به گزارش «سرویس حیوانات خانگی» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ خرگوش معمولاً برای گوشت و پوستش نگهداری میشود. خز خرگوش را coney می‌گویند. هم اکنون ۲۸ نژاد و۷۷ گونه شناسایی شده است.
رایج‌ترین این نژادها خرگوش سفید نیوزلندی می‌باشد، نژادهای رایج دیگر می‌توان به خرگوش البینو و خرگوش قرمز نیوزلندی، نژاد کالیفرنیایی (به رنگ سفید و گوش‌های سیاه ونژاد رکس که دارای پوست نرم وخیلی زیبا می‌باشد اشاره کرد.
می‌توان خرگوشها را در سه گروه تقسیم‌بندی کرد:
۱) نسل‌های اصیل که پوششی کوتاه دارند که با موهای بلندتر و ضخیمتر پوشیده شده‌اند .
۲) نسل‌های رکس و ساتین که پوست مخملی عالی و یا پوشش اطلسی دارند.
۳) نسل‌های فانتزی که الزاماً برای گوشت و خز نگهداری نمیشوند.
رنگ خرگوشهای اهلی سیاه، آبی بنفش کم رنگ، زرد کم رنگ، شکلاتی خرمایی هستند. خرگوشها جز لاگومورف‌ها هستند.
چرخه زندگی خرگوش
در ۴ ماهگی بلوغ جنسی را داریم. ماده‌ها سیکل واقعی ندارند و قادر است در هر زمانی آبستن شود. تخمک‌گذاری شرطی است. دوره آبستنی ۲۸-۳۴ روز است در عدم زایمان از اکسی‌توسین استفاده میشود. تعداد آبستنی در یک سال تا ۱۱ بار نیز می‌رسد. بهترین راه تشخیص آبستنی ملامسه شکم ۱۰-۱۲ روز بعد جفت‌گیری است.
توله‌ها در شب متولد می‌شوند. وزن هنگام تولد ۳۰ گرم در نژاد کوچک و ۷۰ گرم در بزرگترهاست. توله‌ها با چشم بسته متولد می‌شوند وتنها کرک دارند.
در پایان هفته اول موها رشد می‌کنند در پایان هفته دوم چشم‌ها وگوش‌ها باز می‌شوند و در پایان هفته سوم کمی غذای جامد می‌خورند. مادر ۶ و گاهاً ۸ هفته بچهها را شیر می‌دهد.
سیکل تولیدمثل خرگوش
دوره فحلی در خرگوش خیلی روشن نیست ولی این نکته مشخص شده است که خرگوش ماده برای چندین هفته گرایش به جفت‌گیری دارد.
تخمک‌گذاری در خرگوش وابسته به آزاد شدن هورمون لوتئینی‌کننده می‌باشد وتقریباً ده ساعت پس از جفت‌گیری و در نتیجه تحریک ناشی از ان تخمک‌گذاری انجام می‌پذیرد.
این تخمک‌گذاری را اصطلاحاً تخمک‌گذاری القایی می‌نامند. میانگین طول دوره آبستنی۳۱ روز و تعداد نوزاد در هر زایمان بین ۶-۸ عدد می‌باشد .
سن نخستین جفت‌گیری در خرگوش نر ۶-۷ ماه و در خرگوش ماده بین ۸-۹ ماه می‌باشد دوره آبستنی خرگوش۳۱ روز می‌باشد که حدود ۳۵ روز بعد از زایمان دوباره جفت‌گیری میکند، که ۱ روز قبل از این زمان خرگوش نر را باید وارد جایگاه ماده کرد. هر خرگوش ماده ۴ بار در سال زایمان میکند که وزن بچهها هنگام تولد ۱۰۰ گرم می‌باشد که فاقد مو با گوش و چشمانی بسته می‌باشند، که در سن ۵-۸ هفتگی از شیر گرفته می‌شوند طول مدت جنسی خرگوش ۳سال می‌باشد.
راه‌های پرورش خرگوش
پرورش خرگوش را به دو صورت سنتی و صنعتی انجام می‌پذیرد که هر کدام دارای روش‌های مختلفی می‌باشد.
پرورش سنتی خرگوش
پرورش سنتی به سه روش تایلندی، کوزه‌ای و قفسی تقسیم میشود
روش تایلندی
این روش نزدیک‌ترین روش به روش نوین می‌باشد در این روش حیوان در قفس‌های چوبی نگهداری می‌شد.
عیوب روش تایلندی: ۱- جویده شدن قفس توسط حیوان ۲- عدم بهداشتی بودن چوب به علت نفوذ ادرار در آن و شیوع بیماری در سطح مزرعه.
روش کوزه‌ای
در این روش حیوان را در اتاقک‌هایی کوچک که در هریک از آنها حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ حیوان جا می‌گرفت رها کرده و کوزه‌هایی گلی دهان گشاد در اختیار حیوان قرار داده می‌شد که حیوان در آن لانه‌گیزینی می‌کرد.
عیوب روش کوزه در این روش برای جلوگیری از ورود سایر جانوران کلیه منافذ پوشانده می‌شد وجریان هوا وجود نداشت ودر تابستان‌ها به علت کمبود هوا دچار تلفات بالا می‌شد وبه علت نبود تهویه اشاعه بیماری تنفسی در گله می‌شد.
روش قفسی
این روش به ۲ صورت انجام می‌پذیرفته: ۱- متحرک ۲- روش ثابت
در روش متحرک حیوان در قفس‌هایی که دارای کف توری بوده که دارای چرخ‌هایی کوچک وکم ارتفاع بوده به صورتی که کف قفس با سطح زمین تماس داشته باشد.
قفس را در فصول تابستان و بهار و پاییز به مزرعه برده وبر روی علف‌ها گذاشته و حیوان از آنها تغذیه کرده و در زمستان‌ها با علوفه تغذیه می‌شد .
روش ثابت نیز به این صورت می‌باشد که در فضای باز محیطی محصور بزرگی ایجاد نموده و حیوان را در پرورش می‌دهند.
عیوب این روش در روش متحرک: ۱- استرس زیادی به حیوان وارد میشود و علف‌های زیر پای حیوان با ادرار حیوان آلوده شده و باعث ایجاد بیماری شده و دیگر اشکال آن در صورت وجود بچه در لانه ماده خرگوش اجازه ورود به دیگران را نمی‌داد و حیوان در زیر نور مستقیم آفتاب و دیگر شرایط جوی دچار مشکلاتی شده در نهایت تلف می‌شد.
روش‌های صنعتی پرورش خرگوش
این روش نیز به دو نوع سیستم باز و بسته تقسیم‌بندی میشود
سیستم باز:
این سیستم بیشتر در مناطقی که دارای آب و هوای معتدلی می‌باشد صورت می‌گیرد در این روش ۳ ردیف قفس در روی هم قرار می‌گیرند که دارای کف‌های مشبکی برای خروج کود حیوان می‌باشد.
زیر هر قفس به‌وسیله صفحه با شیب ۴۵ درجه‌ای به پشت قفس زیرین اتصال پیدا میکند. بهتر است قفس‌ها را در جایی قرار داد که که دور از باد و جریان‌های هوایی باشد.
ودر بالای قفس‌ها باید سطحی شیب‌دار ایجاد کرد که مانع ورود باران به داخل قفس‌ها شود.
در مورد خرگوشهای مولد باید در مراحل آخر آبستنی به قفس مولدین انتقال پیدا کنند که بعدا توضیح داده خواهد شد.
ظروف غذایی در سیستم باز
دراین سیستم از روش آبخوری نیپلی استفاده میشود یا ظروف پیمانه‌ای در مورد ظروف غذاخوری باید در پشت قفس تعبیه گردد به صورتی که اندازه نصف طول سر حیوان باشد که حیوان نتواند وارد آن شود.
مزایای این سیستم عدم هزینه اولیه ساخت سالن
عیوب این سیستم عدم کنترل دما و بیماری‌های منطقه‌ای
پرورش خرگوش در سیستم بسته
در این روش قفس‌ها در داخل سالن نگهداری می‌شوند در این روش کلیه عوامل تحت کنترل می‌باشد این سیستم دارای بازده خوبی می‌باشد. ظروف آبخوری از روش نیپلی استفاده میشود و در مورد ظروف غذا به دوصورت تغذیه پیلتی و علوفه‌ای می‌باشد در مورد غذای پیلتی می‌توان از ظروف پیمانه‌ای استفاده کرد و در مورد تغذیه علوفه از ظروفی مشبکی استفاده میشود که حیوان از علوفه‌هایی که از بین این شبکه بیرون آمده است استفاده میکند. در این صورت مواد غذایی آلوده نمیشوند.
قفس: اندازه قفس برای پرواربندی
اندازه قفس برای هر ۵ قطه خرگوش ۵۰ در ۳۰ به ارتفاع ۲۵ می‌باشد .
قفس مولدین
قفس مولدین برای هر راس خرگوش مولد با توجه به وزن آن در نظر گرفته میشود به‌طور مثال بر هرجفت خرگوش مولد به وزن ۷ پوند (کیلوگرم۳,۱۷۵۲) قفسی ۴۵در۴۰ به ارتفاع۴۰ مورد نیاز است.
قفس زایمان
قفس زایمان به ۲ بخش اطاق نگهداری نوزاد و محوطه تقسیم میشود اندازه قفس به‌اندازه مولدین است، با این تفاوت محوطه به اندازه ۲۰ در ۲۵ در پشت قفس ایجاد شده که به‌وسیله دری به قطر ۱۵ سانتی‌متر به محوطه وصل میشود که باید ظرف زایمان ظرفی پلاستیکی که در کف آن مقداری کاه قرار داده‌ایم، باشد.
البته در موقع نزدیک شدن زایمان ماده خرگوش باکندن مقداری از موهای خود سطح بستر را افزایش داده یک نکته دیگر در مورد قفس زایمان باید به گونه‌ای تعبیه گردد که در مواقع لازم اتاق زایمان از محوطه به وسیله صفحه‌ای از هم جدا شوند.
شرایط سالن
دمای مناسب برای خرگوش ۱۸-۲۴ درجه سانتی‌گراد می باشد هوادهی مناسب برای کاهش بو در سالن لازم می‌باشد اگر دمای محیط ۲۹درجه سانتی‌گراد یا بالا تر برسد، پالایش هوا کمکی نیز ضروری است تعویض هوا در سالن ۵ الی۱۵باردر ساعت باشد رطوبت مناسب سالن در حدود۵۰درصد می‌باشد.
نور مورد نیاز خرگوش در طول روز ۱۴ ساعت می‌باشد و اگر از این زمان کمتر بشود موجب اختلالت جنسی مخصوصاً در گله مولدین میشود .
تغذیه خرگوش
میزان مصرف غذا در خرگوشها بطور متوسط روزانه حدود ۵ گرم به ازاء ۱۰۰ گرم وزن بدن است .
بهترین ماده غذائی برای خرگوشها، جیره‌های غذائی تجاری است که ترکیبات آن بر اساس نیاز حیوان تنظیم شده است .
این جیره‌ها معمولاً حاوی ۱۷% – ۱۴% پروتئین، ۲۲% – ۱۲% فیبرخام و ۲۵۰۰ – ۲۱۰۰ کیلو کالری انرژی هستند.
در کنار این مواد می‌توان از سبزیجات مختلف نیز استفاده نمود و باید توجه کرد که سبزیجات فاسد و کپک زده نباشند.
خرگوش از نظر فیزیولوژیک شبه نشخوارکننده (Pseudoruminant) بشمار می‌رود و چون میکروفلور دستگاه گوارش آن نسبت به تغییرات اسمولاریته و PHبسیار حساس است، بنابراین تغییر نوع مواد غذائی باید به آهستگی و طی مدت – ۴ روز انجام گیرد و هرگونه تغییر ناگهانی در محتویات جیره غذائی، بخصوص استفاده از جیره‌های غنی از کربوهیدرات می‌تواند با ایجاد اختلالات شدید گوارشی سبب مرگ حیوان گردد.
در مورد تغذیه خرگوش ما می‌توانیم از انواع ضایعات کشاورزی و کارخانه‌ای صنایع غذایی استفاده کنیم.
هزینه خوراک خرگوش بسیار پایین می‌باشد، نکاتی دیگر که در مورد تغذیه خرگوش باید به آن اشاره کرد.
مدفوع خواری در خرگوشها
خرگوشها معمولاً برخی از موادی که خورده‌اند را بدون انکه هضم شود شب‌ها دفع می‌کنند و دوباره با واکنش لیس زدن معقد آنها را می‌خورند. خرگوشها معمولاً دو نوع ماده غذایی را دفع می‌کنند.
یکی مواد مخاطی که از سکوم می‌آید و خرگوشها آن را می‌خورند این عمل برای ذخیره کردن آب و ویتامین انجام می‌پذیرد.
نوع دیگر مدفوع که خشک است چهار تا ۸ ساعت پس از غذا خوردن تولید میشود این ماده معمولاً هضم نمی‌گردد در واقع در خرگوش مواد غذایی در مدت ۲۴ ساعت ۲بار از لوله گوارشی عبور میکند.
تشخیص جنسیت خرگوش
حیوان نر:
سوراخ تناسلی گرد می‌باشد.
غبغب حیوان (چین پوستی جلوی گردن) پدیدار می‌باشد.
سر پستانک‌های پستان اشکار نیست.
بیضه‌ها به آسانی دیده می‌شوند فقط به این نکته باید توجه داشت که مجرای کشاله رانی در خرگوش در سراسر زندگی حیوان باز است، در نتیجه بیضه‌ها به آسانی وارد محوطه شکمی می‌شوند و ممکن است نتوان آنها را در کیسه بیضه یافت.
ملامسه پوست حشفه که سبب بیرون آمدن آلت تناسلی میشود. فاصله آنوژنیتال بلندتر است.
حیوان ماده:
سوراخ تناسلی بیضوی می‌باشد.
غبغب حیوان بزرگ و آشکارتر دیده میشود سر پستانک‌های پستان‌های حیوان پدیدار و آشکار می‌باشند.
طرز گرفتن خرگوش
خرگوش را نباید از گوش یا ۲پای عقب آن گرفت باید از پوست شل شانه‌اش را با یک دست و بادست دیگر قسمت خلفی حیوان را گرفت. اگر مراقب قسمت خلفی حیوان نباشیم حیوان برگشته و موجب شکستن کمر حیوان میشود.
سیستم جمع‌آوری کود
در سیستم بسته بهداشتی‌ترین و بهترین روش روش سطح شیب‌دار می‌باشد. که با زاویه ۴۵ درجه از زیر قفس کود را در ظرف مورد نظر می‌ریزد روش دیگر روش چالی می‌باشد در این روش گودالی شیب‌دار در زیر قفس حیوان تعبیه می‌گردد که و در زیر قفس حیوان توری نسب می‌گردد در این روش ادرار و مدفوع از هم جدا شده و کود خشک به دست می‌آید.
روش بعدی روش سینی می‌باشد در این روش در زیر قفس سینی به عمق۵ سانتی‌متر قرار داده میشود که کود در داخل آن ریخته و روزانه جمع‌آوری می‌گردد.
حمل ونقل
حیوان را باید در سبدهای حمل مرغ قرار داد در هر سبد ۱۰ خرگوش
کشتار
سیستم کشتار صنعتی خرگوش مانند مرغ می‌باشد فقط در قسمت پرکنی، پوست‌کنی انجام می‌پذیرد و بعد از کشتار حیوان باید به مدت ۱۲ ساعت آویزان گردد تا خون از بدن آن خارج گردد وبعداً به صورت تک تک بسته‌بندی شده و به صورت منجمد راهی بازار مصرف میشود.
منبع: دامپزشکان - مرکز علمی آموزشی خبری دامپزشکی