به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ تب شیر، تخته بند یا فلج زایمان گاو (Post Parturition Paresis) بیماری متابولیکی است که معمولا 48 ساعت بعد از زایش رخ می‌دهد و غالباً در گاوهای پرتولید اتفاق می‌افتد (البته ممکن است بیماری چند هفته قبل تا چند هفته بعد زایمان دیده شود)
این بیماری که قبل از زایمان یا به هنگام زایمان اتفاق می‌افتد، با کاهش سریع غلظت کلسیم پلاسما مشخص میشود که به دلیل از دست رفتن نسبتاً سریع کلسیم پلاسما برای تشکیل آغوز ایجاد میشود. برای مثال گاوی که 10 لیتر آغوز تولید می‌کند، در حدود 23 گرم کلسیم را در یک دوشش از دست می‌دهد. این مقدار، 9برابر میزانی است که در مخزن پلاسمایی گاو وجود دارد.
کلسیمی که از مخزن پلاسمایی خارج شده است، بایستی با افزایش جذب روده‌ای یا آزادسازی کلسیم استخوانی یا هر دو جایگزین شود. در طول دوره خشکی، احتیاجات کلسیم گاو حداقل می‌باشد و شامل مصرف کلسیم توسط جنین و کلسیم اندوژنوسی در مدفوع است، که حدود 10-10 گرم در روز می‌باشد، لذا مکانیسم لازم برای جایگزین کردن کلسیم پلاسما غیرفعال است. لیکن، هنگام زایمان، گاو باید بیش از 30 گرم کلسیم را در روز به مخزن کلسیم وارد کند.
در نتیجه بیشتر گاوها متعاقب نیاز ناگهانی به کلسیم در هنگام زایمان، در روز اول بعد از زایمان تا زمانی که روده و استخوان به تقاضای کلسیم مورد نیاز برای شیردهی عادت کند، علایمی از هیپوکلسیمی را نشان می‌دهند. در بعضی از گاوها، مصرف کلسیم برای شیردهی موجب میشود که غلظت خارج سلولی و پلاسمایی کلسیم به حدی تنزل یابد که وظیفه عصبی - عضلانی آن مختل شده و موجب بروز علایم کلینیکی تب شیر شود.
تا هنگام عادت کردن گاوها به مکانیسم انتقال روده‌ای و استخوانی از کلسیم، از تزریق وریدی کلسیم (8 تا 10 گرم) استفاده میشود و اگر درمان صورت نگیرد، حدود 60 تا 70 درصد گاوها می‌میرند.
سبب شناسی بیماری تب شیر
کاهش کلسیم خون به هنگام آغاز شیردهی که منجر به تخلیه کلسیم یونیزه سرم میشود که در صورت عدم درمان کشنده خواهد بود.
گونه‌های حساس
بیماری علاوه بر گاومیش در گوسفند و بز و حتی گاوهای گوشتی هم گزارش شده است (با شیوع خیلی کمتر) در امریکا حدود 6درصد گاوهای شیری سالانه مبتلا می‌شوند.
در زمان رخداد 75% موارد بیماری در 24 ساعت اول بعد از زایمان رخ می‌دهد.12% بین 24 تا 48 ساعت بعد از زایمان، 6% در هنگام زایمان و حدود 5% قبل زایمان
عوامل زمینه ساز برای ابتلا به تب شیر
الف) نژاد: بعضی نژادها مانند نژاد جرسی، سفید و قرمز سوئدی و جزیره کانال مانش به تب شیر حساس‌ترند.
نژادهای مستعد بیماری تب شیر
نژادهای جرسی و گرنزی حساس‌ترین‌اند بعد آنها هلشتاین و بران سوئیس و کمتر حساس‌ها ایرشایر و شورت هورن و نژادهای بومی
ب) سن: با افزایش سن گاو، وقوع تب شیر نیز افزایش می‌یابد.
میزان بروز در گاوهای بالای 5 سال (شکم سوم به بعد) افزایش می یابد که علت افزایش تولید است. هر چه تولید بالاتر باشد بیشتر از ظرفیت‌های بدن استفاده کرده و رخداد بیماری بیشتر است.
ج) جیره: امروزه مشخص شده است که دستکاری و تغییر میزان کلسیم و فسفر جیره بر وقوع تب شیر موثر است.
علائم بیماری تب شیر یا فلج زایمان گاو
واژه تب شیر اصطلاح صحیحی نیست زیرا در این بیماری، درجه حرارت بدن طبیعی بوده، و گاهی کمتر از حد طبیعی هم می‌باشد. عمده‌ترین علائم تب شیر شامل کاهش اشتها، کاهش فعالیت دستگاه گوارش، بی‌اعتنایی به محیط، حساسیت بیش از حد، تیرگی و فرورفتگی بیش از حد چشم‌ها و ضعف دست و پا می‌باشد. با پیشرفت بیماری، گاو قادر به ایستادن نبوده و روی جناغ سینه‌اش دراز می‌کشد، ستون فقرات گاو به شکل S در می‌آید و سرش را روی پهلویش قرار می‌دهد. یکی از علایم دیگر، سردی بیش از حد نوک گوش‌های گاو است که به ویژه برای اشتباه نگرفتن بیماری تب شیر با کتوز میتواند مفید باشد. از دیگر علایم آن عدم دفع ادرار و مدفوع است. لازم به ذکر است که درصورت عدم معالجه درصد بالایی از گاوها تلف می‌شوند. گاوی که از تب شیر رنج می‌برد در حالت گرفتگی عضلانی دراز کشیده، ماهیچه‌هایش تحلیل رفته و موجب ناتوانی او از برخاستن میشود و سرانجام رباط‌ها و تاندون‌ها قطع شده و در بعضی موارد شکستگی استخوان گزارش میشود که معمولا ناشی از کوشش حیوان برای برخاستن است.
نشانه‌های بالینی تب شیر رامی‌توان به سه مرحله قابل تمایز مستقیم کرد:
مرحله اول: دام هنوز حالت ایستاده دارد. علائم افزایش حساسیت و تحریک‌پذیری را نشان می‌دهد. حرکت سر، حرکت گوش و لرزش‌های ریز در نواحی پهلو و کمر ممکن است مشاهده شود. وقتی دام حرکت می‌کند تلوتلو میخورد. در حالت ایستاده دام ناآرام است اندام حرکتی را پا به پا می‌کند. نعره زدن، تنفس با دهان باز و بیرون آمدن زبان
مرحله دوم: کاهش کلسیم خون، دام توان ایستادن ندارد ولی در وضعیت جناغی زمینگیر میشود، افسردگی، بی‌اشتهایی، خشکی پوزه، کاهش درجه حرارت بدن همراه با سردی اندام‌های انتهایی بدن، افزایش تعداد ضربان قلب با کاهش شدت صداهای قلبی، فلجی عضلات صاف منجر به رکود دستگاه گوارش برخی اوقات همراه با نفخ، ناتوانی در دفع و فقدان تونیسته اسفنکتر مقعد، دام نمی‌تواند ادرار کند.
توقف زایمان یا جفت ماندگی به علت سستی رحم است مردمک متسع، در برابر نور دارای بازتاب تاخیری، زمینگیر، جناغی با به پهلو قرار دادن سر مشخصه گاوهای مبتلا به کاهش کلسیم خون است در صورتی که سر کشیده شود شکل s در گردن ممکن است جلب توجه نماید.
مرحله سوم: کاهش کلسیم خون تا حد اغماء، هوشیاری خود را از دست می‌دهد چنین دام‌هایی عضلات کاملا شل است و به محرک پاسخ نمی‌دهد و توان نگه داشتن خود را در حالت زمینگیری جناغی ندارد و از نفخ شدید رنج می‌برد برون‌ده قلب وخیم‌تر می‌گردد. ضربان ممکن است تا حد غیرقابل لمس پیش رفته و تعداد ضربان به 120ضربه در دقیقه برسد و گاوها در این مرحله از بیماری بیش از چند ساعت زنده نمی‌مانند.
یافته‌های کالبدگشایی تب شیر
ضایعات کالبد گشایی: ضایعات ویژه مشخص کننده تب شیر دیده نمیشود. شل شدگی عضله قلب به عنوان هیپوکلسمی عنوان شده است.
درمان تب شیر یا فلج زایمان
1- تزریق وریدی محلول‌های کلسیم نظیر بروگلوکونات 23درصد کلسیم که برای هر گاو تزریق 400 تا 800 میلی‌لیتر رایج است. تزریق وریدی ترجیح داده میشود چون واکنش سریع‌تر می‌باشد. در صورتی که گاو هنوز بر روی پاهای خود ایستاده و نگرانی از ایست قلبی وجود داشته باشد می‌توان از تزریق زیرجلدی هم استفاده کرد. بهترین توصیه این است که نیمی از محلول به صورت تزریق وریدی و بقیه محلول به شکل زیرجلدی استفاده شود. به علاوه، در حدود 25درصد گاوهایی که بهبود می‌یابند دوباره مبتلا می‌شوند و نیاز به درمان دوباره دارند. همچنین گاوهایی که بهبود یافتند تولید کمتری دارند و به بیماری متابولیکی و عفونی حساس‌ترند.
2- دستکاری جیره و درمان هورمونی که همیشه قابل دسترس نیست.
3- تجویز دهانی مقادیر بالای نمک‌های کلسیمی نظیر کلرید کلسیم.
پیشگیری از تب فلج زایمان در گاو
در بین روشهای مختلفی که برای کنترل تب شیر استفاده میشود، بیشترین پیشرفت و بهبود با برنامه‌های مدیریت جیره غذایی حاصل شده است. حتی اخیراً تلاش‌هایی بر روی دستکاری سطوح کلسیم جیره برای کنترل تب شیر متمرکز شده است، لیکن نتایج حاصل از آن به جز در مورد جیره‌هایی با تراکم بسیار پایین کلسیم متفاوت بوده است (10 - 8 گرم در روز).
منابع: merckvetmanual.com و parsbiology