به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ تولک رفتن از نظر ظاهری همراه با پرریزی و جایگزینی پرها و آغاز سیر قهقرای ارگان‌های تولیدمثلی و قطع تخمگذاری می‌باشد. در گونه‌های غیر اهلی پریزی قبل از جفت‌گیری ممکن است قبل از آغاز فصل جفت‌گیری اتفاق افتد در حالی که پریزی پس از جفت‌گیری بین پایان فصل تولیدمثل و آغاز پائیز یا مهاجرت پائیزه اتفاق می‌افتد تاکنون مکانیزم فیزیولوژی که باعث پریزی می‌شوند شناخته نشده‌اند. به هرحال در این پدیده غده هیپوفیز، تیروئید، تخمدان و فوق کلیه به عنوان واسطه عمل می‌کنند.
پرهای ریز بدن کبوتر تقریبا در تمام طول سال می‌ریزند اما تولک رفتن دورانی است که با ریختن پرهای قدیمی سر و گردن و بال (تیزه‌ها و پرهای حرامی و ...) و دم، پرهای جدید جایگزین آنها می‌شوند. لک یک فرایند کاملا طبیعی است که طی آن پوشش کبوتر برای فصل سرما و زمستان نو می‌شود. در واقع پرریزی نشان‌دهنده سلامتی حیوان است.
عوامل موثر بر پرریزی عبارتند از:
1- مدت زمان تابش نور خورشید (طول روز)
2- ترشح هورمون‌های خاص
3- گرمای هوا
تابش نور آفتاب تاثیر مهمی در فعالیت غدد و ترشح هورمون دارد. در پاییز با کم شدن تابش نور خورشید فعالیت این غدد هم کم می‌شود. هورمونها اهمیت زیادی در فرایند زندگی کبوتر دارند. به عنوان مثال هورمونها تعیین می‌کنند کبوتر کی توی لک برود و در تنظیمات بدن (فشار خون، تولیدمثل، تولید شیر برای تغذیه جوجه و ...) بسیار موثرند. این هورمونها بر غده تیروئید کبوتر هم اثر می‌گذارند. غده تیروئید در دوران پرریزی بسیار فعال است.
پرریزی با افتادن دست پرها شروع می‌شود. این پرها به ترتیب نو می‌شوند. سپس پرهای حرامی یا دوازده پر دوم بال شروع به ریختن می‌کنند و بر خلاف شاهپرها ترتیب افتادنشان متفاوت است. زمانی که تیزه پنجم افتاد پس پرها هم شروع به افتادن و نو شدن می‌کنند. مدت زمان دوران لک 4 تا 6 ماه است که بیشتر بستگی به سن کبوتر دارد. کبوتران جوان حدود 6 ماه را برای نو شدن پرهایشان نیاز دارند ولی بالغها در زمان کمتری از لک در می‌آیند.
اگر در حین پرریزی یکی از تیزه‌ها کوتاه بماند و به اندازه طبیعی خودش نرسد می‌تواند نشان‌دهنده بیماری یا تغذیه ضعیف باشد.
تغذیه ضعیف در کبوتر دو وجه دارد:
1- یا مواد غذایی موجود در دان مصرفی ناکافی و ناقص است.
2- یا وزن جیره غذایی کبوتر کم است.
از آنجا که دو ماه آخر پرریزی نوبت به چهار تیزه اصلی می‌رسد و این تیزه‌ها در پرواز نقش اصلی دارند بنابراین تغذیه دو ماه آخر پرریزی جهت کیفیت خوب این تیزه‌ها اهمیت حیاتی دارد.
لازم به ذکر است اقدامات کبوتردار می‌تواند بر دوران پرریزی اثر بگذارد مثلا با تعبیه نور مصنوعی طول روز برای کبوتر افزایش می‌یابد و باعث تحریک به پرریزی می‌شود. در صنعت مرغداری نیز از نور مصنوعی استفاده می‌کنند و یکی از ایرادات آن این است که مرغها زودتر توی لک می‌روند و در نتیجه با تولک رفتن مرغها تولید تخم‌مرغ کاهش می‌یابد. پس نور آفتاب یا نور مصنوعی اثر زیادی روی پرریزی دارند. دقیقا به همین دلیل است که جوجه کبوتر متولد دی ماه با جوجه متولد اسفند هر دو در یک زمان توی لک می‌روند (بدلیل نقش آفتاب). همچنین گرم بودن گنجه باعث می‌شود سرعت پرریزی بیشتر شود یا کبوتران زودتر توی لک بروند.
در دوران پرریزی کبوتر دچار یک نوع تنبلی و رخوت می‌شود. اما کبوتردار نباید فکر کند که وقت تنبلی او نیز فرا رسیده!
مهمترین اقدامات کبوتردار در فصل تولک رفتن عبارتند از:
1- دادن تغذیه مناسب به کبوتران + مولتی ویتامین و عناصر خاکی+ مواد معدنی و املاح
2- استراحت دادن و نپراندن
3- جوجه‌کشی نکردن
4- نظافت منظم گنجه
5- کمی‌آزادی دادن به کبوتر برای پر زدن یا آفتاب گرفتن
6- آب‌تنی دادن دو بار در هفته در فصل گرم سال
یک پر از لحاظ شیمیایی از مواد زیر ساخته شده: کراتین‌ها (نوعی پروتئین)، سیلیکون مینرالها، فلوراین، روی، مس و کلسیم. پس رژیم غذایی مناسب دوره پرریزی باید دارای پروتئین بالا و چربی و ویتامین بالا باشد. میزان چربی 3% در دان مخلوط برای دوره پرریزی کافی است. چون بدن کبوتر می‌خواهد پر بسازد نیاز به پروتئین و اسید آمینه بیشتری دارد. دادن خوراک خوب باعث تحریک کبوتر به پرریزی هم می‌شود. دادن سبزیجات خرد شده به کبوتر در این دوره بسیار مناسب است. مینرالها به خصوص کلسیم نیز برای ساخت پرها مهمند.
تغذیه مناسب این فصل، دان مخلوط است که فرمول منحصر به فردی ندارد و می‌تواند بر اساس میزان مورد نیاز پروتئین، کربوهیدرات و چربی از مخلوط کردن دانه‌های مختلف بدست آید.
یکی از دان‌های مخلوط تقریبا استاندارد برای فصل پرریزی:
گندم 25% ، ذرت 25% ، قره ماش 25% ، جو 10% ، کافشه 3% ، ارزن 2% ، مابقی دانه‌ها 10%
همچنین از دادن مولتی ویتامین و اسید آمینه و عناصر کمیاب و مینرالها به کبوتران نباید غافل شد.
پراندن یا جوجه‌کشی در این فصل (بخصوص اگر بی‌رویه باشد) باعث افزایش استرس به حیوان و ضعیف شدن کبوتر می‌شود و در این صورت احتمالا باید آمادگی مواجهه با بیماری‌ها را داشته باشید.
عوامل منفی و بازدارنده پرریزی عبارتند از:
1- انگل‌ها: یکی از عوامل منفی تاثیرگذار بر پرریزی انگل‌ها هستند. انگلهای خارجی مستقیما پرها را تخریب و حیوان را ضعیف می‌کنند اما انگلهای داخلی باعث رشد نامنظم پرها می‌شوند و ممکن است باعث شوند پری که تازه در آمده کوتاه بماند و در نتیجه فرم بال به هم می‌خورد. در صورت نیاز انگل‌زدایی باید قبل از آغاز فصل پرریزی انجام شود ولی در حین پرریزی انگل‌زدایی توصیه نمی‌شود.
2- بیماری و عفونت‌ها: اگر کبوتر دارای بیماری یا عفونت و بخصوص بیماری در ناحیه کبد باشد پرریزی بدی را تجربه خواهد کرد زیرا جذب خوب مواد غذایی به سلامت کبوتر بستگی دارد و همچنین کبد مسئول تبدیل مواد غذایی حاصل از هضم می‌باشد.
3- سموم: یکی دیگر از عوامل منفی سموم هستند. مثلا استفاده از سم مرگ موش تاثیر بسیار بدی روی کبوتران می‌گذارد و ممکن است جلوی رشد پرها را بگیرد.
سلامتی کبوتر در این دوران را می‌توان از پرریزی خوب و منظم تشخیص داد. به عبارت دیگر پرریزی عالی نشان‌دهنده سلامتی عالی کبوتر است. پس فصل پرریزی خوبی داشته باشید.
منبع: iranianpigeonsincanada.blogsky.com