به گزارش «سرویس اطلاعات دارویی» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ در مقاله پیش‌رو به بررسی داروهای بیهوشی مورد استفاده در حیات‌وحش و روش‌های استفاده از آنها، می‌پردازیم.
• بیهوش کردن حیوانات از طریق خوراکی
دارو همراه آب، میوه، گوشت، عسل و ... (داروهای آرام بخش نظیر‌هالوپریدول و ...)
• تزریق به کمک سرنگ pole syringe
برای تزریق دارو به حیوان در قفس‌ها و یا هر محفظه‌ای که حیوان در آن مهار شده و یا به دام افتاده.
• سرنگ‌های پرتابی یا لوله‌های دمنده‌ی پرتاب سوزن Blow Pipes
برد متوسط 5 الی 15 متر
بی‌سر و صدا، سبک وزن و ارزان، مناسب برای محیط‌های کوچک و باغ‌های وحش
• تفنگ‌های بیهوشی مثل تفنگ‌های Tele-mject
یک نوع گاز فشرده نیروی لازم را برای پرتاب دارت فراهم می‌نماید. معمولاً این هوای فشرده توسط کپسول‌های حاوی گاز دی اکسیدکربن تأمین می‌شود.
فشار گاز به منظور تنظیم سرعت و برد پرتاب سرنگ باید کنترل شود.
• معیارها و نکات مورد توجه در انتخاب نوع و ترکیب داروی بیهوشی برای حیوانات
- هدف، نوع و رفتارگونه
- ایمن بودن دارو برای سلامت حیوان و فرد بیهوش کننده
- توجه به تاریخ انقضاء و شرایط نگهداری دارو
- داشتن نتایج موفقیت‌آمیز در گذشته
- برآورد دقیق مدت زمان لازم برای بیهوشی
- توجه به اثرات جانبی دارو
- توجه به امکانات، نیاز یا عدم نیاز ماده بیهوش کننده به آنتی‌دوت
- عدم استفاده و تزریق داروی باقی‌مانده در سرنگ به مدت طولانی
• ویژگی‌های لازم برای انتخاب داروهای بیهوشی
1) حاوی بیهوش کننده است و نباید برای انسان خطرناک باشد (تماس از طریق دست یا تزریق یا ...)
2) زمان تزریق داروی بیهوشی: حیوان بلافاصله باید بیهوش شود. زمان القا بیهوشی کم باشد.
3) حیوان در زمان معقولی به هوش آید. اگر بعد از تزریق دارو، بازگشت حیوان به حالت اولیه طول کشید باید از ماده پادزهر استفاده شود.
4) دارو نباید باعث سفت شدن و کزازعضلات شود. مثلاً نیکوتین باعث ایست قلبی می‌گردد.
5) وقتی حیوان بیهوش است باید از آن مراقبت به عمل آید مثلا از ترشح بزاق درون ریه جلوگیری شود و خاک وارد چشم حیوان نشود. بنابراین حیوان را مرتباً باید جابجا کرد. چشم حیوان باید بسته باشد.
6) دز داروها را باید دقت کرد که سبب over dose نگردد که در این صورت باعث تلف شدن حیوان می‌گردد.
7) دارو نباید تاریخ مصرف گذشته و یا از قبل داخل سرنگ مانده باشد.
8) داروهایی که پودری هستند و باید به صورت محلول درآیند، نباید زمان زیادی قبل از تزریق بصورت محلول درآیند.
9) کار کردن با دارو باید ساده باشد.
• نکات ضروری در کاربرد عملی و تزریق داروی بیهوشی
- جلوگیری از تماس دارو با چشمها، دهان، دست و به ویژه زخم موجود در بدن. درصورت تماس با پوست بلافاصله باید محل را شستشو داد.
- به جانوری که در اثر دنبال کردن، سروصدا و... به آن استرس وارد شده نباید داروی بیهوشی تزریق شود چون ممکن است بیهوش نشود و یا به آن شوک وارد شود.
- با زاویه 90 درجه سرنگ پرتاب گردد در غیر این صورت احتمال کمانه کردن سرنگ بر روی بدن حیوان وجود دارد.
- تزریق سرنگ‌های پرتاب شونده (Dart) باید در نواحی عضلانی قسمت ختفی یا شانه صورت گیرد و از تزریق در ناحیه قفسه سینه و یا ناحیه شکمی خودداری گردد چون احتمال دارد به ریه و احشاء صدمه وارد کند.
• مراقبت‌های ویژه هنگام بیهوشی حیوانات
- شناخت تغییرات فیزیولوژیکی پس از دریافت داروی بیهوشی (با در نظرگرفتن هدف استفاده از داروی آرام بخش یا بیهوشی) جهت اقدامات بموقع پیشگیرانه می‌تواند به کاهش آسیب‌های احتمالی به حیوان منجرگردد.
• اقدامات ذیل هنگام بیهوشی حیوان ضروری می‌باشند
- اطمینان از بیهوشی و عمق آن
- کنترل دستگاه تنفسی، دمای بدن و میزان اکسیژن خون (oxymeter)
- بستن چشم حیوان در هنگام بیهوشی
- جابجایی و انتقال حیوان به بستر مناسب برای انجام عملیات مورد نیاز
- مراقبت لازم برای جلوگیری از نفخ حیوان بویژه در نشخوارکنندگان و همچنین جلوگیری از خفگی و تنگی نفس
- جلوگیری از افزایش دمای بدن با ریختن آب
- استفاده از آنتی‌دوت در صورت نیاز
- پرهیز از هرگونه سروصدا در زمان بیهوشی و بعد از آن
- جلوگیری از تغذیه و خوردن آب برای حیواناتی که در باغ وحش و یا اسارت نگهداری می‌شوند تا زمان بازیابی حالت عادی حیوان که معمولاً 12تا 24ساعت می‌باشد.
- درمان هرگونه جراحت ناشی از عملیات زنده‌گیری و تزریق دارو
6- ترکیبی از رامپون و وتالار به نام Hella bruner
- تمامی‌خواص وتالار و رامپون را دارد.
- برای بیهوش کردن گوزن زرد مورد استفاده است.
• ویژگی‌های استفاده از داروهای دامی خوراکی
- حدود سلامتی این داروها باید بالا باشد.
- جانور از خوردن آن امتناء نکند.
- این دارو باید سریع‌العمل باشد.
- اگر سبب بیهوشی یک جانور می‌شود برای سایر جانوران بی‌خطر باشد.
برخی از داروهای بیهوشی خوراکی برای حیوانات
1- هیدرات اکرال (-chloralose α)
- محلول هیدرات اکرال در آب بسیار تلخ است و حیوان آن را نمی‌خورد به همین دلیل از قند آن یعنی آلفا کلرالوز (Alpha chloralose) استفاده می‌کنند که شیرین است و حیوان آن را می‌خورد.
- اولین بار در مورد کانگرو استفاده شده است.
- برای بیهوشی سم‌داران و پرندگان به خصوص اردک‌ها، چنگرها و خانواده کبوترها استفاده می‌شود.
2- Tribromoethanol Avertin
- برای پرندگان استفاده می‌شود.
- از این دارو به صورت محدود استفاده می‌گردد.
منبع: zicoo.blogfa