به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ متخصصین اسب در دنیا عمدتاً اسب اصیل را مهم‌ترین عامل در اصلاح انواع نژادهای اسب دنیا می‌دانند و چون این نژاد پایه و اساس نژاد تروبرد می‌باشد برای این موضوع اهمیت زیادی قائل هستند.
از آنجایی که این اسب با شرایط اقلیمی گوناگون به راحتی سازگاری پیدا می‌کند و در حال حاضر در اغلب کشورهای دنیا از مناطق سردسیر تا مناطق استوایی پراکنده است و زیر نظر سازمان بین‌المللی اسب عرب می‌باشد. اسب اصیل از خالص‌ترین و قدیمی‌ترین نژادهای دنیا می‌باشد.
نژادی که امروز بنام عرب شناخته میشود، کهن‌ترین گونه اسب و تنها نژاد کاملاً خالص و اصیل می‌باشد که نقشی اساسی در تاریخ انسان و اسب بازی کرده‌است. اسب عرب در مراتع غنی در امتداد بین‌النهرین (که اکنون شامل کشورهای عراق، سوریه، قسمت‌هایی از ایران و شبه جزیره عربستان می‌گردد) رشد و تکامل یافت.
مبدأ اسم"عرب" مبهم است. بنا به عقیده برخی ممکن است از کلمه عبری "arabha"به معنی سرزمین تاریک یا جلگه وسیع بی‌درخت مشتق شده باشد. اگرچه خاستگاه اسب عرب به صورت یک معما باقی‌مانده ولی بر اساس شواهد باستان‌شناسی آنچه مشخص است این نژاد قدمتی حدوداً پنج‌هزار ساله دارد. اجداد اسب عرب کمی کوچکتر از اسب عرب امروزی بوده‌اند ولی در سایر موارد اسب عرب امروزی بسیار شبیه به اجداد باستانی خود است.
چندین خصوصیت ویژه اسب عرب را ازدیگر نژادهای اسب متمایز کرده‌است که برجسته‌ترین آنها سر اسب عرب است. ویژگیهای سر در اسب عرب نیمرخ مقعر، چشمان برجسته، منخرین بزرگ، پوزه ظریف و گوشهای کوچک و شکیل است. در باور عرب، در سیمای اسب اصیل مفاهیم روحانی و الهی متجلی است. پیشانی فراخ در بردارنده تقدیر الهی، دم بلند سمبلی از غرور و سربلندی و گردن قوسی شکل و یال بلند نمایانگر رشادت و دلاوری است.
به‌درستی مشخص نیست اسب عرب در ابتدا برای کار مورد استفاده قرار گرفت یا برای سواری. اما آنچه مسلم است این نژاد حدود ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح توسط مردم مشرق زمین اهلی شد و با گذر زمان به یک ضرورت جهت تضمین بقای مردم بدوی بدل شد. اسبها اعتبار بزرگی برای قبایل بدوی بودند. بزرگ هر قبیله می‌توانست تاریخ شفاهی و اصل و نسب هر خانواده از اسبان را به‌خوبی شجره نامه اجداد خانواده خود در عشیره شرح دهد
در اکثر نژادهای اسب، نریان‌ها از شأن و جایگاه بالاتری نسبت به مادیان‌ها برخوردارند در حالی که در مورد نژاد عرب مسئله متفاوت است. بدوی‌ها مادیان اصیل را جزء ارزشمندترین دارایی‌های قبیله محسوب می‌کردند. مادیان‌ها بهترین مرکب جهت میادین رزم بودند چراکه (بر خلاف نریان‌ها) در پاسخ به نزدیک شدن اسبان دشمن شیهه نمی‌کشیدند و ایجاد خطر برای مردان قبیله نمی‌کردند. بهترین مادیان‌های جنگی در صحنه پیکار رشادت و قدرت خود را به نمایش می‌گذاشتند و بدون اینکه به زمین بخورند سنگینی بار و زخم سرنیزه‌ها را تحمل می‌کردند. یک سوارکار ماهر بدوی می‌توانست به کمک چنین مرکبی به دشمن قبیله خود حمله کرده و با تصاحب رمه‌های گوسفند، شتر و بز دشمن، آنها را به دارایی‌های قبیله خود بیفزاید. پیروزی در این پیکارهای محلی مستقیماً وابسته به قدرت، سرعت و چالاکی اسبان هر قبیله بود. بدوی‌ها با اسبان خود مسابقه نیز میدادند و برنده مسابقه بهترین اسب از قبیله مغلوب را دریافت می‌کرد. دریافت یک مادیان به عنوان هدیه افتخار بزرگی محسوب می‌شد.
در مورد مادیان‌های اصیل خرید و فروش معمول نبود ولی در صورت معامله، مبلغ مورد معامله بین طرفین اغلب باور نکردنی بود. ارزش و جایگاهی که عرب بدوی برای مادیان قائل بود موجب شد نام و نشان هر دسته از اسبان بر اساس نام ونشان مادرانشان تعیین شود و طبیعتاً اگر مادر اسبی مادیانی خوش‌نام بود این محبوبیت به او نیز به ارث می‌رسید اسم فامیل (تیره) اسبان اغلب بر اساس نام قبیله یا شیخ پرورش‌دهنده آنها تعیین می‌شد. عرب بدوی بیش از هر چیز برای خلوص نژاد اسبانش ارزش قائل بود و هر قبیله معمولاً پرورش دهنده تیره‌ای خاص بود.
تیرههای مختلف اسب عرب با نام‌های؛ کحیلان، حمدانی، عبیان، صگلاوی، هدبان و ... شناخته می‌شوند.
ایرانیان به توانایی‌های این نژاد نسبت به شکل ظاهری آن اهمیت بیشتری داده‌اند. در حال حاضر جمعیت قابل ملاحظه‌ای از این نژاد در نواحی جنوب غربی کشور به خصوص استان خوزستان و همچنین تهران وجود دارد.
خصوصیات ظاهری اسب عرب
این نژاد از نظر خصوصیات ظاهری کاملاً متمایز از سایر نژادهای دنیا می‌باشد. نژادهای حاصل از نژاد عرب از نظر قدرت، سرعت و جثه بهتر از اسب عرب هستند. ولی از نظر نجابت، مقاومت و سازگاری قابل مقایسه با آن نیستند.
در این اسب گردن به طور بسیار زیبایی به طرف جدوگاه انحنا پیدا کرده و شانه‌ها به طور مشخص برجسته می‌باشند. سر به طور خاصی به گردن متصل شده و می‌تواند آزادانه در همه جهات حرکت نماید. یال و دم به صورت بی‌نظیری زیبا و ظریف با درخشش ابریشمی می‌باشد. سر نیز کوتاه و ظریف بوده و صورت صاف یا مقعر است. دارای منخرین بزرگ و چشمهای درشت و براق می‌باشد. گوش‌ها کوچک ظریف و متحرک بوده و گاهی به طرف داخل انحنا می‌یابد. قسمت پشت در اسب عرب کوتاه و کمی مقعر است. این اسب دارای کمر قوی کپل طویل و تخم‌مرغی شکل و اندامهای حرکتی سخت و خشک است.
استقامت اسب عرب افسانه‌ای بوده و در قرن نوزدهم مسابقات اسبهای عرب در مسافت‌های طولانی در صحرا به مدت سه روز انجام می‌شده است. روش این اسب در حرکت به صورت شنا کردن توصیف شده است. اسب عرب دارای طبیعتی مهربان بوده و بسیار دلاور می‌باشد.
خصوصیات اندام شناسی اسب اصیل
معمولاً وضعیت اندام شناسی، یک اسب در سه بخش سر، بدن و یال و دم و اندام حرکتی مورد بررسی قرار می‌گیرد. قد اسب عرب را از سطح زمین تا مرتفع‌ترین ناحیه جدوگاه ۱۴۲ تا ۱۴۹ سانتیمتر و گاهی حدود ۱۴۵ سانتیمتر مطرح کرده‌اند.
الف) مشخصات سر اسب عرب
پیشانی: معمولاً عریض، مسطح و یا کمی‌برجسته‌است.
روی بینی: در اسب‌هایی که قسمت وسط بینی در مقطع طولی و نمای عرضی، عرض کمی‌داشته باشد آن را جمع می‌نامند که برخی نویسندگان این ویژگی را در اسب عرب مطرح می‌کنند ولی یکی از ویژگیهای اسب عرب در این ناحیه مقداری فرورفتگی در سطح طولی است و گاهی اوقات هم صاف دیده میشود، روی بینی اسب خوزستان عمدتاً صاف است.
انتهای بینی و منحزین: در اسب عرب انتهای بینی به طور واضح برجسته می‌باشد و منحزین کاملاً گشاد و ناصاف می‌باشد.
گوش: معمولاً گوشهای اسب عرب کوچک هستند. گوش اسب عرب از ترکمن کوچکتر است.
چشم: یکی از ویژگیهای بارز اسب عرب چشمهای زیبای آن هستند که جذابیت و زیبائی خاصی به چهره آن می‌بخشند ولی به طور کلی چشمهای اسب عرب درشت، گرد و معمولاً حدقه برجسته دارند که برجستگی حدقه در چشمان اسب عرب از ویژگیهای شاخص آن است.
گونه: گونه در اسب عرب مشخص است. معمولاً دارای سطحی گرد است.
لبها: باریک و متناسب است و زیبائی خاص به چهره می‌دهد.
به طور کلی اگر بخواهیم از اختصاصات عمومی‌و ویژگیهای اختصاصی ناحیه سر در اسب عرب صحبت کنیم می‌توانیم بگوئیم که اسب عرب سری متناسب با بدن خود دارد که سر در ناحیه گونه‌ها عمق زیادی دارد و معمولاً در ناحیه پیشانی در حد فاصل چشمها برجستگی سپر مانندی به نام جبه دارد و در ناحیه لبها و پوزه کمی‌جمع‌تر میشود و کلاً سر فرمی‌مثلثی شکل پیدا می‌کند و در ناحیه دو فک تحتانی فضای وسیعی وجود دارد که در اسب خوب این فاصله منحصربه‌فرد است.
ب) مشخصات بدن و یال و دم
جدوگاه: معمولاً چون اسب عرب دارای اتصال قوی گردنی – سینه‌ای می‌باشد در نتیجه ارتفاع جدوگاه با گردن یکی شده و معمولاً جدوگاه مشخص در اسب عرب به چشم نمی‌خورد و بصورت پیوسته با گردن بلندی می‌یابد.
کمر: معمولاً زین‌گاه اسب عرب اندکی پائین‌تر از سطح کپل و جدوگاه می‌باشد که مقدار این پائین افتادگی کمر بسیار متناسب با بدن و خوش فرم است.
کپل: کپل اسب عرب یکی از ویژگیهای اندام شناسی آن است معمولاً اسب عرب دارای کپل گرد و کاملاً برجسته و بسیار خوش فرم است.
سینه: این ناحیه در اسب عرب هم در عرض و هم در طول عمق متناسبی دارد و به خاطر عرض زیاد و متناسب آن ناحیه با ناحیه شکم پیوسته به نظر می‌رسد. در هر صورت این عمق متناسب سینه به همراه منخرین گشاد و فاصله زیاد دو فک تحتانی، شرایط تنفسی خوبی را برای این نژاد فراهم می‌سازد. در هر صورت سینه عریض و عضلانی از اختصاصات این نژاد می‌باشد.
شکم: در اسب عرب شکم به صورت مدور و استوانه‌ای در امتداد سینه قرار دارد.
یال و دم: یال و دم بلند و پرپشت در اسب عرب یکی از ویژگیهای بارز و شاخص این نژاد می‌باشد که زیبائی و جلوه زیادی به آن می‌بخشد. یکی از ویژگیهای اسب عرب بالا گرفتن دم در هنگام حرکت است.
ج) اندامهای حرکتی اسب عرب: از شاخص‌ترین ویژگیهای اندام حرکتی سم‌های سخت، بزرگ و معمولاً مقطع گرد آنها است. همچنین دستها و پاها کاملاًعضلانی و قلم در اندامهای حرکتی جلو و عقب قطر متناسب و قوی دارند و هم چنین یکی از ویژگیهای اسب عرب وجود موهایی در پشت ناحیه بخلق است که به نام Feather نامیده می‌شوند. همچنین در مفصل خرگوشی (Hock) در اسب عرب خمیدگی نسبت به بقیه نژادها اندکی بیشتر است.
توضیح: یکی از ویژگیهای اسب عرب در مورد گردن آن است که معمولاً اسب عرب قوسی در ناحیه گردن دار دکه معمولاً به سر فرمی قوسی شکل یا قویی شکل می‌دهد که اصطلاحاً به آن Mitbah می‌گویند.اسب.
اسب عرب اسبی است بسیار باهوش، شجاع و پرخون توأم با نجابت.
رنگ غالب، خاکستری و یا سمند است.
ارتفاع اسب: 15 وجب (4/152 سانتیمتر)
موارد استفاده: پرش و سرعت
جمعیت و پراکنش اسب عرب در ایران
در حال حاضر جمعیت قابل ملاحظه‌ای از این نژاد در نواحی جنوب غربی کشور و به خصوص استان خوزستان و همچنین استان تهران وجود دارد و می‌توان تعداد آن را بین 5000ـ2500 راس تخمین زد.
تفاوت اساسی ساختار و ترکیب بدن اسب عرب با سایر اسبها
اسبهای دنیا دارای ۱۸ دنده – ۶ مهره کمری و ۱۸ مهره دمی می‌باشند. اما اسب عرب دارای ۱۷ دنده – ۵ مهره کمری و ۱۶ مهره دمی می‌باشند. این اختلاف، به تحرک زیاد و ناحیه دم حیوان کمک می‌کند. ناحیه پشت حیوان کوتاه و تا حدودی مقعر می‌باشد. دست و پای قوی و بدن جمع و جور جزء صفات خوب اسب عرب است.
اسب اصولاً حیوانی است که در آب و هوای سرد و خشک تکامل یافته و در مناطق بیابانی همچون کویرهای عربستان رشد نیافته‌است.
منبع: اطلس رنگی نژادهای اسب های ایران و جهان نوشته دکتر علی نصیریان و همکاران - سایت horse-rider.ir - ویکیپدیا