به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ کاکوتی یکی از گیاهان دارویی سنتی است؛ از ترکیبات شیمیایی فعال و اصلی این گیاه ماده‌ای تحت عنوان Pulegone می‌باشد که اثرات ضد دردی و ضد التهابی آن به خوبی مشخص شده است در این مطالعه اثر عصاره آبی – الکلی گیاه کاکوتی (Ziziphora tenuior L) بومی منطقه سیرجان (پاریز) بر کاهش انقباضات شکمی ناشی از اسید استیک مطاله شده است .
معرفی گیاه کاکوتی
استفاده از گیاهان دارویی روز به روز بسوی پیشرفت است که در این رابطه می‌توان از گیاه کاکوتی نام برد که متعلق به خانواده نعناعیان (Lamiaceae) است. این گیاه دارای بوته‌های پرپشت و ارتفاع آن بین 20 تا 50 سانتی‌متر است برگهای آن کوچک، متقابل، کم‌و بیش نیزه‌ای شکل و بدون دمبرگ هستند. همچنین دارای گلهای کوچک، کامل و به رنگهای سفید، صورتی و ارغوانی می‌باشد. از خواص دارویی آن می‌توان در درمان اختلالات گوارشی نظیر اسهال و دل‌پیچه نام برد.
علاوه بر اینها گیاه کاکوتی دارای اثرات ضد باکتری، آنتی اکسیدانتی، ضد عفونی کنندگی روده خلط آور و ضد سرماخوردگی می‌باشد. ضمناً از ترکیبات شیمیایی فعال و اصلی این گیاه ماده‌ای تحت عنوان Pulegone می‌باشد که اثرات ضد دردی و ضد التهابی آن به خوبی مشخص شده است. به طوری که می‌توان از آن در درمان تب، دردهای قاعدگی و تونوس معده استفاده کرد. برخی گزارشها نیز حاکی از اثرات ضد دردی گیاهان خانواده نعناعیان به دلیل وجود ترکیباتی نظیر کارواکرول، فلاونوئید و استروئید می‌باشند.
تنوع شرایط جغرافیایی در ایران موجب شده که یک منبع غنی از تنوع گونه‌ای گیاهی وجود داشته باشد یکی از این گیاهان کاکوتی در منطقه سیرجان می‌باشد که متعلق به خانواده نعناعیان است. کاکوتی در مناطق مختلف ایران خصوصاً در نواحی اطراف شهر سیرجان (پاریز) وجود دارد که دارای خواص درمانی متعددی است.
در این مطالعه اثر عصاره آبی – الکلی گیاه کاکوتی (Ziziphora tenuior L) بومی‌منطقه سیرجان (پاریز) برکاهش انقباضات شکمی ناشی از اسید استیک مطاله شده است.
روش تحقیق:
50 سرموش سوری نر نژاد N-MRI به طور تصادفی گروه‌بندی شده و تحت شرایط 12 ساعت روشنایی و 12 ساعت تاریکی با دمای محیط 27 درجه سانتی‌گراد نگهداری شدند در طی مدت نگهداری و آزمایشها حیوانات با آب و غذای کافی تیمار شدند.
داروها و مواد مصرفی:
برگ و سرشاخه‌های گیاه کاکوتی (تهیه شده از تنکابن) شناسایی شده توسط متخصصین گروه زیست شناسی (هرباریوم دانشکده بیولوژی دانشگاه آزاد دامغان، کد: 163) ، ایندومتاسین (ساخت شرکت دارویی آریا)، الکل اتیلیک 70 درجه، سرم فیزیولوژی 0/9% و اسید استیک 0/6%.
روش عصاره‌گیری کاکوتی:
در این تحقیق، برای عصاره‌گیری گیاه کاکوتی از برگ و سر شاخه‌های آن استفاده شد که ابتدا در آسیاب برقی آن را به صورت پودر در آورده و در مرحله بعد 20 گرم از پودر حاصل را درون ارلن درب‌دار ریخته و 200 میلی‌لیتر الکل اتیلیک 70 درجه به آن اضافه گردید. سپس درب ارلن را گذاشته و محلول 48 ساعت نگهداری شد. ضمن اینکه هر 12 ساعت یکبار محتویات داخل ارلن تکان داده شد. بعد از 48 ساعت محتویات داخل ظرف به وسیله کاغذ صافی و قیف شیشه‌ای داخل بشر صاف گردید سپس محلول صاف شده را درون بالن ریخته و در دستگاه روتاری در دمای75 درجه با دور متوسط قرار داده و بعد از خروج حلال مایع غلیظ روی شیشه‌ای پهن گردید تا خشک شود. پس از خشک شدن پودر حاصله که حدود 58/6درصد مایع غلیظ عصاره را تشکیل می‌داد جمع‌آوری گردید و از پودر حاصل برای تهیه دوزهای 25، 50 و 75 میلی‌گرم بر کیلوگرم استفاده شد ضمناً برای تهیه محلول‌ها از نرمال سالین 0/9% استفاده شد.
تعیین سمیت حاد (50LD) عصاره آبی-الکلی: پس از تزریق داخل صفاقی عصاره به گروه‌های مختلف، حیوانات را 48 ساعت تحت نظارت قرار داده و نتیجه مرگ‌و میر 48 ساعته مشخص و مورد بررسی قرار گرفت ضمناً در این قسمت برای بررسی سمیت حاد عصاره از دوزهای بالا (200، 400 و 800 میلی‌گرم بر کیلوگرم) نیز استفاده گردید.
دراین مطالعه مداخله‌ای، اثرعصاره آبی–الکلی گیاه کاکوتی بر انقباضات شکمی ناشی از اسید استیک درموش سوری نر بالغ موردارزیابی قرارگرفت. دراین روش 50 موش با محدوده وزنی 5±25 گرم به 5 گروه ده‌تایی تقسیم شدند.
گروه یک (گروه کنترل) دریافت کننده آب مقطر و گروه‌های درمانی (2، 3 و 4) دوزهای 25، 50 و 75 میلی‌گرم بر کیلوگرم از عصاره کاکوتی را به صورت داخل صفاقی دریافت کردند؛ گروه شماره 5 (کنترل مثبت) نیز ایندومتاسین را به میزان (mg/kg 5) به صورت داخل صفاقی دریافت کردند. 30 دقیقه بعد از هر تجویز داخل صفاقی، حیوانات برای القایی درد احشایی تحت تزریق اسید استیک 0/6% (10 mg/kg) قرار گرفته و تعدادعکس العمل (رایتینگ) موش‌ها در گروه‌های دریافت‌کننده عصاره شمارش و با نتایج گروه کنترل و کنترل مثبت مقایسه شد؛ داده‌های جمع‌آوری شده با استفاده از نرم افزار آماری 17 SPSS و آنالیز واریانس یک طرفه در سطح معنی‌داری 0/05>P مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. (0/05>P)
در این تحقیق از تست رایتینگ به عنوان مدل ایجاد درد احشایی استفاده شد. چندین مدیاتور از قبیل کینین، استیل کولین، ماده P، پپتید مرتبط با ژن کلسی تونین و پروستاگلانیدن‌ها در ایجاد درد احشای و انتقال آن از احشاء دارند.
از جمله ترکیبات طبیعی موجود در گیاهان خانواده نعناعیان یمونن، کارواکرول، گاما ترپینن، سینئول، بتاکاروتن، نیاسین و تیمول می‌باشد. در مطالعه‌ای که توسط گلشنی و همکاران در سال 2004 بر روی گیاهی از خانواده نعناعیان (Dracocephalum kotschyi) صورت گرفت مشخص شد که این گیاه به دلیل وجود ترکیباتی نظیر لیمونن و آلفا ترپینئول دارای خاصیت ضد دردی می‌باشد. همچنین بر اساس مطالعات موریرا و همکاران در سال 2001 ترپینئول باعث مهار پتانسیل عمل در عصب سیاتیک را می‌گردد. در بررسی دیگری که توسط امان‌لو همکاران در سال 2005 بر روی گیاهی از خانواده نعناعیان به نام Satureja khuzistani انجام شد مشخص گردید که وجود ترکیباتی نظیر کارواکرول، فلاونوئید و استروئید در این گیاه می‌تواند باعث کاهش درد می‌شود.
در پژوهش‌های دیگری که توسط سایر محققین صورت گرفته، مشخص شده که وجود ترکیباتی نظیر تیمول، کارواکرول، فلاونوئید، پلی فنول، لیمونن و آلفا ترپینئول در خانواده نعناعیان احتمالاً با اثر بر روی سیستم اپیوئیدی موجب کاهش درد می‌شوند.
همچنین یکی از ترکیبات عمده و اصلی گیاه کاکوتی ماده‌ای به نام Pulegone می‌باشد که اثرات ضد دردی و ضد التهابی آن به خوبی مشخص شده است به طوری که بر اساس مطالعه دسوسا و همکاران در سال 2007، اثرات ضد دردی ناشی از Pulegone و لیمونن موجود در عصاره گیاه Mentha villosa (از خانواده نعناعیان) بسیار بیشتر از اثرات مونوترپن‌های موجود در آن، در تست رایتینگ است.
علاوه بر این Chiou Yao نشان دادند که التهاب ناشی از پروتئین لنز در چشم به طور معنی‌داری به وسیله تجویز موضعی و تدریجی Pulegone (به عنوان یک ترکیب گیاهی) کاهش می‌یابد. در این پژوهش با استفاده از تست رایتینگ مشخص شد که کاکوتی موجب کاهش درد احشایی می‌شود و احتمالاً این اثر را از طریق ترکیبات موجود در آن اعمال می‌کند. علاوه بر اینها اسید استیک به کار رفته در تست رایتینگ با آزادسازی اسید آراشیدونیک و افزایش بیوسنتز پروستاگلاندین‌ها و سیکلواکسیژناز موجب ایجاد درد می‌شود از طرفی فلاونوئیدها و سایر ترکیبات موجود در گیاه می‌توانند از طریق مهار بیان آنزیم سیکلواکسیژناز و همچنین مهار آزادسازی پروستاگلاندین‌ها و سایر مدیاتورهای دخیل در این تست باعث کاهش درد ناشی از اسید استیک شوند.
در خاتمه شاید بتوان این‌چنین عنوان کرد که ترکیبات موجود در گیاه کاکوتی ممکن است از یک طرف با مهار آزادسازی اسید آراشیدونیک و در نتیجه جلوگیری از سنتز پروستاگلاندین‌ها و از طرف دیگر با اثر بر روی سیستم اپیوئیدی موجب کاهش درد می‌شوند و برای مشخص شدن مکانیسم دقیق اثرات ضد دردی این گیاه استفاده از مهار کننده‌های اسید آراشیدونیک و سیکلواکسیژناز و همچنین آنتاگونیست‌های سیستم اپیوئیدی در تحقیقات بعدی ضروری به نظر می‌رسد.
منبع: هفدهمین کنگره دامپزشکی ایران (اردیبهشت 1391)
نویسندگان:
علی قربانی رنجبری: دانشجوی دکترای دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی کازرون- ایران (عضو باشگاه پژوهشگران جوان دانشگاه آزاد اسلامی واحد کازرون)
زهراقربانی رنجبری: دانشجوی شیلات دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر
نازنین قربانی رنجبری: دانشجوی شیلات دانشگاه علوم وفنون دریایی خرمشهر
سعید مرادی پور: دانشجوی دکترای دامپزشکی دانشگاه آزاداسلامی‌کازرون- ایران