به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ کوکسیدیوز (Coccidiosis) یکی از مهمترین بیماری‌های طیور در سراسر جهان است که توسط تک یاخته‌ای از جنس ایمریا (Eimeria) ایجاد می‌شود. گونه‌های مختلف ایمریا غالباً در روده ماکیان تاثیر گذاشته، ایجاد «آنتریت» می‌کنند.
با وجود آمدن مرغداری‌های متراکم وصنعتی به شکل امروزی، کوکسیدیوز نیز به عنوان یکی از بیماری‌های مهم از نظر اقتصادی شناخته شد. علیرغم پیشرفت‌های زیادی که در رابطه با پیشگیری و درمان کوکسیدیوز از 60 سال گذشته صورت گرفته است با این وجود این بیماری در حال حاضر نیز یکی از علل عمده بروز ضایعات و خسارت در صنعت مرغداری به حساب می‌آید. با گسترش هرچه بیشتر صنعت مرغداری و از رده خارج شدن تعدادی از داروهای اولیه، نیاز به بکارگیری روش‌های جدیدتر پیشگیری و استفاده از داروهای موثرتر برای درمان و بالاخره بهبود مدیریت مرغداری و استفاده از ابزارهای جدید مدیریتی برای مهار کوکسیدیوز و کاهش ضایعات اجتناب‌ناپذیر می‌باشد.
از آنجا که اووسیت‌ها را می‌توان در هر نقطه‌ای که محل پرورش طیور است یافت، لذا ریشه‌کنی بیماری و یا عاری کردن مرغداری از وجود اووسیت امری غیرممکن می‌باشد.
عامل بیمارى انگلى از نوع تک یاخته‌ای است که عامل آن، «ایمریا» نام دارد. بیماری در هر سنی مشاهده شده اما اغلب در سومین هفته پرورشی به بعد رخ می‌دهد.
اتیولوژی کوکسیدیوز
9 گونه پروتوزوآ کوکسیدیا، جنس ایمریا به عنوان انگل بیماری کوکسیدیوز شناخته شده‌اند:
Eimeria acervulina, E.hagani, E.maxima, E.mitis, E.mivati, E.necatrix, E.praecox, E.brunetti, E.tenlla.
اوسیست‌ها در اندازه متغیر هستند. ایمریا ماکسیما بزرگترین ایمریا ست (در حدود 20*30 میکرون) و ایمریا میتیس کوچکترین است (14*16 میکرون) و به خاطر اندازه‌های متفاوت تمام اوسیست‌های ایمریا، تشخیص آنها از هم تقریباً غیر ممکن است. تکنیک‌های مولکولی PCR یکی از بهترین راه‌ها برای تشخیص آنها از روی DNA آنهاست.
بیماری کوکسیدیوز در دو نوع می‌باشد: 1) کوکسیدیوز روده‌ای 2) کوکسیدیوز سکومی
ایمریا تنلا سکوم و بقیه ایمریاها روده را تحت تأثیر قرار می‌دهند. ایمریا نکاتریکس و ایمریا آسرولینا در عفونت‌های شدید روده‌ای دخیل‌اند.
این انگل‌ها در داخل سلول‌های «اپی تلیوم» و تحت «اپی تلیوم» روده میزبان رشد و تکثیر پیدا می‌کنند. این بیماری خسارات اقتصادی چشمگیری به دنبال خواهد داشت که باید به آن هزینه‌های مربوط به داروهای پیشگیری و درمان کوکسیدیوز را هم افزود. برخلاف سایر میکروارگانیسم‌های آلوده‌کننده طیور، کوکسیدیاها را هر جایی که طیور در آن پرورش می‌یابند، می‌توان یافت. رطوبت زیاد و نامناسب بودن بستر از عوامل مهم در بهوجود آمدن این بیمارى است.
کوکسیدیوز می‌تواند به صورت خیلی خفیف تا خیلی شدید بروز نماید. سویه‌های خاص از کوکسیدیاها به طور گوناگون پرنده را مبتلا می‌سازند که این باعث تفاوت در علائم می‌شود.
دوره زندگی انگل کوکسیدیوز و راه‌های انتقال
الف ـ مرحله تقسیم غیرجنسی:
این مرحله در داخل روده‌ها صورت می‌گیرد ودر طی آن جداره خارجی اووسیت اسپوردار در اثر هضم توسط اسیدهای معده ازبین می‌رود و اسپورزوئیت دوکی شکل متحرک آزاد شده که به دیواره روده‌ها حمله می‌کند ودر آن جا تکثیر یافته وبه سلول‌های دیگری حمله می‌کند ومروزوئیت را ایجاد می‌کند. مروزوئیت‌ها متحرک بوده وبه سلول‌های دیگر حمله می‌کنند و با ادامه این تقسیمات بعد از تخریب بسیاری از سلول‌های روده تعداد زیادی مروزوئیت تولید می‌گردد ودیده شده است که در یک سلول در حدود 2/5میلیون مروزوئیت تولید می‌شود.
ب ـ مرحله تقسیم جنسی:
مروزوئیت متحرک به دو نوع سلول مختلف تبدیل می‌گردد که عبارتند از:
ـ ماکروگامتوسیت: یا سلول‌های جنسی ماده.
ـ میکرو گامتوسیت: یا سلول‌های جنسی نر.
سپس دو سلول جنسی نر وماده درهم آمیخته شده وسلول تخم (زیگوت) ویا اووسیت را ایجاد می‌کنند که همراه با مدفوع خارج می‌شود ودوره زندگی انگل تکرار می‌شود.
این مرحله، یعنی از دخول اووسیت به روده‌ها تا خروج آن همراه با مدفوع تقریباً چهار تا پنج روز به طول می‌انجامد.
ـ پرندگانی بهبود یافته، حامل انگل خواهند بود اما دوباره به بیماری مبتلا نمی‌گردند، درنتیجه برای همیشه منبع آلودگی پرندگان سالم باقی خواهند ماند.
ـ بیماری ممکن است از راه تماس با پرندگانی تازه خریده شده ویا از راه آمیزش با پرندگانی همسایه ویا از راه وسایل آلوده منتقل گردد.
ـ علاوه بر عوامل فوق‌الذکر، عوامل دیگری مانند انتقال به مکان جدید، کمبود مواد غذایی وآلودگی آب ویا ابتلای به بیماری‌های دیگر، می‌تواند درایجاد بیماری مؤثر باشد.
ایمریاهای بیماریزا و سایر انواعی که طیور مختلف را درگیر می‌سازند.
|
نوع طیور |
نوع ایمریا بیماریزا |
موضع و محل ابتلا |
مرغ |
ایمریا آسرولینا
ایمریا میواتی
ایمریا ماگزیما
ایمریانکاتریکس
ایمریاتنلا
ایمریابرونتی |
دوازدهه
دوازدهه
قطعه میانی و انتهای روده
قطعه میانی انتهای روده
روده کور
قسمت انتهایی روده و راست روده |
بوقلمون |
ایمریا آدنوئیدس
ایمریا مله آگریمیتیس
ایمریاگالوپاوونیس (E.galophvonis) |
روده کور
قطعه میانی انتهای روده
قسمت انتهایی روده در راست روده |
غاز |
ایمریادیسپرسا (E.dispersa)
ایمریاآنسریس (E.anseris)
ایمریاترونکاتا (E.truncata) |
دوازدهه و روده
دوازدهه
کلیه |
|
اردک |
تیزریاپرنیسیوزا (Tyzzeria perinciosa)
Wenyonella Philiplevinei |
تهی روده
قسمت انتهای روده |
|
کبوتر |
Eimeria labbeana |
قسمت انتهایی روده |
نشانه‌های کالبدشکافی در بیماری کوکسیدیوز
خونریزی‌های بسیار ریز در روده کوچک که از سطح بیرونی روده قابل مشاهده هستند. به محض بریدن روده، سریعاً چین می‌خورد. در موارد کوکسیدیوز سکومی، سکوم پر از مدفوع خون آلود می‌باشد.
گاهی پرندگان مبتلا بدون آنکه ظاهراً به این بیماری مبتلا شده باشند و در حالتی که به ظاهر از وضعیت خوبی برخوردارند بطور غیرقابل انتظاری تلف می‌شوند چنین حالتی در پرندگان جوان بیشتر اتفاق می‌افتد. این بیماری یک بیماری مدیریتی مزمن یا حاد می‌باشد که مرگ و میر بالا در گله، بی‌اشتهایی پرندگان، کاهش مشهود در مصرف غذا، لاغری، تورم روده، اسهال خونی-موکوئیدی، خونریزی روده، جراحات سکوم و بدن پف کرده، اسهال و کاهش در تولید تخم در مرغان تخم‌گذار و سستی عمومی از نشانه‌های بارز این بیماری می‌باشد.
نشانه‌های درمانگاهی
بیماری به دو صورت تظاهر می‌یابد:
1ـ پرندگان حامل بیماری که نشانه‌های درمانگاهی از خود نشان نمی‌دهند:
این حالت در پرندگان بالغ و پرندگان بهبود یافته از بیماری دیده می‌شود و در آن کوکسیدیا از راه مدفوع، دفع، پرندگان با خوردن غذای آلوده دوباره به عفونت مبتلا می‌گردند و بدین گونه دوره زندگی کوکسیدیا ادامه می‌یابد بدون آن که نشانه‌های بیماری ظاهر گردد.
2ـ پرندگان مبتلا به شکل حاد بیماری:
این حالت در جوجه پرندگان از سن سه هفتگی دیده می‌شود. جوجه‌ها در این سن به علت نداشتن دستگاه ایمنی، توانایی مقابله با بیماری را ندارند ودر اثر عفونت، تعداد زیادی از سلول‌های روده از بین می‌روند ودر نتیجه عوارض روده‌ای مانند اسهال موکوسی و گاه خونین ایجاد می‌کنند.
پرندگان مبتلا دچار لاغری مفرط، ناراحتی وضعف عمومی می‌گردد که ممکن است منجر به فلجی شود و معمولاً مرگ ومیر پرندگان در نتیجه ضعف ویا عفونت باکتریایی ثانویه اتفاق می‌افتد.
از علائم دیگر می‌توان به لاغر شدن - کم‌خونی همراه با اسهال زرد یا سفید و نیز کم اشتهائی و عطش زیاد نام برد.
بیشتر بدانیم:
آشنایی با بیماری کوکسیدیوز (Coccidiosis)
مدیریت پیشگیری از کوکسیدیوز در مرغداری
ضد کوکسیدیوزها یا کوکسیدیواستات‌ها
کنترل کوکسیدیوز، نخستین گام در عملکرد گله
فاکتورهای مستعدکننده کوکسیدیوز
1- شیوع شدید بیماری در بسترهای مرطوب
2- رطوبت بالا و ازدحام زیاد گله
3- حساسیت بالای جوجه‌های گوشتی نسبت به مرغ‌های تخم‌گذار
تشخیص کوکسیدیوز
بیماری را می‌توان با نمونه‌گیری از محتویات روده‌ها وبررسی نمونه در زیر میکروسکوپ ومشاهده اووسیت تشخیص داد. همچنین می‌توان ارگانیسم‌های کوکسیدیا را در بافت‌ها را نیز رؤیت نمود.
تشخیص تفریقی
بیماری‌های زیادی از نظر وجود اسهال با هم مشابه هستند که گاهی این اسهال خون آلود می‌باشد، مانند آلودگی به کرم‌های نخی شکل، کرم‌های گرد وکرم‌های نواری و همچنین عفونت باکتریایی نظیر سالمونلوز و اشیرشیاکلی از بیماری‌هایی هستند که با اسهال همراهند.
تشخیص و مانیتورینگ کوکسیدیوز در گله‌های گوشتی
کوکسیدیوز در طیور، ناشی از تهاجم انگل کوکسیدیا به دیوار سلول روده است و درجه ضایعات به وجود آمده در دیواره بستگی مستقیم به تعداد کوکسیدیای مورد تهاجم قرار گرفته دارد.
علاوه بر تعداد کوکسیدیا، ضایعات دیواره سلولی بستگی به نوع سلول‌های روده نیز دارد. اولین نشانه وجود کوکسیدیوز در گله گوشتی کاهش عملکرد است. کاهش عملکرد و راندمان تبدیل غذایی حتی در کوکسیدیوز خفیف و تحت کلینیکی نیز بسیار محسوس می‌باشد. در حال حاضر بکارگیری برنامه دائمی مانیتورینگ مطمئن‌ترین روش برای دانستن وضعیت ابتلاء گله به کوکسیدیوز می‌باشد برنامه مانیتورینگ مورد اشاره باید شامل شمارش اووسیت و بررسی ضایعات در دیواره سلولی باشد.
با اعمال برنامه مانیتورینگ و شمارش اووسیت، در درازمدت می‌توان وضعیت گله‌ها را با یکدیگر مقایسه کرد و در صورت وجود نشانه‌های کوکسیدیوز به رفع بموقع مشکل اقدام نمود.
پیشگیرى
مدیریت درست، رعایت دستورهاى بهداشتى و به وجود آوردن محیط مناسب در سالن، اهمیت زیادى دارد. بهعلاوه، خوب و مناسب بودن بستر بهطور چشمگیرى در پیشگیرى این بیمارى اثر دارد.
در پرورش طیور به صورت متراکم، اووسیت‌ها سریعاً در بستر تکثیر یافته و تماس مرغ و وارد شدن تعداد زیادی اووسیت به درون دستگاه گوارش و روده سبب بروز کوکسیدیوز کلینیکی در طیور می‌گردد. برعکس، در پرورش طیور به صورت غیر متراکم، چون تعداد اووسیت‌ها در واحد سطح کم می‌باشد لذا با وارد شدن تعداد کمتری اووسیت به درون دستگاه گوارش علاوه بر اینکه کوکسیدیوز کلینیکی بروز نمی‌کند بلکه سبب ایجاد ایمنی بر علیه بیماری نیز می‌شود. بنابراین با اعمال و یا استفاده از ابزارهای مدیریتی موثر که سبب کاهش تعدادی اووسیت‌ها در بستر گردند علاوه بر این که از بروز بیماری کلینیکی جلوگیری خواهد شد، بلکه گله بتدریج و با کسب ایمنی، در برابر بیماری کاملاً مقاوم و مصون خواهد گردید.