به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ بیماری بروسلوز (brucellosis) به افتخار «دیوید بروس» پزشک اسکاتلندی، بروسلوز و به علت مشاهده اولین مورد در جزیزه مالت بیماری تب مالت، نامیده می‌شود، بیماری تب مالت که در حیوان به نام سقط جنین واگیر مرسوم است به نام‌های دیگری نظیر تب مواج، تب مالت، تب دیوانه، تب جیبرالتال، تب مدیترانه، تب آبورتوس، سقط جنین مسری، سقط جنین عفونی، اپیدیدمیت قوچ و بیماری بانگ (در گاو) نیز نامیده می‌شود.
این بیماری به لحاظ ویژگی‌های عامل مولد آن که عمدتاً میکروب درون یاخته‌ای می‌باشد، چهره بسیار متفاوتی دارد و به بیماری هزار چهره معروف است، لذا شناخت، مبارزه و ریشه‌کنی آن با دشواری‌های خاصی همراه می‌باشد. بیماری از طریق مصرف شیر خام و فرآورده‌های لبنی آلوده از طریق لوله گوارش به انسان سرایت می‌کند، ولی گوشت و فرآورده‌های گوشتی کمتر منشأ آلودگی می‌باشند.
این بیماری بیشتر در فصول تابستان و بهار یعنی فصل زایش و شیردهی دامها دیده می‌شود. به منظور کنترل و پیشگیری بروز این بیماری در جوامع انسانی و دامی ابتدا باید به شناسایی انواع عوامل بیماری‌زا، سیر و نحوه انتشار آنها در بین جمعیت دامی، نحوه سرایت بیماری بین دامها و یا انسان و در نهایت روش‌های پیشگیری از انتشار بیماری بپردازیم.
عامل بیماری تب مالت
بروسلا‌ها باکتری‌های گرم منفی، کوچک، هوازی و غیرمتحرکی هستند که فاقد پوشینه و هاگ، می‌باشند. رشد آنها کند است ولی در محیط کشت Brucella Broth در دمای ۳۷ درجه سانتیگراد و PH ۷٫۶ به نحو مطلوبی رشد می‌نمایند.
انواع بروسلا در حیوانات شامل سویه‌های زیر است:
B. melitensis، B. abortus ، B. suis ، B. canis و B. neotome
گونه‌های بروسلا در محیط کشت جامد، معمولاً به صورت کلنی‌های صاف، شفاف، آبی متمایل به سفید تا کهربائی، رشد می‌کنند. البته رشد بروسلا کنیس و بروسلا اوویس، به صورت کلنی‌های خشن و گاهی موکوئیدی می‌باشد. بروسلاملیتنسیس عامل بروسلوز گوسفند و بز، خطرناکترین عامل بیماری تب مالت در انسان است زیرا قدرت بیماری‌زایی آن نسبت به سایر انواع بروسلا بیشتر است. عامل بیماری تب مالت در حرارت 60 درجه سانتیگراد برای 10 دقیقه، در معرض آفتاب چند ساعته، در پنیر تازه تا 3 هفته، در گرد و غبار به مدت 6 هفته و در مدفوع حیوانات حدود 100 روز مقاومت می‌کند.
در این بیماری علاوه بر پیدایش باکتری بروسلا در شیر مقدار تولید شیر دام را نیز تا حدود 30 درصد کاهش می‌دهد. معمولا گوسفند به سه گونه میکروب بروسلا ملیتنسیس، آبورتوس و اویس آلوده می‌شود، ولی بروسلا ملیتنسیس در گوسفند و بز بیماری‌زا می‌باشد. عامل بیماری در گاو باکتری بروسلا آبورتوس است. بروسلا اویس در دامهای نر بیماری‌زا بوده و سبب تورم مزمن بند بیضه می‌گردد. لذا دام نر عامل اصلی عفونت بروسلا اویس است.
علایم تشخیصی بروسلوز در دام
عامل این بیماری رحم حیوان آبستن را ملتهب کرده و باعث سقط جنین بین ماه‌های پنج و شش آبستنی و تلف شدن گوساله قبل از تولد می‌گردد. در این مواقع تعداد بیشماری عوامل بیماری‌زا از حیوان بیمار به اطراف پخش می‌شود و به آسانی باعث سرایت به دامهای دیگر می‌گردد. در شیر نیز این عوامل به آسانی پیدا می‌شود و در صورت مصرف شیر خام آن در انسان موجب تب طولانی (تب مالت) می‌شود. شیر پاستوریزه عاری از این عوامل می‌باشد. همچنین ضایعات کبدی، جراحات جفت، جفت ماندگی، نرم بودن کوتیلدون‌ها و وجود برجستگی و فرورفتگی نیز از سایر علایم می‌باشند.
معمولاً دامهای مبتلا به تب مالت چاق و سرزنده می‌باشند. در دامهای نر علایم مشخص شامل تورم مزمن بند بیضه، ازدیاد حجم بند بیضه و جنب بیضه می‌باشد. گاوهای نر آلوده به میکروب بیضه‌هایی بزرگ دارند، تمایل جنسی ندارند و بارور نمی‌باشند. بروسلوز بیماری گاوهای بالغ است. گاو‌هایی که هنوز از لحاظ جنسی به سن بلوغ نرسیده‌اند به این بیماری خیلی مقاوم هستند، ولی با بلوغ و آبستنی حساسیت آنها افزایش می‌یابد.
درصورت ابتلا دام به این مرض علاوه بر از بین رفتن گوساله، خود دام نیز در اکثر مواقع تلف می‌شود. اغلب در نتیجه تغییر در دوره‌های طبیعی شیردهی، تولید شیر کاهش یافته و تا مدتی طولانی کمتر از قبل می‌باشد. در دامهای بیمار میزان قند شیر کاهش و مقدار کلر و کاتالاز آن افزایش می‌یابد. با آزمایش خون می‌توان دامهایی را که تازه به این مرض مبتلا شده‌اند تشخیص داد.
چند آزمایش سرمی برای تشخیص بیماری ارائه شده است، اما هیچ‌یک به تنهایی قابل اعتماد نیست. ترکیبی از دو یا چند آزمایش نتیجه بهتری را نشان می‌دهد. علایم آن بسیار شبیه به آنفولانزای معمولی است، ولی تب آن نوسان دارد که وجه تسمیه نامگذاری این بیماری شده است. در کارخانه‌های شیر پاستوریزه برای تشخیص عدم آلودگی محموله‌های شیر از روش آزمایش رینگ استفاده می‌شود. این آزمایش به قدری حساس است که قادر است وجود یک گاو آلوده را در بین گله دویست رأسی تشخیص دهد.
وضعیت بیماری تب مالت در جهان و ایران
این بیماری در تمام نقاط دنیا وجود داشته و تا بحال 17 کشور ( نروژ، سوئد، فنلاند، دانمارک، سوئیس، چکسلواکی، رومانی، انگلستان، اسکاتلند، هلند، ژاپن، اتریش، لوگزامبورگ، قبرس، بلغارستان، ایسلند و مجمع الجزایر ویرجینیا) بیماری را ریشه‌کن کرده‌اند.
بیماری در ایران از سالیان پیش بصورت بومی وجود داشته و برای اولین بار در سال 1311 بروسلا ملیتنسیس توسط کارشناسان انستیتو پاستور ایران از کشت خون یک نفر بیمار مبتلا به تب مالت جدا شد و از آن سال به بعد تحقیقات مختلفی بمنظور بررسی مشکلات مربوط به این بیماری انجام شده است، و پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای در زمینه ساختن آنتی‌ژن‌های مختلف و انواع واکسن‌های بروسلوز دامی نیز بدست آمده است. تب مالت در گوسفند شبیه این بیماری در بز می‌باشد. در کشورهایی که تعداد بز زیاد می‌باشد می‌توان آن را عامل انتشار بروسلوز گوسفندی دانست.
بیشتر بدانیم:
بیماری بروسلوز (brucellosis) (بخش اول)
آشنایی با جفت ماندگی در گاو
راه‌های سرایت بیماری تب مالت به دام و انسان
رایج‌ترین شکل انتقال باکتری در دامها، خوردن باکتری موجود در ترشحات دستگاه تناسلی گاوهای آلوده مثل ترشحات مهبل، جنین سقط شده و مایعاتی که همراه با آن دفع می‌شود (مثل جفت و...) است. دفع دوره‌ای باکتری عامل بیماری از طریق شیر حیوانات مبتلا، ترشحات رحمی در دامهای فاقد علائم بالینی و سقط جنین مخاطرات فراوانی را برای سایر دامها و همچنین انسان در بر دارد. در ۶۰ تا ۷۲درصد موارد میکروب از راه پوست و در ۱۶ تا ۳۰درصد از راه غذا وارد بدن انسان می‌شود. البته در موارد نادر سرایت از راه تناسلی و دستگاه تنفسی صورت می‌گیرد.
مصرف شیر خام و فراورده‌های لبنی آلوده خصوصاً پنیر تازه، سر شیر و بستنی خامه‌دار، فله (تهیه شده از آغوز) از جمله راه‌های انتقال بیماری به انسان است. دامهای بیمار بعد از بهبودی ایمنی می‌یابند ولی برای مدت نامشخص و طولانی ناقل بیماری می‌مانند. پس از سقط جنین یا تولد گوساله دوره‌ای وجود خواهد داشت که طی آن حیوان تعداد زیادی میکروب بروسلا را دفع خواهد کرد که ممکن است حیوانات دیگر از طریق خوراکی و یا جفت‌گیری آلوده شوند، لذا باید توجه کرد که در صورت مشاهده عوامل منتشرکننده بیماری مثل جفت و ترشحات دستگاه تناسلی سریعاً این مواد را از دسترس بقیه دامها دور کرد.
بیشتر بدانیم:
علائم تب مالت در انسان
از جمله عواملی که باعث انتقال آلودگی به انسان می‌شوند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آلوده بودن ظروف مورد استفاده در حین شیردوشی
- تماس مستقیم با بافتهای آلوده دامی مثلا در هنگام کمک در زایمان دام مبتلا و یا تماس با پوست و مواد دفعی دامهای مبتلا
- تنفس گرد و غبار موجود در هوای طویله و اصطبل دامها و یا آزمایشگاه‌ها
- احتمال انتقال بیماری از طریق خون، پیوند مغز استخوان و انتقال مکانیکی آلودگی توسط حشرات نیز وجود دارد.
پیشگیری و ریشه کنی
هیچ درمانی برای بروسلوز شناخته نشده است و راه‌های کنترل بیماری عمدتاً بر پایه پیشگیری از بیماری از طریق واکسیناسیون گوساله‌ها با واکسن سویه 19 قرار دارد. ریشه‌کنی بیماری با کشتار دامهای آلوده بعد از مشخص شدن آزمایش‌های سرم خون و شیر، و واکسیناسیون انجام می‌گیرد. از لحاظ اطمینان حیوانات مظنون را از بقیه جدا کرده و در محل مخصوصی با در نظر گرفتن شرایط و پیش‌بینی‌های لازم نگهداری می‌کنند. نکته مهمتر اینکه نباید دام جدیدی را به گله اضافه کرد مگر اینکه از سلامتی آن اطمینان حاصل شده باشد.
واکسیناسیون دام
برای ایمن نمودن دامها علیه این بیماری باید بره و بزغاله‌های نر و ماده جایگزین را قبل از شیرگیری واکسینه نمود. واکسن بروسلوز یک واکسن زنده بوده و لذا تزریق یکبار آن در حدود سه تا شش ماهگی (قبل از سن آمیزش) برای طول دوره اقتصادی دام کافی است. معمولاً میزان تزریق معادل 1 سی‌سی است که به صورت زیر جلدی در ناحیه پشت کتف و یا گردن تزریق می‌شود.
نتیجه گیری
برای جلوگیری از ابتلا به تب مالت رعایت نکات زیر ضروری است:
- قبل از دوشیدن شیر از دام حتما پستان دام و اطراف آن را با آب و صابون به خوبی بشوئید.
- ظروف مخصوص شیر دوشیدن را قبل از استفاده با دقت کامل شستشو دهید.
- شیر دامی که جدیداً سقط جنین داشته را مصرف نکنید. (لازم به ذکر است گوشت حیوانات مبتلا به تب مالت اگر خوب پخته شود قابل استفاده است)
- از تماس مستقیم با بافتهای آلوده حیوان خودداری نمائید. (بویژه ترشحات دستگاه ادراری، تناسلی و دهان)
- دام تلف شده، سقط شده و ترشحات رحمی دامهای آلوده را سوزانیده یا به مقدار کافی بر روی آنها مواد ضدعفونی‌کننده ریخته به طور بهداشتی دفن نمائید.
- درصورت لزوم تماس با ترشحات رحمی و دام تلف شده سعی شود از دستکش استفاده گردد.
- از کشتار پراکنده دامها در فضای باز بایستی پرهیز نمود.
- دامها باید برعلیه این بیماری واکسینه شوند تا از ابتلاء آنها و سرایت بیماری به انسانها جلوگیری شود.
- در موقع نظافت اصطبل یا طویله، دهان و بینی را با پارچه تمیزی بپوشانید.
- برای شناسایی حیوانات بیمار یا مشکوک با مامورین دامپزشکی همکاری مناسب را داشته باشید.
- از نگهداری دام آلوده در گله خودداری نموده و جهت حذف آن با نظر دامپزشکی اقدام نمائید.
منبع: livestockpoultryfish.blogfa.com
تهیه شده توسط: علی خطیبی بردسیری