به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ مطلب پیش‌رو برگرفته از کتاب "اصول معاینه دستگاه گوارش و اعصاب در نشخوارکنندگان و تک‌سمی‌ها" می‌باشد که مطالب آن عمدتاً در باب درمان و اهمیت آن در دام‌های کوچک نوشته شده است، افزون برآن موضوع درمان در دام‌های بزرگ از دیدگاه اقتصادی مطرح گردیده است.
نیازهای پرورش دام خود را بیابید
جویدن غذا
خرد کردن غذا در گاو به شکل آسیاب کردن است و عمدتاً به هنگام نشخوار خرد و جویده می‌گردد. به عکس در تک‌سمی‌ها عمل نشخوار وجود نداشته و غذا پس از آنکه با لب‌ها گرفته شد توسط دندان‌های آسیا خرد می‌گردد. عمل جویدن ممکن است تحت‌تاثیر ضایعات و جراحات دردناک مختلف التهابی و غیرالتهابی زبان مانند اکتینوباسیلوز، تب برفکی، تب نزله‌ای بدخیم و التهاب حفره دندانی، شکل غیرطبیعی دندان‌ها، ردیف نبودن دندان‌ها و بد بسته شدن آن‌ها، فلجی فک پایین و اختلالات فک و گونه شامل اکتینوباسیلوز، آبسه، شکستگی، تورم فک، استئودیستروفی فیبروزا در اسب و بز، اجسام خارجی سفت و سخت، قرار گیرد. همین‌طور اسپاسم و فلجی عضلات جوشی، ناهنجاری مادرزادی فک مانند هیپوگناتیا می‌توانند در جویدن غذا مشکل ایجاد نموده یا مانع آن گردند. در فلجی (مثلاً فلج عصب زیرزبانی یا بوتولیسم) امکان بیرون افتادن لقمه غذایی از دهان وجود دارد.
بیشتر بدانیم:
اصول معاینه دام
نفخ در دام
بیماری‌های دستگاه گوارش گوساله‌ها
ذغال گاو (شارکول زوفاکپ)
بلع غذا
به‌دنبال جویدن و آغشته شدن مواد غذایی به بزاق غذا به شکل لقمه غذایی درآمده که ابتدا در وسط دهان قرار گرفته و سپس با حرکت زبان به طرف عقب بین چین‌های گلو سوق داده شده و به بخش خلفی گلو می‌رسد. با شروع فاز دوم کام نرم بلند شده و بخش خلفی مجرای منخرین را بسته و اپی‌گلوت حنجره را می‌بندد. تنفس لحظه‌ای متوقف شده و با نزدیک شدن غذا به خلف چین‌های گلو حفره دهان بسته شده و در خروج غذا به بیرون جلوگیری می‌نماید. سپس عضلات حلق منقبض شده و لقمه غذایی به طرف مری رانده شده که همزمان متسع می‌گردد. مرحله سوم رفتن لقمه غذا در طول مری است تا به شکمبه و یا معده برسد.
حرکت لقمه غذا را می‌توان در سمت چپ گردن به شکل یک موج پریستالتیک به سمت معده مشاهده نمود. در برخی از بیماری‌های حلق و مری خصوصاً انسداد به‌وسیله اجسام غیرمتنفذه، جراحات، ادم، سلولیت، آبسه یا تورم گره‌های لنفاوی و به‌ندرت در نتیجه اسپاسم یا فلجی ممکن است عمل بلع برای دام مشکل یا غیرممکن گردد. اختلال در بلع با ترشح بزاق به خارج، تهوع، ناله، سرفه و تجمع غذا در داخل گونه یا حلق (همراه با یک حرکت چرخشی به ویژه در هنگام جویدن) مشخص می‌گردد. برخی اوقات لقمه غذایی از دهان بیرون می‌افتد یا در اثر عطسه از بینی به بیرون پرتاب می‌شود. در مناطقی که هاری وجود دارد در صورتی که بلع بیمار به سختی صورت گیرد ابتدا باید به این بیماری مشکوک شد.
در هریک از اختلالات اخذ غذا، با معاینه محوطه دهان و حلق و مری باید علت آن مشخص گردد. با این وجود اگر دستکش مناسب (دستکش پلاستیکی یا لاستیکی محکم) در دسترس نباشد یا امکان مقید کردن دام بدون ایجاد خطر برای انسان وجود نداشته باشد، از معاینه دام مشکوک به هاری باید صرف‌نظر نمود. گاهی اختلالات مغزی به غیر از هاری مانند آبسه مغز و آنسفالیت نیز عمل بلع را دچار اشکال نموده و دام قادر به بلع نیست.
تشنگی
گاو بالغ در آب و هوای معتدل در صورت مصرف غذای خشک روزانه به ۵۰ تا ۸۰ لیتر آب و در صورت مصرف غذای سبز به ۲۵ تا ۴۰ لیتر آب نیاز دارد. نیاز به آب در درجه حرارت‌های بالاتر خصوصاُ بعد از گذراندن یک روز گرم و آفتابی در مرتع ممکن است از این مقادیر نیز بالاتر رود. در گاوهای پرشیر و دام‌های مبتلا به اسهال یا اختلالات همراه با تب و ترشح اکسودا یا در نارسایی کلیوی، تشنگی افزایش می‌یابد (این‌گونه دام‌ها باید با سایر دام‌های گله که در شرایط مدیریت و تغذیه مشابه قرار دارند، مقایسه شوند). کسب اطلاعات دقیق از مقدار آب مصرفی دام به علت افزایش استفاده از آبخوری‌های اتوماتیک مشکل می‌باشد اما در صورت نیاز می‌توان دام را وادار به نوشیدن آب از یک سطل به جای آبخوری اتوماتیک نمود.
منبع: اصول معاینه دستگاه گوارش و اعصاب در نشخوارکنندگان و تک‌سمی‌ها / دکتر محمدقلی نادعلیان، دکتر فریدون نورمحمدزاده، دکتر عباسعلی اطمینانی