به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ تعداد کمی از گونه‌های قارچی به‌عنوان پاتوژن‌های متداول پرندگان محسوب می‌شوند و در گروه Eumycota در فرمانرو قارچ‌ها قرار می‌گیرند. مایکوزها نسبتاً بیماری‌های غیرمتداولی هستند. آسپرژیلوس، کاندیدیازیز و درماتوفیتوز به‌ترتیب به‌عنوان متداول‌ترین مایکوز پرندگان، مهمترین عفونت قارچی دستگاه گوارش پرندگان و تنها مایکوز زئونوتیک و واگیردار در نظر گرفته می‌شوند. آسپرژیلوز به بیماری ایجاد شده در اثر عفونت با اعضای جنس قارچی آسپرژیلوس (که دارای حدود ۶۰۰ گونه است) اطلاق می‌گردد. این بیماری در پرندگان معمولاً به قسمت تحتانی دستگاه تنفس محدود است ولی به‌صورت غیرمتداول موجب عفونت چشم، مغز، مفاصل، پوست و … نیز می‌شود.
Mycotic pneumonia: در بوقلمون، ماکیان، پرندگان زینتی و وحشی و سایر طیور. عمدتاً زیر 3 هفته مگر اینکه بالغین در معرض آلودگی شدید قرار گیرند.
مترادف‌ها: پنومونی جوجه‌های در حال پرورش "Brooder pneumonia" و پنومونی قارچی جوجه‌ها _ پنومومایکوز، پنومونی مادر مصنوعی، پنومونی قارچی
وقوع و اهمیت اقتصادی پنومونی قارچی
عوامل قارچی عامل بروز این بیماری انتشار جهانی دارند. به‌طور اولیه دو فرم از بیماری در طیور ایجاد می‌گردد: ۱) فرم حاد: در طیور جوان با تلفات و شدت بالا مشاهده می‌شود. ۲) فرم مزمن: در بالغین، با وقوع کم مشاهده می‌شود؛ ولی در صورت وقوع خسارات اقتصادی قابل توجهی ایجاد می‌کند. آسپرژیلوس ظاهراً در محیط‌های محدود (جایی که استرس فاکتورها و دسترسی به بستر و غلات کپک زده وجود دارد) دارای اهمیت بیشتری است. در صورت باز نگه‌داشتن پنجره‌ها در سالن‌های پرورش طیور، فلور قارچی هوا به‌طور معنی‌دار کاهش خواهد یافت. بهبود شرایط تهویه به‌میزان ۷۵% وقوع بیماری‌های قارچی را کاهش داده است. واگیری‌های بیماری زمانی اتفاق می‌افتند که ارگانیسم به‌میزان کافی حضور دارد یا به‌دلیل حضور استرس‌های محیطی، عوامل ایمونوساپرسیو، تغذیه نامناسب یا حضور سایر بیماری‌های عفونی مقاومت میزبان کاهش یافته باشد. بنابراین، آسپرژیلوس همیشه برای طیور بیماری‌زا نیست.
خسارات اقتصادی این بیماری به‌ویژه در صنعت پرورش بوقلمون‌های گوشتی برجسته است. به‌نحوی‌که به‌عنوان دومین بیماری مهم اقتصادی این صنعت در نظر گرفته می‌شود و میانگین تلفات آن ۵/۴% برآورد شده است. شاید خسارات ناشی از بیماری در ایالات متحده سالانه به بیش از ۱۱میلیون دلار بالغ شود. البته خسارات ناشی از حذف کشتارگاهی احتمالاً از تلفات بیشتر است.
سبب شناسی
گونه‌های مختلف جنس آسپرژیلوس از قبیل فومیگاتوس، فلاووس، نیدولانس، نایجر، ترئوس، تریکودرما، پنی‌سیلیوم و … قادر به ایجاد بیماری هستند ولی در بیشتر موارد در نتیجه آلودگی با فومیگاتوس روی می‌دهد.
منابع آلودگی آسپرژیلوس
بستر آلوده، تخم مرغ‌های آلوده و هچر آلوده، مواد غذایی در حال فساد، جعبه های حمل شکستن تخم‌مرغ آلوده هچری را آلوده می‌کند. عفونت از راه دستگاه تنفس وارد و در صورت پیشرفت چشم و مغز و احشاء را هم درگیر می‌کند.
عوامل بروز پنومونی در جوجه
افزایش سن مقاومت در مقابل بیماری را می‌افزاید. دما و رطوبت بالا اثر منفی دارد. استرس، تحریک غده فوق کلیوی، کاهش ایمنی، هجوم قارچ
عوامل مهم عمدتاً آسپرژیلوس فلاووس و معمولاً آسپرژیلوس فومیگاتوس هستند. که در محیط‌های سابورو دکستروزآگار S.D.A و پوتیتو دکستروزآگار P.D.A و دمای 37 درجه بعد از 7 روز پرگنه‌هایی به قطر 3-4mm ایجاد می‌کنند که اول سفید و بعد آبی- سبز یا خاکستری- سبز می‌شوند. سطح پرگنه دانه دانه، چین خورده یا مخملی است.
میزبان قارچ آسپرژیلوس
گونه‌های مختلف پرندگان نظیر ماکیان، بوقلمون، بلدرچین، کبوتر، غاز، اردک، قناری، کلاغ، فلامینگو، پنگوئن و پرندگان شکاری وحشی در برابر بیماری حساس هستند.
ابتلا و انتقال پنومومایکوز
آلودگی سطحی تخم‌مرغ‌ها در مزارع مادر و کارخانجات جوجه‌کشی به نفوذ اجرام قارچی به داخل تخم و در نتیجه آلودگی جنین خواهد انجامید. کرک‌پرهای جوجه‌های آلوده و تازه متولد شده در سالن‌های جوجه‌کشی از طریق جریان هوا جابه‌جا شده و به آلودگی تمام اجزای هچری منجر خواهد شد. آلودگی پرندگان حساس از طریق استنشاق یا بلع تعداد فراوانی اسپور صورت می‌گیرد. این بیماری واگیردار نیست و دریافت اسپورها توسط پرندگان حساس تنها از منابع محیطی انجام می‌گیرد.
تشخیص آلودگی قارچی آسپرژیلوس
در تخم‌مرغ آلوده، اطاقک هوایی از یک پوشش نمدی سبز رنگ پوشیده می‌شود.
اشکال بیماری آسپرژیلوزیس
آسپرژیلوس ریوی بیشتر به علت فومیگاتوس است چون کویندی‌های کوچک‌تری دارد که می‌تواند در ریه نفوذ عمیق‌تری نماید. هر چه سن کمتر باشد جوجه حساس‌تر است.
درماتیت گانگرنوز یا نکروتیک ایجاد می‌کند. پوست زرد و سبز و پوسته پوسته و خشک می‌شود.
انسفالومیلیت به دنبال آسپرژیلوس ریوی با علائم عدم تعادل و پیچش گردن و... مخ و مخچه دارای نقاط نکروز می‌شوند.
استئومایکوزین پس از فرم ریوی در استخوان ایجاد می‌شود.
افتالمیت با ایجاد پلاک‌های کازئوز در روی قرنیه و به دنبال فرم ریوی ایجاد می‌شود و عمدتاً یک طرفی است.
علائم پنومونی مادر مصنوعی
در فرم ریوی تنگی نفس و تنفس با دهان باز بدون رال تنفسی ــ ترشحات چشم و تجمع آن زیر پلک سوم و بینی در فرم چشمی ــ علائم عصبی (عدم تعادل- اپیپتوتوئوس- عقب عقب رفتن و فلجی) در فرم مغزی و علایم عمومی مثل تب و کسالت و افزایش تشنگی دیده می‌شود. اسهال هم دیده می‌شود.
در لاشه ندول‌های کازئوز به قطر 1-2mm که مثل نعلبکی گود افتاده هستند در روی ریه و کیسه‌های هوایی نای و به خصوص محل دو شاخه در فرم پوستی معمولاً یک ضایعه پوستی زمینه‌ساز تهاجم قارچ می‌شود که در آن پوسته‌های زرد رنگ مشاهده می‌شود و امعاء و احشاء و مغز و چشم وجود دارند. با پیشرفت بیماری دانه‌ها بزرگ می‌شوند. ممکن است جراحات ماکروسکوپی مشاهده نشود و احتیاج به تهیه لام باشد.
جدا کردن قارچ از طریق کشت در محیط سابورو دکستروز آگار یا ژلز فوندار (که نباید حاوی سیکلوهگزاید باشد) یا برداشت از ندول روی لام مستقیم که آن را با 2- 1 قطره پتاس 20- 10% یا لاکتوفنل کاتن بلو شفاف می‌کنند و سیلیسیوم‌های شاخه شاخه با جداره‌های عرضی را مشاهده می‌کنند.
اگر تلفات از روز اول باشد به دلیل آلودگی هچری است که تلفات 10 تا 50% ایجاد می‌کند و بعد بیماری به شکل مزمن در می‌آید که ضمن آن پرندگان به علت ناراحتی مزمن تنفسی دچار کمبود اکسیژن و آسیب می‌شوند.
تلفات با تأخیر از بستر یا مواد غذایی آلوده است.
دانه‌های ارزنی کوچک ناشی از آلودگی هچری و دانه‌های بزرگ‌تر روی ریه و سنگدان دلیل آلودگی دان است. در آلودگی هچری تلفات از روز اول شروع و در روز چهارم یکباره 5 برابر می‌شود و باز زیاد می‌شود و بعد تدریجاً کاهش می‌یابد. از آنجا که هاگ‌های آسپرژیلوس در محیط آزمایشگاه هم وجود دارند، رشد تعداد اندکی پرگنه برای تشخیص کافی نیست و باید تهاجم قارچ به بافت‌ها نشان داده شود. گاهی جراحات با داکتیلاریا پاورم شبیه است که باید آنها را از طریق کشت تفریق نمود.
علائم بالینی
همانند تورم بندناف، عفونت‌هاى عامل پنومونى مثل اشریشیاکولی، کلبسیلا پنومونیه Klebsiella pnemonia و غیره ممکن است در دستگاه جوجه‌کشى حادث شوند. در چنین مواردى جنین تلف شده و یا جوجه خارج شده ضعیف مى‌باشد. در مورد جوجه‌ها علائم مشخص نیست. ممکن است سرفه و مشکلات تنفسى مشاهده شود و حیات جوجه در گرو تجویز به موقع آنتى‌بیوتیک‌ها است.
عفونت‌هاى مزمن در پرندگان مسن‌تر منجر به کاهش سرزندگى و شادابى پرنده و افت وزن مى‌گردد. در بررسى کالبدگشائى ندول‌هاى سفید متمایل به سبز در ریه‌ها و کیسه‌هاى هوائى به‌چشم مى‌خورد. گاهى اوقات ریه‌ها مملو از مایعات موکوسى است. تدابیر اتخاذ شده در این زمینه شامل رعایت بى‌چون و چراى بهداشت و در صورت امکان، درمان طولانى مدت با آنتى‌بیوتیک‌ها مى‌باشد که ممکن است از وقوع عفونت‌هاى ثانویه جلوگیرى نماید.
فرم حاد: در ۴-۳ هفته اول زندگی جوجه‌ها روی می‌دهد. تب، لاغری، اسهال، کاهش رشد، بی‌اشتهایی، تنفس سریع و با دهان باز، خواب‌آلودگی، تشنگی، ترشحات چشم و بینی، اختلال در بلع خوراک، کبودشدگی منقار، تشنج و مرگ از مهمترین یافته‌های بالینی این شکل از بیماری هستند.
فرم مزمن: در پرندگان بالغ و به‌شکل انفرادی روی می‌دهد. در این فرم از بیماری یافته‌هایی از قبیل بی‌اشتهایی، اختلالات تنفسی (سرفه و …)، کاهش وزن بدن، کاهش تولید تخم و اسهال مشاهده می‌شود.
علایم کالبدگشایی
ندول‌های زردرنگ و پنیری بر روی ریه‌ها، کیسه‌های هوایی و سطح سروزی ارگان‌های داخلی از جمله روده‌ها، کلیه و قلب قابل مشاهده است. احتمال مشاهده احتقان ریه و پنومونی کانونی نیز وجود دارد. شاید رشد میسلیوم‌های قارچی بر روی کیسه‌های هوایی مشاهده شود.
پیشگیری و درمان پنومونی در جوجه‌ها
عدم استفاده از مواد غذایی کپک زده، رعایت مسائل بهداشتی، ضدعفونی تخم‌مرغ در گله و در کارخانه درمان خاصی وجود ندارد. ولی جمع‌آوری بیماران، افزایش تهویه، اسپری سولفات مس 5/0 در هزار روی بستر- تعویض بستر خیس و مرطوب
درمان با Hamcin با دز 10cc/lit هم توصیه شده است.
*ضدعفونی صحیح مزارع و سالن‌های پرورش با ترکیبات ضدعفونی‌کننده کارآمد از جمله فرمالین، گندزدایی ستون‌ها، ماشین‌های جوجه‌کشی و کانال‌های هوا نیز الزامی است. با استفاده از روش‌های میکروبیولوژیک همانند نمونه‌گیری از هوا یا در معرض قراردادن Petri-plate نیز می‌توان کارایی فرایند پاکسازی را مورد بررسی قرار داد.
اگر شدت آلودگی کم باشد باید جوجه‌های آلوده را حذف، بستر را تعویض و جایگاه را با اسپری سولفات مس 1% یا بخار فرمل ضدعفونی کرد.
*حذف بستر آلوده
*شستشو و ضدعفونی دانخوری‌ها و آبخوری‌های آلوده
*جمع‌آوری مرتب تخم‌مرغ‌ها و ضدعفونی آنها در مزارع مادر؛ به عبارت دیگر پاک‌بودن جعبه‌های جمع‌آوری تخم‌مرغ، افزایش دفعات جمع‌آوری به ۴ بار در روز و در صورت امکان استفاده از پدهای پلاستیکی در بستر، وقوع آسپرژیلوز را کاهش خواهد داد. گندزدایی تخم‌مرغ‌ها از طریق گازدهی با فرمالین یا به‌کارگیری ترکیبات چهارتایی آمونیوم و ضدعفونی کننده‌های فنوله قابل توصیه است، ولی غوطه‌ورسازی تخم‌مرغ‌ها به‌منظور شستشو و ضدعفونی مجاز نیست.
از لوزامیزول به عنوان محرک ایمنی استفاده شده است. اسپری اینوکونازول به میزان 5/1 گرم برای هر 10 مترمربع آشیانه تلفات را می‌کاهد.
*تهیه مواد خوراکی با کیفیت و ذخیره‌سازی و نگه‌داری مناسب آن
ارزیابی مواد غذایی آلوده: اگر در یک گرم 1500 کلنی باشد مهم نیست تا 5400 آلودگی خفیف و بالای 10000 آلودگی شدید است.
منبع: کیمیا فام _ و سایت دکتر محمد امین مروتی