بیماری آبله در دام (بخش اول)

به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ آبله بیماریهای ویروسی حاد هستند که بسیاری از حیوانات از قبیل انسان و پرندگان (به غیر از سگ‌سانان) را آلوده می‌کنند. به طور مشخص ضایعات در پوست و مخاطات پراکنده هستند که از ماکول به پاپول، وزیکول و پوستول پیشرفت و در نهایت تشکیل کروت داده و سپس بهبودی حاصل می‌گردد. ضایعات اغلب دارای گنجیدگی‌های داخل سیتوپلاسمی متعدد هستند که نشانگر مکان‌های تکثیر ویروس در سلول‌های آلوده می‌باشد.

گاهی در عفونت‌های ناشی از ویروس‌های آبله تشکیل وزیکول به صورت بالینی مشخص نیست اما میکرو وزیکول‌ها را می‌توان در مطالعات بافت‌شناسی مشاهده کرد و در برخی ضایعات پرولیفراتیو ایجاد می‌شود. در گوسفند و بز علائم بالینی از ملایم تا بیماری شدید متفاوت است که معمولاً با تب شروع و سپس ایجاد ماکول اریتماتوز و پاپول می‌شود. ضایعات ممکن است به غشاهای مخاطی و ارگانهای داخلی گسترش یافته و ایجاد علائم عمومی (علائم تنفسی، اسهال افسردگی، لاغری، سقط و گاهی مرگ) نماید. عفونت از طریق تنفس یا پوست (مثل آبله گوسفند) وارد می‌شود.

گاهی اوقات ویروس توسط نیش بندپایان به صورت مکانیکی منتقل می‌شود (مثل آبله پرندگان و خوک). ممکن است بیماری ایجاد ضایعات عمومی کند (مثل آبله گوسفندی) یا موضعی باقی بماند. (مثل آبله کاذب گاوی)

سویه‌های تخفیف حدت یافته ویروس‌های آبله برای ایمن‌سازی علیه برخی عفونت‌ها استفاده شده‌اند که مثال بارز آن ریشه‌کنی جهانی آبله انسانی (smallpox) در انسان با ایمن‌سازی با سویه‌های ویروس زنده vaccinia می‌باشد.

ویروس‌های آبله بر اساس خصوصیات بیولوژیک و فیزیکوشیمیائی آنها طبقه‌بندی می‌شوند. از لحاظ ایمونولوژیک ویروسهای آبله گاوی، میمون و انسان (smallpox) و ... قرابت نزدیکی با ویروس واکسینیا دارند. ویروس‌های آبله پرندگان و ویروس‌های myxoma و برخی دیگر از ویروسها مثل آبله خوکی اختصاصی گونه خاصی می‌باشند. در اروپا عفونت‌های پوستی موضعی و در برخی موارد بیماری عمومی کشنده در چیتا، شیر و گربه‌های اهلی آلوده با ویروس آبله گاوی دیده شده است.

اهمیت بیماری آبله در حیوانات

آبله گوسفند و بز بیماریهای ویروسی بسیار واگیردار در نشخوارکنندگان کوچک می‌باشند. این بیماری‌ها ممکن است در نژادهای بومی در مناطق اندمیک ملایم باشند اما در حیوانات تازه‌وارد اغلب کشنده می‌باشند. در حیوانات مناطق اندمیک بیماری بیشتر زمانی رخ می‌دهد که بیماری در یک دوره زمانی وجود نداشته یا حالت خاموش داشته باشد و با توسعه روش‌های دامپروری و یا درگیری همزمان با دیگر بیماریها مثل PPR یا FMD باعث شروع بیماری در آن مناطق می‌گردد. زیانهای اقتصادی ناشی از بیماری در اثر کاهش تولید شیر، آسیب به کیفیت پوست و پشم و دیگر تولیدات، سقط، کاهش وزن، حساس شدن دام به عفونت‌های تنفسی و هجوم حشرات و تلفات می‌باشد. بهبود ضایعات پوستی به آهستگی بوده و اسکار به صورت دائمی باقی می‌ماند. در مطالعه‌ای در هند محاسبه گردید که حدود شش سال بهبودی از یک همه‌گیری با تلفات حدود %49.5 طول می‌کشد.

آبله گوسفند و بز می‌تواند باعث محدود شدن تجارت و جلوگیری از توسعه صنعت دامپروری گردد و همچنین باعث جلوگیری از واردات نژادهای جدید گوسفند و بز به مناطق اندمیک شود. عامل آبله گوسفند و بز می‌تواند در agroterrorism استفاده شود.

اتیولوژی بیماری آبله

آبله گوسفند و بز از عفونت با ویروس آبله گوسفندی sheeppox virus)SPV) و goatpox virus)GPV) ناشی می‌شوند که دو عضو نزدیک از جنس capripox و در خانواده Poxviridae می‌باشند. این خانواده بزرگترین و پیچیده‌ترین ویروس‌ها هستند اسیدنوکلئیک DNA که اندازه آنها از 130-280 kbp متفاوت است. (جدول ذیل) اغلب سویه‌ها اختصاصی میزبان هستند که آبله گوسفندی عمدتاً باعث بیماری در گوسفند و آبله بزی اغلب بزها را آلوده می‌کند. اگرچه برخی سویه‌ها می‌توانند بیماری جدی در هر دو گونه ایجاد کنند. ایندو ویروس براحتی از یکدیگر قابل تفریق نمی‌باشند.

ویروس آبله گوسفندی و بزی را نمی‌توان از طریق روشهای سرولوژیک (خنثی‌سازی سرم) از یکدیگر تفریق داد و گفته شده که سویه‌های یک ویروس هستند. اکنون مطالعات ژنتیکی نشان داده که این ویروسها متفاوت بوده اما نوترکیبی (recombinaton) می‌تواند بین آنها اتفاق افتد. سویه‌های نوترکیب معمولاً اختصاصی میانه‌ای به میزبان‌ها دارند. ایندو ویروس قرابت نزدیکی با ویروس عامل lumpy skin disease در گاو (LSDV)  دارند. این ارتباط بین این سه ویروس capripoxvirus اکنون مشخص شده اما گفته می‌شود که GPV و LSDV نزدیکی بیشتری دارند تا SPV و LSDV. 

جدول-خانواده ویروسهای آبله

گونه‌های درگیر بیماری آبله

کاپری پاکس ویروسهای گوسفند و بز عامل بیماری تنها در این دو گونه هستند. بسیاری سویه‌های آبله گوسفندی مخصوص گوسفند هستند و بسیاری سویه‌های آبله بزی مخصوص بزها می‌باشند اما برخی سویه‌های این ویروسها هر دوگونه را آلوده می‌کنند. عفونت تاکنون در سم‌داران وحشی گزارش نشده است.

انتشار جغرافیائی بیماری آبله

آبله گوسفند و بز در بخش‌هایی از آفریقا، آسیا، خاورمیانه و اکثر شبه قاره هند یافت می‌شود. ایندو ویروس از لحاظ انتشار جغرافیائی همانند هم هستند. در 50 سال گذشته دامنه جغرافیائی آنها عمدتاً محدود به آسیا و افریقا بوده که از شمال آفریقا تا اکوادور و از غرب افریقا تا شرق آسیا شامل ترکیه خاورمیانه مناطق جنوبی شوروی سابق می‌گردد. اکنون بیماری به اوگاندا (سال2000) در جنوب افریقا ویتنام (سال 2008) چین تایپه (سال 2008) کره (سال 2007) در شرق آسیا گسترش یافته است. بیماری اخیراً در سه کشور بعد از سالها پاک بودن دوباره رخ داده است. این کشورها شامل کنیا که بیماری در سال 2003 مشاهده گردید که وقوع قبلی در سال 1989 بوده و در مغولستان بعد از سی سال غیبت، بیماری در سال 2006 و در آذربایجان بعد از 13 سال در 2009 اتفاق افتاد. در جنوب اروپا و یونان چندین مورد بیماری گزارش شده که آخرین مورد آن در سال 2007 در ترکیه بوده است.

انتقال ویروس آبله

بیماری اغلب بوسیله روش تنفسی در زمان تماس نزدیک بین حیوانات بیمار و سالم منتقل می‌شوند اما از طریق غشاهای مخاطی یا خراش‌های پوست نیز می‌توانند وارد شود. این ویروسها در بزاق، ترشحات چشم و بینی، شیر، ادرار، مدفوع و همچنین در ضایعات پوست و دلمه‌های آن یافت می‌شوند. زخم‌ها روی غشاهای مخاطی مهم‌ترین منبع ویروس هستند. انتقال داخل رحمی می‌تواند رخ دهد و در آن شرایط بره‌ها می‌توانند با ضایعات پیشرفته متولد شوند. انتقال ویروس از طریق منی یا جنین تاکنون مشخص نشده است.

حیوانات اغلب قبل از تشکیل آنتی‌بادیهای خنثی‌کننده که حدود یک هفته بعد از شروع علائم بالینی اتفاق می‌افتد، عفونت‌زا می‌باشند. گوسفندان و بزانی که بصورت تجربی آلوده شده‌اند می‌توانند ویروسهای آبله را در ترشحات دهانی، چشم و بینی برای1 تا2 ماه پخش کنند اما اوج دفع ویروس در خلال دومین هفته پس از تلقیح بوده که سپس به سرعت کاهش می‌بابد. حاملین مزمن آلوده دیده نشده است.

انتقال غیرمستقیم بوسیله وسایل و خوراک آلوده و دیگر اشیاء می‌تواند رخ دهد. ویروسهای آبله گوسفند و بزی می‌توانند از طریق کود و وسایل آلوده یا انتقال مکانیکی بوسیله حشرات مثل مگس اصطبل (stomoxys calcitrans) منتقل شوند. اگرچه انتقال به روش دوم غیرمعمول است. این ویروسها می‌تواند برای بیش از شش ماه در اصطبل‌های گوسفندان آلوده عفونت‌زا باقی بمانند. همچنین در پشم یا مو برای سه ماه پس از آلودگی یافت می‌شوند و در دلمه‌ها برای مدت طولانی‌تری می‌مانند. عفونت‌زا بودن ویروس‌ها در دلمه‌ها ناشناخته است این ویروسها با آنتی‌بادی‌ها کمپلکس شده و جداسازی آنها در محیط‌های کشت بافتی می‌تواند مشکل باشد.

گونه‌های مخزن در حیات وحش برای ویروس بیماری وجود ندارد. ویروس می‌تواند از حیوانات بیمار بهبود یافته تا چندین هفته دفع گردد و می‌تواند برای سالها در دلمه‌های خشک شده در دمای محیط زنده بماند. اشیاء و لوازم مربوط به بیماران نیز می‌توانند به عنوان منبع نگهداری و انتشار ویروس عمل کنند.

دوره کمون

دوره کمون از 4 تا 21 روز متفاوت است اما معمولاً 1 تا 2 هفته به طول می‌کشد. علایم بالینی عموماً پس از ورود ویروس بوسیله حشرات زودتر آغاز می‌شود نسبت به زمانی که بوسیله آئروسل‌ها منتقل می‌شود. پس از تلقیح تجربی به داخل پوست ضایعات اولیه در محل در طی 2-4 روز تشکیل می‌گردد.

علائم بالینی بیماری آبله

علائم بالینی از ملایم تا شدید بسته به سن حیوان، نژاد، ایمنی و دیگر فاکتورها متفاوت است. عفونت‌های ناآشکار نیز اتفاق می‌افتد. بیماری در بره و بزغاله‌ها شدیدتر از بالغین است و برخی از آنها ممکن است قبل از نشان دادن علائم تلف شوند. در حیوانات مبتلا ابتدا تب بالا برای مدت زمان کوتاه رخ داده و به دنبال آن در1 تا 5 روز ضایعات پوستی تشکیل می‌شود که از ماکول‌های اریتماتوز شروع و تشکیل پاپولهای سفت به اندازه 0.5 تا 1.5سانتی‌متر را می‌دهد.

معمولاً در فرم پاپولووزیکولار بیماری مراکز پاپول‌ها فرورفته شده، خاکستری مایل به سفید رنگ، نکروتیک و معمولاً بوسیله یک ناحیه پرخون احاطه می‌شوند. دلمه‌های بسیار مشخص سفت و تیره رنگ روی مناطق نکروتیک تشکیل می‌گردد. وزیکول‌ها ممکن است در مراحل میانی بیماری دیده شوند اما غیرمعمول هستند.

فرم غیرمعمول بیماری فرم ندولار است (stonepox) که پاپولها به ندول تبدیل می‌شوند این ندول‌ها می‌توانند در درم، اپیدرم و بافت‌های زیرجلدی یافت شوند که معمولاً نکروتیک و پوسته پوسته بوده که اسکار یدون موئی را باقی می‌گذارند. در برخی نژاهای بزهای اروپائی ممکن است تشکیل یک شکل flat hemorrhagic از آبله بزی گردد. در این شکل پاپولها در سراسر بدن به هم پیوسته و حیوان حتماً تلف خواهد شد.

ضایعات آبله بزی تمایل به مناطق بدون مو یا کم پشم مثل زیر بغل، پوزه، پلک‌ها، گوشها، غدد پستانی و ناحیه مغابنی دارند اما در موارد شدیدتر ممکن است تمام بدن را پوشش دهند.

شکل1- ضایعات پوستی در آبله گوسفندی

در حیوانات با پشم زیاد ضایعات در ملامسه نسبت به معاینه ظاهری راحت‌تر یافت می‌شوند. عفونت‌های ملایم به راحتی تشخیص داده نمی‌شوند فقط تعداد ضایعات کمی ممکن است وجود داشته باشد که اغلب اطراف گوشها یا دم می‌باشد. غدد لنفی سطحی معمولاً در طی یک روز از ظاهر شدن پاپولها بزرگ می‌شوند که بخصوص غدد لنفی پیش کتفی قابل توجه هستند. ضایعات ممکن است روی غشاهای مخاطی و ارگانهای داخلی شکل بگیرند که باعث علایم عمومی شوند. در برخی بیماران این علائم ممکن است 1-2 روز قبل از شروع ضایعات پوستی باشند.

ضایعات در دهان، منخرین، چشم‌ها یا پلک‌ها می‌توانند باعث ریزش بزاق یا بی‌اشتهائی شده و همچنین التهاب بینی، التهاب ملتحمه یا بلفاریت همراه با ترشحات موکوپرولان شوند. غشاهای درگیر ممکن است نکروزه و زخم یا پوسته پوسته شوند. حیوانات با ضایعات ریوی علائم تنفسی مثل سرفه، ترشحات بینی و سختی تنفس را نشان می‌دهند.

 شکل 2- آبله گوسفندی: ضایعات روی پوزه و لبها

ندولها در روده‌ها می‌توانند باعث اسهال شوند. افسردگی و لاغری مفرط ممکن است در برخی بیماران دیده شوند. سقط جنین می‌تواند رخ دهد اما معمول نیست.

برخی نژادهای گوسفند قبل از تشکیل ضایعات پوستی، از فرم حاد بیماری تلف می‌شوند. بهبودی ضایعات آبله بزی می‌تواند تا چند هفته طول بکشد و ممکن است اسکار دائمی در پوست باقی بماند در خلال بهبودی، دامها به هجوم پشه‌ها حساس هستند.

عفونت‌های ثانویه باکتریال شامل ذات‌الریه معمول هستند و مرگ می‌توان در خلال هریک از مراحل بیماری رخ دهد. در درگیری شدید حیوان، بهبودی ممکن است آهسته باشد.

حساسیت حیوان بستگی به چند عامل دارد:

• نژاد: برخی نژادها حساسیت بیشتری از دیگران به کاپری پاکس ویروس‌ها دارند.

• جنس: احتمالاً به علت فیزیولوژی بدن، ماده‌ها حساسیت بیشتری از نرها دارند.

• سن: حیوانات جوان از بالغین حساس‌ترند.

• شرایط مدیریتی: انگلها، سوء تغذیه، خستگی و فرسودگی کوچ باعث حساس شدن حیوان می‌گردند.

• تراکم جمعیتی: بیماری معمولاً در نقاطی که تماس کمتری بین حیوانات وجود دارد کمتر می‌باشد.

بیماری آبله در دام (بخش دوم)