به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ باقی ماندن لایه‌های جنینی (بعد از تولد گوساله) در گاو (بویژه گاوهای شیری) در مقایسه با دیگر حیوانات به دفعات بیشتری دیده می‌شود. بطور معمول جفت گاو در یک محدوده زمانی ۱۲ ساعته پس از زایمان باید از بدن گاو خارج گردد. اگر قسمتی از جفت بعد از تولد به مدت طولانی‌تری باقی بماند یک مورد پاتولوژیکی و غیرنرمال در نظر گرفته می‌شود. باقی ماندن قسمتی از جفت بیشتر معمول بوده و بخش درگیر، پلاسنتوم نزدیک تخمدان‌های شاخ آبستنی می‌باشد. فراوانی جفت ماندگی در گله‌های گاو در شرایط عادی ۱۰-۷درصد می‌باشد. زایمان غیرطبیعی (مانند دوقلوزایی، سخت‌زایی، سزارین، سقط جنین و گوساله‌زایی پیش از موعد) بروز جفت ماندگی را افزایش می‌دهد. در گله‌هایی که آلوده به باسیلوز، لپتوزپیروز، ویبروز، لیستروز و سایر موجودات آلوده‌کننده هستند جفت ماندگی ممکن است به میزان ۵۰% و یا بیشتر در گله روی دهد.
استفاده از هورمون‌های گلیکوکورتیکوئید برای زایمان زودرس و زمان‌بندی شده باعث بروز حدود ۶۷% جفت ماندگی می‌گردد. گاوهایی که دارای سابقه جفت ماندگی هستند در زایمان‌های بعدی هم احتمال بیشتری برای ابتلا به جفت ماندگی دارند. در گله‌هایی با مشکلات مدیریتی، مشکلات تغذیه‌ای، بیماری‌های متابولیکی و ورم پستان حاد شیوع جفت ماندگی ممکن است بطور غیرطبیعی بالا باشد.
بیشتر بدانیم:
مشکلات پس از جفت ماندگی گاو
فلج زایمان گاو یا تب شیر (Milk fever) کاهش کلسیم خون
خطرهای مداخله پیش از موعد در زایمان گاو
● علل جفت ماندگی در گاو
بسیاری از عوامل مستقیم و غیرمستقیم به عنوان علت‌های موثر برای جفت ماندگی در نظر گرفته می‌شود. جفت ماندگی‌های مکرر بعنوان یک علامت کلینیکی برای بیماری‌ها و شرایط غیرنرمال رایج در گله در نظر گرفته شود. در طول دوران آبستنی گاو پلاسنتوم رابط بین لایه مادری و لایه جنینی می‌باشد و در طول این دوره در حدود ۱۰۰ پلاسنتوم در رحم گاو موجود می‌باشد. هنگامی‌که زایمان شروع می‌شود و انقباضات رحمی آغاز می‌گردد جریان خون به قسمت‌های مادری و جنینی پلاسنتوم کاهش می‌یابد. با کشیده شدن رگ‌های خونی کوچک، فشار مویرگی کاهش یافته و جدا شدن لایه‌های جنینی اتفاق می‌افتد و انقباضات رحمی بعد از زایمان جداسازی و خروج لایه‌ها را کامل می‌کند.
هرگونه فرایندی که باعث فشار مداوم بر لایه‌های مادری و جنینی (زخم شدن، ورم و یا آلودگی) شود معمولاً باعث باقی ماندن لایه‌ها می‌گردد. ناتوانی رحم برای ایجاد انقباض در برخی موارد مانند گاوهای مبتلا به تب شیر ممکن است موجب باقی ماندن جفت شود حتی اگر لایه‌های جنینی بطور کامل جدا شده باشد. بسته شدن سریع شاخ رحمی غیر آبستن و یا دهانه رحم ممکن است لایه‌ها آزاد شده را به دام بیاندازد (بویژه در لایه‌های جنینی که بطور استثنایی بزرگ شده باشند). پیچیده شدن لایه‌های جنینی در اطراف لایه مادری بطور فیزیکی می‌تواند جفت را به دام بیاندازد و در کل باید گفت عوامل غیرمستقیم جفت ماندگی در گاو بشدت متفاوت بوده و می‌توانند در سه گروه گسترده زیر گروه بندی شوند:
۱) استرس‌های مداوم و کمبودهای تغذیه‌ای و یا عدم تعادل جیره (مشکلات مدیریتی)
۲) آبستنی‌های کوتاه مدت و طولانی مدت
۳) عوامل گوناگونی همچون بزرگی جنین، سخت‌زایی، زخم، تغییرات فصلی و ...
پلاسنتوم یک گاو آبستن که نشان‌دهنده ارتباط بین جنین و مادر می‌باشد
● درمان جفت ماندگی گاو
هدف اصلی تمام معالجات جفت ماندگی، برگرداندن قسمت‌های مختلف دستگاه تولیدمثلی گاو به حالت نرمال در حداقل زمان می‌باشد. جفت ماندگی‌های جزئی ممکن است تا موقعی که بغرنج نشود (مانند التهاب رحمی و یا فساد رحمی) لازم به توجه نباشد. هنگامی‌که مشکلات شروع شد گاو مبتلا به افزایش دمای بدن، عدم مصرف خوراک و کاهش تولید شیر شده و از واژن مواد متعفن خارج می‌گردد. این حیوانات باید مورد بازرسی قرار گرفته و به روش سیستماتیک با آنتی‌بیوتیک (احتمالاً با تزریق وریدی و مایع دکستروز) و یا به روش موضعی داخل رحمی توسط دامپزشک و یا زیر نظر مستقیم دامپزشک درمان گردند.
بطور کلی دو روش برای مدیریت جفت ماندگی هنگامی که هیچ‌گونه امکانات متمرکز موجود نباشد وجود دارد که برطرف نمودن دستی جفت ماندگی و جداشدن طبیعی است. روش دستی یک روش عمومی بوده ولی بدلیل آسیب احتمالی به لایه ظریف رحم (آندومتر) نباید استفاده گردد. به دستور دامپزشک برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها و مواد ضدعفونی کننده ممکن است در داخل رحم قرار داده شوند. اگر لایه‌های جنینی به علت انقباضات ضعیف رحمی آزاد نشوند بعد از زایمان ممکن است با کمی کشش خارجی و بدون صدمه زدن به رحم خارج گردند.
بر اساس مطالعات امروزی که بر روی جفت ماندگی صورت گرفته است بهترین روش آن است که اجازه داده شود لایه‌های جنینی بطور طبیعی و با اعمال و یا بدون اعمال تجویز دارویی خارج شوند. هورمون‌هایی مانند پروستاگلندین‌ها، استروژن‌ها و اکسی‌توسین ممکن است برای خارج کردن مایعات و مواد زاید باقی مانده در رحم مورد استفاده قرار گیرند. پروستاگلندین‌ها ممکن است برای درمان فساد رحم نیز مورد مصرف باشند.
اگر بیرون ریختن مواد داخل رحم با استفاده از درمان هورمونی موفقیت‌آمیز نبود معاینه و شستشو دستی با آب گرم پیشنهاد می‌گردد که به دنبال آن باید محلول‌های آنتی‌بیوتیک مورد استفاده قرار گیرد. یک سری از تزریقات داخل رحمی معمولاً تاثیر بیشتری از درمان‌های منفرد دارند که طول دوره درمان و تعداد دفعات درمان باید بصورت موردی توسط دامپزشک مشخص گردد. گاوهایی که دارای جفت ماندگی بوده و درمان نشده باشند روزهای باز طولانی‌تر، فرصتهای آبستنی کمتر و سرویس بیشتری برای هر آبستنی نسبت به گاوهایی دارند که مبتلا به جفت ماندگی شده و توسط محلول‌های آنتی‌بیوتیک درمان شده اند. و در کل انتخاب یک آنتی‌بیوتیک و یا تعداد بیشتری از آنتی‌بیوتیک‌ها باید به دستور دامپزشک صورت گیرد.
● پیشگیری از جفت ماندگی
باید در نظر داشت که پیشگیری از جفت ماندگی کلید اصلی موفقیت است ولی به دلیل اینکه عوامل مستقیم و غیرمستقیم بسیاری در آن نقش دارند به نظر خیلی مشکل می‌باشد. حالت ایده‌آل آن است که بهداشت رعایت شده و گاو قبل و بعد از زایمان از لحاظ جسمانی سالم و فعال نگهداری شوند. جیره غذایی محدود و بالانس شده در طول ۸-۶ هفته دوران خشکی، تحرک کافی در روز، محل زایمان تمیز، بزرگ و راحت و بکار گیری روش مناسب و بهداشتی در طول زایش شانس عفونت و باقی ماندن قسمت‌های تولیدمثلی را کاهش می‌دهد. برای کاهش بروز جفت ماندگی چندین روش ممانعت کننده به شرح زیر توصیه می‌گردد:
- در مناطقی که دارای سلنیوم کم و در حد آستانه است، رعایت سطح مناسب سلنیوم جیره (ppm ۱/۰) باعث کاهش شیوع جفت ماندگی می‌گردد و در مواردی مکمل‌سازی سلنیوم با تزریق ممکن است استفاده گردد.
- گاوهایی که دارای کمبود ویتامین A و ویتامین D هستند میزان جفت ماندگی بالایی دارند. اگر کمبود این ویتامین‌ها ادامه داشته باشد تزریق عضلانی ویتامین‌های A و D در ۸-۴ هفته قبل از زایمان موثر می‌باشد.
- نسبت کلسیم به فسفر در گاوهای خشک در پیشگیری از تب شیر بی‌نهایت مهم است که در مورد جفت ماندگی هم صادق است. ثابت نگه داشتن نسبت کلسیم به فسفر در حد ۵/۱ به ۱ تا ۵/۲ به ۱ کاملاً ضروری است. اگر این نسبت به بالای ۵/۲ به ۱ برسد میزان تب شیر و جفت ماندگی افزایش می‌یابد. برای نگهداشتن نسبت مناسب این دو عنصر ممکن است مکمل فسفر توسط دامپزشک و یا مسئول تغذیه تجویز گردد.
● نتیجه گیری کلی
اثر منفی جفت ماندگی در باروری‌های بعدی به دلیل تاخیر در ترمیم رحم و آندومتر کرونیک یکی از عوامل اصلی ناباروری است. برخی گاوهایی که دچار جفت ماندگی شده‌اند به علت فساد رحمی، التهاب دیواره‌های رحم، التهاب تخمدان‌ها و التهاب مجاری تخمدان‌ها و یا صدمات جدی وارد بر دیواره رحم ممکن است بطور دائمی نابارور گردند. در دامهایی که مبتلا به جفت ماندگی می‌شوند علاوه بر از دست رفتن سود اقتصادی به علت کاهش تولید شیر و تاخیر در بهبود رحم، تاخیر در آبستنی نیز موجب ضرر مالی بسیاری می‌گردد.
نویسنده: قربان الیاسی زرین قبایی
کارشناس ارشد پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی