را نابود سازد.
گندزدایی هنگامی به کار می‌رود که عمل استریلیزاسیون غیرممکن و یا غیرضروری باشد.
هدف از گندزدایی به حداقل رساندن خطر عفونت و یا فساد محصولات است که اغلب با کاربرد مواد شیمیایی و از طریق کاهش تعداد میکروب‌ها بویژه میکروب‌های بیماری‌زا در محیط بی‌جان صورت می‌گیرد.
ضدعفونی کردن و ضدعفونی‌کننده
ضدعفونی‌کننده به عواملی اطلاق می‌گردد که از رشد و تکثیر میکروب‌ها در نسوج زنده جلوگیری کرده و یا موجب نابودی آنها می‌گردند و به طور اختصاصی در مورد سطوح زنده کاربرد دارد.
در غلظت‌های پایین یک آنتی سپتیک ممکن است از رشد و نمو جلوگیری نماید، ولی در غلظت‌های بالا ممکن است همان ماده میکروارگانیسم را بکشد. زمان برای این مواد دارای اهمیت خاصی است.
غلظت ضدعفونی‌کننده بایستی نسبت به گندزداها کمتر باشد تا از آسیب به بافت‌های بدن اجتناب گردد.
ضد عفونی کننده (Disinfectant)
هر عامل یا ترکیب شیمیایی را که باعث جلوگیری از عفونت و یا نابودی میکروب‌های بیماری‌زا و سایر میکروارگانیسم‌های مضر می‌گردد ضدعفونی‌کننده می‌نامند (نه الزاما اسپور باکتری‌ها).طبق تعریف انجمن بهداشت عمومی آمریکا به کشتن عوامل پاتوژن با روش‌های شیمیایی و یا فیزیکی که بطور مستقیم اعمال می‌گردد ضدعفونی گفته می‌شود.
گندزدا
گندزدا به موادی اطلاق می‌شود که مانع رشد و یا فعالیت میکروارگانیسم‌ها شود و یا آنها را نابود سازد. در غلظت‌های پائین گندزداها ممکن است باعث جلوگیری از رشد و از بین رفتن فعالیت‌های حیاتی میکروارگانیسم شود اما در غلظت‌های زیاد باعث ازبین رفتن میکروب می‌شود.
ضدعفونی کردن و گندزدایی در کلمه مترادف هستند که در مورد اشیاء و جامدات بیشتر می‌توان کلمه گندزدا و در مورد انسان و جانداران کلمه ضدعفونی به کار می‌رود. تفاوتشان ازنظر علمی دراین است که یک ترکیب شیمیایی که خاصیت ضدعفونی‌کننده دارد در غلظت‌های کم این اثر را دارد ولی یک ترکیب گندزدایی کننده در غلظت‌های بالا اثر مشابه را دارد.
کنترل میکروارگانیسم‌ها به کمک عوامل شیمیائی
بسیاری از مواد شیمیائی قادرند از رشد و نمو میکروارگانیسم‌ها جلوگیری کنند یا آنها را ازبین ببرند. مواد مختلف اثر ضدمیکروبی خودشان را از راه‌های متفاوت اعمال می‌کنند و اثری که بر سطح مواد دارند بسته به نوع ماده‌ای است که باید ضدعفونی شود نیز متفاوت خواهد بود. بنابراین لازم است چگونگی عمل این مواد را شناخت تا بهتر بتوان از آنها استفاده کرد.
هیچ ماده ضدعفونی‌کننده‌ای یافت نمی‌شود که بتوان آن را در تمام موارد به کار برد. اصولاً یک ماده ضدعفونی کننده شرایط زیر را باید داشته باشد :
-1 خاصیت میکروب‌کشی در غلظت پائین.
-2 قابلیت حل شدن در آب یا حلال‌های دیگر.
-3 پایداری و حفظ قدرت ضد میکروبی در طول زمان.
-4 برای انسان وسایر حیوانات سمی نباشد.
-5 هموژن باشد.
-6 با مواد ارگانیک ترکیب نشود. چرا که در این صورت مقداری ازنیروی خود را از دست می‌دهد.
-7 دارای خاصیت ضد میکروبی در حرارت بدن یا حرارت اطاق باشد.
-8 قدرت نفوذ داشته باشد.
-9 فلزات و اجناس را خراب نکرده و رنگ نکند.
-10 خاصیت بوبری (ازبین بردن بو) داشته باشد.
-11 قدرت پاک کنندگی داشته باشد.
-12 در دسترس باشد و گران نباشد.
در مصرف عوامل شیمیایی به منظور ضد عفونی 3 نکته را باید در نظر داشت:
-1 عامل شیمیایی که برای ضد عفونی وسایل آلوده به کار می‌رود ممکن است برای پوست مضر باشد. بنابراین ماده انتخابی باید نسبت به ماده‌هایی که قرار است ضدعفونی کند سازگار باشد.
-2 همه میکروازگانیسم‌ها به طور مساوی نسبت به همه مواد ضدعفونی‌کننده حساس نیستند. میکروب‌های گرم منفی و مثبت حساسیت متفاوتی دارند. اشرشیاکلی خیلی بیشتر ازاستافیلوکوک طلایی نسبت به ضدعفونی‌کننده‌های کاتیونیک مقاوم است.
3- شرایط محیطی باید در نظر گرفته شوند مثل حرارت، PH، زمان، غلظت و حضور مواد ارگانیک خارجی که همگی در نحوه عمل ماده ضدعفونی‌کننده موثر هستند.
برگرفته از مقاله «مجموعه آموزشی ضدعفونی‌کننده‌ها، گندزداها»
گردآوری و تدوین:
مهندس حیدر داراب (کارشناس بهداشت محیط معاونت امور بهداشتی استان آذربایجان غربی)
مهندس روح انگیز سلیمان پور (کارشناس بهداشت محیط مرکز بهداشت شهرستان ارومیه)
مهندس ابراهیم زلفی (کارشناس بهداشت محیط سازمان انتقال خون استان آذربایجان غربی)