به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ ماهیان خاویاری یکی از پر ارزش‌ترین ماهیانی هستند که در دنیا یافت می‌شوند و دریای خزر مأمن اصلی این ماهیان است. به خاطر ازدیاد تقاضا و افزایش مصرف خاویار و همچنین گوشت این ماهیان، صید تاسماهیان افزایش یافته است.
در این مقاله می‌پردازیم به فرمولاسیون نوین جیره‌های مختلف غذایی جهت تغذیه، تکثیر و پرورش کرم سفید (Enchytraeus albidus Henle, 1837)
به علت صید بی‌رویه، ایجاد سدها و موانع دیگر روز به روز ذخایر این ماهی کاهش یافته و مانع مهاجرت و تخم‌ریزی طبیعی تاسماهیان گردیده است. بنابراین، برای حفظ نسل این ماهیان باید آنها را بطور مصنوعی تکثیر نمود.
برای تغذیه بچه ماهیان خاویاری، تهیه و پرورش غذای زنده از اهمیت زیادی برخورداراست. هضم و جذب غذای زنده راحت بوده و مصرف آن باعث تامین مواد مورد نیاز بدن می‌گردد، همچنین غذای زنده در برابر عوامل بیماری‌زا به ماهی مقاومت می‌دهد. بهترین غذای زنده‌ای که عموماً در کارگاه‌های تکثیر مصنوعی پرورش تاسماهیان پرورش داده می‌شود و در اختیار بچه ماهیان قرار می‌گیرد شامل دافنی، آرتمیا، لاروی پشه، گاماروس و کرم سفید می‌باشد.
کارشناسان اتحاد جماهیر شوروی سابق اولین بار از کرم سفید در جیره غذایی بچه ماهیان خاویاری استفاده کردند. در جیره غذایی نوزادان حاصل از دورگه‌های اوزون برون و شیپ تا حدود 95درصد کرم سفید استفاده شده است. کرم سفید یکی از با ارزش‌ترین و بهترین غذای زنده‌ای است که برای تغذیه بچه ماهیان خاویاری پرورش داده می‌شود و چون هزینه تولید آن زیاد است، در این بررسی سعی شد برای پرورش کرم سفید از غذایی استفاده گردد که هزینه تولید آن را تا حد قابل ملاحظه‌ای پایین آورد تا این غذای زنده با ارزش با صرف هزینه کمتری تهیه و برای تغذیه بچه ماهیان خاویاری مورد استفاده قرار گیرد.
به عنوان مثال در گروهی که از سیب‌زمینی استفاده گردید، در مدت 90 روز مقدار 21060 سیب‌زمینی، 8775 گرم آرد گندم و 5265گرم سبوس برنج مصرف گردید و افزایش وزن از100 گرم به 546 گرم رسید. اما کرم تولید شده از مصرف آزولا 533 گرم بود. بنابراین، اگر به جای سیب‌زمینی از آزولا استفاده کنیم، درمقایسه، کرم‌ها دارای رشد تقریباً برابر، ولی هزینه تولید بسیار پایین‌تر خواهد بود.
مواد و روش‌ها
این تحقیق در مجتمع تکثیر و پرورش ماهی شهید بهشتی سد سنگر و در بخش پرورش غذای زنده انجام شد. به منظور اجرای تحقیق، ابتدا اقدام به تهیه و آماده‌سازی جعبه‌های چوبی پرورش به ابعاد طول 70 سانتی‌متر، عرض50 سانتی‌متر و ارتفاع 15سانتی‌مترگردید. سطح هر جعبه برابر با 0/35مترمربع بود. محیط کشت مورد استفاده در پرورش کرم سفید مخلوطی از خاک اره و خاک برگ به نسبت مساوی بود. خاک اره باید طوری تهیه شود که نرم باشد تا هوا بتواند به قسمتهای پایین آن نفوذ کند و از طرفی کرم بتواند به آسانی در آن حرکت نماید و خود را به غذا برساند. برای این منظور ابتدا خاک اره و خاک برگ بطور جداگانه با الک مخصوص با چشمه‌های 3 تا 4 میلی‌مترغربال گردیده و سپس با هم مخلوط شدند. پس از آن خاک محیط کشت را مرطوب کرده وحدود 50 تا 60 درجه سانتی‌گراد حرارت داده شد. هدف از حرارت دادن خاک بستر ازبین بردن تخم و لارو کرم خاکی و آفات دیگر می‌باشد. خیس کردن بستر پرورش نیز به این منظور انجام می‌گیرد تا خاک در اثر حرارت نسوزد و ارزش غذایی آن ازبین نرود.
پس از آنکه کلیه وسایل و لوازم کار فراهم شد به محیط کشت به میزان 100 گرم در مترمربع کرم سفید اضافه گردید. بعد از کشت کرم این جعبه ها در کرمخانه قرار گرفت. شرایط فیزیکوشیمیایی محیط پرورش از قبیل درجه حرارت، رطوبت و pH تنظیم گردید. هر ماه یکبار زیتوده کرم‌ها اندازه‌گیری شد. درجه حرارت سالن پرورش به صورت روزانه اندازه‌گیری، اما رطوبت و pH خاک هفته‌ای یک بار اندازه‌گیری می‌گردید.
درجه حرارت مورد نیاز برای پرورش کرم سفید بین 16 تا 18 درجه سانتی‌گراد می‌باشد. از آنجا که کنترل درجه حرارت در حد مطلوب ممکن نبود در نتیجه آزمایش در حرارت کرمخانه انجام شد. باتوجه به فصل گرم سال سرمای مورد نیاز توسط دو دستگاه کولر تامین می‌شد، با این وجود درجه حرارت کرمخانه بین 21 تا 25 درجه سانتی‌گراد متغیر بود. درجه حرارت خاک جعبه‌های پرورش همیشه یک تا دو درجه سانتی‌گراد بیشتر از محیط اطراف بود. بنابراین، درجه حرارت محیط کشت بین 22 تا 26 درجه سانتی‌گراد می‌رسید. درجه حرارت سالن پرورش کرم سفید هر روز اندازه‌گیری می‌شد.
برای بررسی رطوبت هدف این بود که مقادیر بالاتر و پایین‌تر از حد مورد استفاده در مراکزپرورش و همچنین منابع موجود، مورد آزمایش قرارگیرد تا مقدار بهینه رطوبت برای شرایط آب و هوایی ایران بدست آید. لذا برای دست یافتن به نتیجه مطلوب سه دامنه شامل: رطوبت کمتر از 35%، رطوبت بین 35% تا 45% و رطوبت بیشتر از 50درصد در نظر گرفته شد. مقدار رطوبت خاک توسط آزمایشگاه هیدروشیمی مجتمع شهید بهشتی و با استفاده از دستگاه اکسی متر ( W.T.W آلمان) انجام می‌شد. درطول مدت آزمایش رطوبت جعبه‌ها هفته‌ای یکبار اندازه‌گیری گردید و در صورت کم بودن رطوبت از طریق اضافه کردن آب جبران می‌شد.
برای بررسی رشد کرم سفید در محیط‌های اسیدی و بازی این دو محیط کشت تهیه شد. برای این منظور نسبت خاک برگ و خاک اره به نحوی انتخاب گردید که محیط کشت موردنظر بدست آید. برای pH اسیدی فقط خاک برگ وبرای pH بازی مخلوط خاک برگ و خاک اره انتخاب شد. به طوری که نسبت خاک اره بیشتراز خاک برگ بود. pH محیط اسیدی بین 6 تا 7 و pH محیط بازی بین 7تا 8 بود. در طول مدت آزمایش هفته‌ای یک بار pH جعبه‌ها اندازه‌گیری شد. اندازه‌گیری pH محیط کشت توسط آزمایشگاه هیدروشیمی مجتمع شهید بهشتی وبا استفاده از دستگاه pH متر ( W.T.W آلمان) انجام گرفت. اگر pH محیط کشت برای رشد ونمو کرم‌ها نامناسب شود با تعویض بستر محیط کشت می‌توان pH را تنظیم نمود.
تیمارهای غذایی کرم سفید و نحوه ساخت آن
جهت تغذیه کرم‌ها از اقلام غذایی شامل آرد گندم، سبوس برنج، سیب‌زمینی، هویج و آزولا استفاده گردید. ابتدا آب را جوش آورده سپس آرد و سبوس درون آب جوش داخل دیگ ریخته شد. جهت پخت سیب‌زمینی ابتدا سیب زمینی‌های خام را داخل دیگ ریخته و به آن آب اضافه گردید تا خوب پخته شود. مدت طبخ حدود 50تا 60 دقیقه بود. هویج را نیز تمیز کرده و داخل دیگ ریخته و سپس به آن آب اضافه گردید تا طی 40 دقیقه پخته شود. آزولا را پس از تمیزکردن به داخل دیگ ریخته و به آن آب اضافه گردید تا پخته شود. مدت زمان لازم برای پختن آزولا حدود 25 تا 30 دقیقه بود. پس ازآن که مواد غذایی خوب پخته شد آنها را به وسیله چرخ گوشت خرد کرده تا به شکل خمیر درآید .پس از ریختن آنها در دستگاه مخلوط کن، مقداری آب به آن اضافه گردید تا کاملاً با هم مخلوط شده و به صورت نیمه مایع درآید.
معمولاً به هر کیلوگرم مواد غذایی حدود 700 تا 800 سی‌سی آب اضافه شد. غذای آماده شده را در تشتک‌های بزرگ ریخته و به کرمخانه منتقل شدند. خاک جعبه (بستر پرورش) با دست هم‌زده شد تا کرم‌ها به طور یکنواخت در جعبه پخش گردند و رطوبت و هوا نیز به قسمتهای پایین برسد. همچنین خاک‌ها را که به همچسبیده‌اند خرد و نرم شده و در نتیجه کرم‌ها راحت‌تر می‌توانند در خاک حرکت کنند. آنگاه سه شیارعرضی در جعبه ایجاد کرده و درون آنها غذا ریخته شد و روی آنها با خاک پوشانده شد و جهت تامین رطوبت کافی، تمام سطح جعبه را به طور یکنواخت آب پاشیده شد. غذا هفته‌ای یکبار به جعبه‌ها افزوده می‌شد. محاسبه مقدارغذای کرم‌ها از روی افزایش بیوماس و با درنظرگرفتن ضریب تبدیل غذایی، نسبت درصد مواد غذایی و نیز درصد افت آنها صورت گرفت .بدین منظور ابتدا بیومس کرم سفید در 24ساعت تعیین گردید. در این آزمایش بیومس کرم سفید در 24 ساعت 25 گرم به دست آمد و ازطرفی هفته‌ای یک بار به کرم‌ها غذا داده شد )جداول 1) در نتیجه: g/m2 35=7×5
با در نظر گرفتن ضریب تبدیل غذایی سیب‌زمینی (6) مقدار آن برابر است با: g/m2 210=6×35
با توجه به اینکه 60 درصد غذا را سیب‌زمینی تشکیل می‌دهد در نتیجه مقدار آن برابر است با:
درصد افت سیب‌زمینی 10 درصد می‌باشد که باید آن را به غذا اضافه نمود:
g/m2 138/6=12/6+126
این مقدار سیب‌زمینی برای افزودن به یک مترمربع مورد نیاز می‌باشد. به همین طریق مقدار غذاهای دیگر را به دست می‌آورند و سپس مقدار غذاهایی را که باید با هم ترکیب شوند، جمع کرده مقدار ترکیب غذایی به دست می‌آید
.در این تحقیق چهار جیره غذایی مختلف شامل جیره شاهد (آرد گندم، سبوس برنج و هویج)، جیره A (آرد گندم، سبوس برنج و سیب زمینی)، جیره B (آرد گندم، سبوس برنج، سیب زمینی وهویج) و جیره C (آرد گندم، سبوس برنج وآزولا)
ترکیبات شیمیایی بدن کرم سفید برای این آزمایش حدود 30 تا 40 گرم کرم سفید لازم بود. بنابراین، پس از آخرین نمونه‌برداری مقدار 40 گرم کرم سفید از کرم‌هایی که با ترکیب غذایی آزولا و نیز ترکیب غذایی مخلوط سیب‌زمینی و هویج تغذیه شده بودند به آزمایشگاه فرستاده شد و در آنجا به وسیله دستگاه‌های کجلدال (Kejeldal) و سوکسله (Soxhelet) آزمایش انجام گرفت و درصد پروتئین، چربی و رطوبت کرم‌ها محاسبه گردید.
فرمولاسیون جیره غذایی جهت تغذیه، تکثیر و پرورش کرم سفید (بخش دوم)
فرمولاسیون جیره غذایی جهت تغذیه، تکثیر و پرورش کرم سفید (بخش سوم)