بررسی آلودگی انگلی در اندام های مختلف ماهی اسکار

به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ ماهی اسکار (Astronotus Ocellatus) از زیباترین ماهی‌های آب شیرین می‌باشد. تکثیر و پرورش ماهی آکواریومی به علت داشتن ظاهر زیبا، اندازه کوچک ونگهداری آسان در حجم کم در چند دهه اخیر از رونق چشمگیری برخورداربوده است. لذا از نظر آلودگی انگلی دارای اهمیت زیاد می‌باشند.

در این تحقیق 100 عدد ماهی اسکار از سطح شهر شیراز جمع‌آوری و از نظرآلودگی به انگل‌های تک یاخته‌ای Ichthyophthirius multifiliis ،Myxobolus sp، Trichodina sp، Cryptobia sp ،Hexamita sp، وترماتود مونوژن Dactylogyrus sp وانگل Lernae sp مورد بررسی قرارگرفت. ابتدا طول و وزن هر ماهی جداگانه اندازه‌گیری شد. سپس اندام‌های مختلف بدن ماهی با روش‌های متداول انگل‌شناسی و رنگ‌آمیزی گیمسا مورد بررسی قرار گرفت.

از 100 قطعه ماهی اسکار 87 مورد (87درصد) به انوع انگل آلوده بودند. به ترتیب 80درصد ترماتود مونوژن، 73درصد به تک یاخته آلوده بودند. بیشترین میزان آلودگی به ترتیب در پوست و آبشش مشاهده گردید.

مقدمه:

ماهی اسکار (Astronotus Ocellatus) از زیباترین ماهی‌های آکواریومی آب شیرین است و دارای مراکز تکثیر و پرورش فراوان درنقاط مختلف جهان می‌باشد. به نحوی که برخی ازکشورها ازجمله ایتالیا، چین و ژاپن نقش مهمی در این صنعت ایفا کرده‌اند. اگرچه پرورش ماهیان زینتی هم علم وهم صنعت است ولی سهم تجارت جهانی این ماهی‌ها درحدود 900 میلیون دلار برآورد گردیده است و اهمیت خاص به آن داده است .

درحدود 10هزار گونه انگل در سطح یا داخل بدن ماهی زندگی می‌کنند (سید مرتضایی وهمکاران 1306) در بروز بیماری‌های انگلی عوامل مختلفی دخیل می‌باشند به طور مثال در آلودگی انگلی ایک استرس، کیفیت بد آب و سرد شدن ناگهانی شرایط را برای آلودگی بیشتر می‌کند.

برخی انگل‌ها به صورت کیست عضلات، کبد، سطح اندام‌های داخلی حفره بطنی، روده و به ندرت در زیر پوست ماهیان قرار می‌گیرند. از جنبه اقتصادی انگل‌ها اغلب به عنوان یکی از مهم‌ترین موجودات آسیب‌رسان به ماهی محسوب می‌شوند. بیماری‌های انگلی ماهیان در این بین اهمیت ویژه‌ای دارند. چراکه می‌توانند باعث عقیم شدن ماهی، تغییر رنگ و شکل بدن شده و بازارپسندی ماهی را کاهش دهد. در برخی ماهیان خسارت و تلفات شدیدی ایجاد نماید از جمله بیماری سیستمیک کبد، بیماری خارش وغیره. لذا برای جلوگیری از این مسایل باید عوامل آسیب‌رسان شناسایی گردد و راه‌های پیشگیری و کنترل آنها تعریف شود.

هدف ازبررسی حاضرمطالعه آلودگی انگلی اندام‌های مختلف ماهی اسکار (Astronotus Ocellatus) درماهی‌های سطح شهر شیراز می‌باشد.

موارد وروش کار:

در تحقیق حاضر 100 قطعه ماهی اسکار (Astronotus Ocellatus) از سطح شهر شیراز خریداری و به آزمایشگاه انتقال داده شد و از نظر آلودگی به انگل‌های داخلی و خارجی تحت بررسی قرار گرفت.

جهت بررسی آلودگی انگلی در هر قطعه ماهی: پوست، آبشش، باله‌ها، چشم، خون، دستگاه گوارش، کبد، کلیه، محوطه شکمی، کیسه شنا و عضلات مورد آزمایش قرار گرفت. از پوست، باله‌ها و آبشش‌ها (بعد از برداشت سرپوش‌های آبششی) گسترش مرطوب تهیه می‌گردید و تحت بررسی میکروسکوپی قرار می‌گرفت، کمان‌های آبششی نیز بعد از جداسازی آزمایش می‌شد. دستگاه گوارش به همراه سایر اندام‌های داخلی از بدن خارج می‌شدند و با توجه به ظرافت و کوچکی ابتدا روی لام باز شده و توسط لوپ از نظر آلودگی انگلی بررسی می‌گردید و سپس با تهیه گسترش فشاری انگل‌ها جدا می‌شدند.

خون با تهیه گسترش نازک و رنگ‌آمیزی گیمسا بررسی می‌گردید.

در ارتباط با برخی انگل‌ها از جمله مژه‌دار ایکتیوفیتروی، از روش تثبیت مرطوب استفاد شد که در آن قطره‌ای از رنگ کارمن به زیر لامل هدایت شده و اطراف لامل با لاک ناخن و چسب کاندابالزام گرفته می‌شود.

برای بررسی مونوژن‌ها از روش بررسی مستقیم استفاده شد. برای بررسی این انگل‌ها، پس از مشاهده از پیپت پاستور انگل را جدا کرده و یک قطره آمونیم پیکرات روی آن قرار داده می‌شد، روی لام کمی صمغ عربی گذاشته و روی نمونه لامل گذاشته شد. اطراف آن نیز با چسب انتلان محصور گردید. در نهایت انگل‌ها در حد جنس شناسایی و گزارش گردید.

نتایج:

طبق بررسی‌هایی که بروی 100 قطه ماهی اسکارصورت گرفت. 87 مورد (87%) به انواع انگل آلوده بودند. که به ترتیب 80/45درصد ترماتودهای منوژن، 73/56درصد تک یاختگان بودند.

وضعیت و شدت آلودگی اندام‌های مختلف نیز انجام شد که بیشترین الودگی به ترتیب در پوست و آبشش مشاهده گردید.

همانطور که در جدول 1 مشاهده می‌شود. بیشترین موارد و درصد آلودگی 86درصد که از پوست و آبشش ماهی جدا شده است. حداکثر تعداد انگل جدا شده مربوط به تک یاختگان de که از پوست و آبشش جدا شد و تنها از 100 قطعه ماهی 5 ماهی به میزان 5درصد آلودگی انگلی در روده مشاهده شده است، که از نوع تک یاخته ic می‌باشد.

در دیگر اندام‌های این ماهی مانند باله‌ها، قلب، کبد، انگلی جدا نشده است. (جدول 1)

(جدول 1) درصد آلودگی اندام‌های مختلف بدن ماهیان اسکار مورد بررسی

بحث و نتیجه‌گیری:

در بررسی‌های انجام شده علاوه برانگل منوژن .Dactylogyrus sp که بیشترین آلودگی را به خود اختصاص داده انگل تک یاخته‌ای Ichthyophthirus multifiis نیز دارای آلودگی درحد وسیع بود.

هردو انگل مذکور فاقد میزبان واسط بوده و تمام طول زندگی خود را روی بدن یک میزبان می‌گذرانند.

انگل هگزومیتا نیز از روده ماهی مذکور جدا شد. هگزومیتا انگلی داخلی است باعث بیمای‌های مزمن روده‌ای می‌شود این انگل درمواردی ازقبیل تغذیه نامناسب، کمبود اکسیژن و تراکم زیاد ایجاد بیماری می‌کند. نکته جالب توجه این است که از 5 مورد آلودگی به انگل هگزومیتا در 2مورد سوراخی در سر و جمجمه مشاهده گردید. که علت آن انگل هگزومیتا بود که گاهی از راه خون به جمجمه رسیده و با آلوده کردن غضروف‌های جمجمه باعث سوراخ شدن جمجمه و سر می‌شود. انگل هگزومیتا اندام‌های دیگر ازجمله قلب و کبد و... را نیز درگیر می‌کند.

Kim وHyward (سال2002) بر روی آلودگی نماتود (camallanus cotti) در ماهی گوپی وارداتی به کره تحقیقاتی را انجام دادند آن‌ها این انگل را بر روی ماهی‌های مرده یافتند ولی آنرا باعث مرگ ماهی نمی‌دانستند زیرا انگل مژه‌دارTetrahymena را هم یافتند و به این نتیجه رسیدند که این دو انگل با مشارکت هم باعث مرگ ماهی گوپی شدند.

Cable و Oosterhout (سال2007) بر روی اثر شدید آلودگی انگلی روی سیر تکاملی زندگی ماهی گوپی و اثر واگیری آن‌ها بر روی میزبان تحقیقاتی را انجام دادند و متوجه شدند شرایط زندگی میزبان و ظرفیت تولیدمثلی آن می‌تواند بر روی بقا و جمعیت انگل تاثیرگذار باشد.

Guillermo (2002) درباره کشف ژن تریپانوزوم در ماهیان آب شیرین تحقیقاتی را انجام داد که در این بین بیشتر بر روی مقایسه آلودگی انگل‌های کرمی در بین کپور ماهیان و ماهی گلدفیش تحقیق شده بود.

Guillermo (سال 2002) گروه‌های متفاوت سنی از گربه ماهیان لجن‌خوار در شمال نیجریه تحقیقاتی را انجام داده و به این نتیجه رسیده است که آلودگی انگل‌های کرمی در ماهی‌های پیش بالغ بیشتر از جداسازی انگل‌های کرمی ماهی‌های جوان است.

Salgado، Gregory (سال 2008) مهمترین انگل‌ها و بیماری‌های قارچی را در ماهیان سیکلید و پوسیلیده آمریکای مرکزی جداسازی و گزارش نمود که در این بین به ترتیب نماتودها، مونوژن‌ها و ترماتودها بیشترین آلودگی را ایجاد می‌کردند.

Barber (سال2006) در روی تاثیر انگل‌ها در رفتار و آرامش در ماهیان آکواریومی مشخص کردند. که در این بین قارچ ساپرولگنیا بیشترین آلودگی قارچی را دربر داشته از انگل‌ها انواع تک‌یاخته‌ها را بیشتر از سایر گروه‌های ترماتودها و نماتودها جدا کرده.

Molnar و همکاران (1971) بر ماهی تحقیقات گسترده‌ای انجام دادند و یک گزارش علمی‌ بر روی تراکم انگل‌ها و بیماری‌های انگلی در ماهیان آب شیرین ایران منتشر نموده‌اند.

در شرایط آکواریوم به دلیل حجم کم آب و تراکم زیاد ماهی شیوع انگل پوست و آبشش بیشتر از سایر انگل‌ها بوده است. طبق کنترلFarly و Hechmann (سال1980) بیشترین انگل‌ها Dactylogyrus. Sp و Ichthyophthiriu multifiliis‌ انگل‌های جدا شده از پوست و آبشش ماهیان آکواریومی‌ مورد بررسی، بوده‌اند.

انگل ایک از طریق روش‌های شیمیوتراپی و الکتروتراپی کرد. البته انگل ایک با استفاده از حمام پرکربنات سدیم و فیلتر آب هم قابل درمان است.

یکی از مسائل مهم درباره آلودگی انگلی ماهیان آکواریومی انتقال آلودگی از ماهیان وارداتی به ماهیان بومی و بومی شدن انگل در اقلیم جدید می‌باشد، با توجه به اینکه علی‌الاصول قرنطینه ماهیان آکواریومی انجام نمی‌گیرد این خطر همیشه به صورت بالقوه وجود دارد.

در یک بررسی که بر روی 800 قطعه ماهی بیمار آکواریومی صورت گرفت. آلودگی به دو نوع مونوژن ژیروداکتیلوس و داکتیلوژیروس، یک گونه تک‌یاخته تریکودینا و یک گونه نماتود کاپیلاریا دیده شد، در این مطالعه تلفات ناشی از این آلودگی‌ها گاهی تا 60% عنوان شده است.

در بررسی دیگری در ایران تلفات شدید ماهیان طلایی وارداتی در اثر آلودگی عمدتاً به انگل ژیروداکتیلوس و به نسبت کمتر داکتبلوژیروس گزارش شده است با توجه به گزارشات مربوط به آلودگی انگلی ماهیان آکواریوم در ایران، جز تریکودینا و داکتیلوژیروس که قبلاً از این ماهیان گزارش شده‌اند سایر انگل‌ها برای اولین بار از ماهیان آکواریوم در ایران گزارش می‌شوند، اگرچه ابتلا سایر ماهیان نظیر ماهی قزل‌آلا و کپور به ایکتیوبودو، ماهیان خاویاری به تریکودینا و ماهی بیاح به شیلودنلا نیز از ایران گزارش شده است.

درمورد پرورش خارج آکواریومی ماهیان مسلماً آلودگی محیط زیست آبزیان بخصوص آلودگی آب به مواد شوینده بر سلامتی ماهیان پرورش داده شده موثر خواهد بود، تاثیر نامطلوب مواد شوینده آنیونی بر بافت پوششی ماهی قرمز مثالی از این مورد می‌باشد. و در انتها پیشنهاد این است که قبل از واردات ماهیان آکواریومی به کشور آزمایشات انگلی انجام شود تا از سالم بودن آنها اطمینان حاصل شود و یا قرنطینه مدنظرقرار گیرد.

منبع: هفدهمین کنگره دامپزشکی ایران (اردیبهشت 1391)

نویسندگان:

نازنین قربانی رنجبری ، زهراقربانی رنجبری : دانشجوی شیلات دانشگاه علوم وفنون دریایی خرمشهر

علی قربانی رنجبری: دانشجوی دکترای دامپزشکی دانشگاه آزاداسلامی کازرون- ایران (عضو باشگاه پژوهشگران جوان دانشگاه آزاد اسلامی واحد کازرون)

زمزم رضازاده: کارشناس موادغذایی (عضو باشگاه پژوهشگران جوان دانشگاه آزاد اسلامی واحد کازرون)