عوامل ایجاد کننده اختلالات حرکتی در پرندگان (بخش اول): عوامل عفونی ایجادکننده مشکلات حرکتی در پرندگان
بیماری پروزیس (Perosis)، لغزش وتر (Slipped Tendon)
پروزیس نوعی بدشکلی مفصل خرگوشی است که ماکیان جوان، و پرندگان تفریحی و گاهی اوقات پرندگان وحشی را مبتلا می‌کند.
وقوع بیماری پروزیس: پروزیس در پرندگان جوان از سنین چند هفتگی تا چند ماهگی اتفاق می‌افتد. در ماکیان این بیماری در نژادهای سنگین‌تر متداول‌تر است. پرورش تعداد زیادی پرنده در شرایط محصور، استفاده از کف‌های سیمی یا نرده‌ای در سالن پرورش طیور، بالا بودن مقدار مواد معدنی در جیره یا مصرف جیره‌هایی که بر اساس مقدار زیادی ذرت و بدون افزودن مکمل تنظیم شده‌اند، اغلب با وقوع بیماری مرتبط می‌باشند.
سبب شناسی پروزیس: پروزیس علت‌های مختلفی دارد. بیشتر واگیری‌ها، ناشی از کمبود منگنز و گاهی کمبود کولین می‌باشند. ظاهراً واگیری‌های غیر متداولی نیز به کمبود بیوتین، اسید فولیک، نیاسین یا پیریدوکسین نسبت داده شده‌اند.
نشانه‌های بالینی بیماری پروزیس: پروزیس در پرندگان بندرت مشاهده می‌شود، مگر اینکه جابجا شدن یک یا دو پا از قسمت پایین مفصل خرگوشی وجود داشته باشد. معمولاً پای مبتلا به قسمت خارج برمی‌گردد.
پرندگانی که یکی از پاهایشان مبتلا است می‌لنگند و با حرکات جهشی به اطراف حرکت می‌کنند. پرندگانی که هر دو پایشان مبتلا باشد زمین‌گیر شده، بزودی بر اثر بی آبی و بی‌غذایی تلف می‌شوند. مفصل خرگوشی پای مبتلا و محل جابه جایی وتر، متورم می‌شود.
جراحات در پرنده مبتلا به پروزیس: در ابتدا بیماری، مفصل خرگوشی پای مبتلا، فقط پهن و عریض و کمی بزرگ می‌شود. در موارد پیشرفته، معمولاً پا در قسمت پایین مفصل خرگوشی، از وضعیت عادی خودی کاملاً به طور جانبی منحرف می‌شود. در کالبدگشایی معمولاً مشخص می‌شود که وتر آشیل در مفصل خرگوشی از محل اصلی خود خارج شده است. همچنین ممکن است استخوانهای درشت‌نی و متاتارس، بویژه در نواحی انتهایی، حول محور طولی خمیدگی یا پیچ خوردگی داشته باشند. ممکن است استخوانهای بلند پا و بال، کوتاه و ضخیم شوند، یا غضروفهای مفصلی انتهای پایینی استخوان درشت‌نی جابجا شوند.
تشخیص بیماری پروزیس: تشخیص معمولاً بر اساس جراحات کالبد گشایی، سن و اندازه پرنده مبتلا انجام می‌شود.
آنالیز جیره معمولاً مشخص می‌نماید که جیره دارای کمبود، بخصوص کمبود منگنز می‌باشد. بسیاری از جیره‌های طیور از این نظر کمبود دارند. مگر اینکه منگنز به آنها افزوده شود. پروزیس باید از سایر علل ایجادکننده ناهنجاریهای پا متمایز گردد.
پیشگیری از ابتلا به پروزیس: با استفاده از جیره‌ای که در حد کفایت تنظیم شده باشد، می‌توان از وقوع بیماری پیشگیری نمود. سولفات منگنز یا اکسید منگنز به طور معمول به بیشتر غذاهای تجارتی مناسب افزوده می‌شود و غالباً از پروزیس جلوگیری می‌کند. عواملی که به نظر می‌رسد با پروزیس ارتباط دارند باید حذف شوند یا به حداقل برسند.
درمان پروزیس: افزودن اجباری مکمل‌های منگنز، کولین و ویتامین‌های B به جیره، ممکن شیوع این بیماری را در گله به حداقل برساند.
خارج شدن پا از مفصل در پرندگان (Splay Leg)
در جوجه‌های جوان، از زمان خروج از تخم تا سن دو هفتگی اتفاق می‌افتد. انحراف جانبی پا که معمولاً در مفصل زانو و گاهی در مفصل لگن وجود دارد، ممکن است یکطرفه یا دو طرفه باشد. نگهداری طیور بر روی سطوح لغزنده، به چنین وضعیتی منجر می‌گردد. همچنین خارج شدن تعداد بسیار زیادی جوجه از تخم در یک سینی، ممکن است برای ایجاد این حالت، مستعدکننده باشد.
چرخش درشت‌نی، پیچش پای مرغ‌ها ((Tibial Rotation (Twisted Leg)
معمولاً طیور گوشتی جوان به این حالت مبتلا می‌گردند. در این حالت چرخش جانبی (پیچش) انتهای پایینی درشت‌نی وجود دارد که انحراف قسمت پایینی پا به سمت خارج می‌شود. چرخش معمولاً یکطرفه می‌باشد و ممکن است تا 90درجه برسد. وقوع سریعی دارد و اغلب در عرض 24 تا 48 ساعت اتفاق می‌افتد. میزان واگیری پایین است (کمتر از 1%) ولی معمولاً این میزان در پرندگانی که در روزهای اول بر روی سطوح سیمی پرورش می‌یابند، بالاتر می‌باشد. در مورد علت چرخش درشت‌نی اطلاعی وجود ندارد ولی عریض شدن انتهای پایینی درشت‌نی، پهن شدن کوندیل‌های درشت‌نی و جابجا شدن تاندونهای جمع کننده به خارج از شیار کم عمق بین کوندیل‌ها، به انحراف جانبی قسمت پایینی پا منجر می‌شود. در چرخش درشت‌نی، تاندونها جابجا نمی‌شوند.
خمیدگی استخوان طویل پا (Long Bone Distortion)
الف- واروس: (Varus) انحنا ی جانبی پا در ناحیه مفصل خرگوشی به طرف داخل.
ب- والگوس: (Valgus) انحنای جانبی پا در ناحیه مفصل خرگوشی به خارج
این حالت یکی از شایع‌ترین ناهنجاریهای پا و علت‌های لنگش می‌باشد که در طیور گوشتی رخ می‌دهد.
مشخصه آن خمیدگی جانبی استخوانهای طویل پاها است که به ناهنجاریهای واراس منجر می‌گردد. معمولاً زاویه‌دار شدن جبرانی انتهای پایینی استخوانهای درشت‌نی، ران و متاتارس مچ پایی باعث ایجاد ناهنجاری والگوس می‌شود. در این موارد، بدشکلی استخوان سبب لغزش تاندونهای جمع کننده به خارج از شیار بین کوندیل‌ها می‌گردد. این حالت باید از پروزیس که علت تغذیه‌ای دارد، متمایز شود. این ناهنجاری معمولاً در نژادهای گوشتی که رشد سریعی دارند، رخ می‌دهد و ممکن است دو طرفی یا یک طرفی باشد اما در بوقلمون‌ها بیشتر یک پا را شامل می‌شود.
در این حالت عدم توانایی پرنده مبتلا در رقابت با پرندگان دیگر در سالن مرغداری، به کاهش تولید و بروز مرگ‌و میر منجر می‌شود. علت دقیق این اختلال شناخته نشده است.
دیسکندروپلازی استخوان درشت‌نی (استئوکندروز، استئوکندرو دیستروفی) (Tibial Dyschondroplasia ،Osteochondrosis ،Osteochondrodystrophy)
دیسکندروپلازی درشت‌نی، نوعی بیماری عمومی است که ناحیه رشد غضروفی را مبتلا می‌کند. در این حالت یک نارسایی موضعی در معدنی شدن منطقه بینابینی به وجود می‌آید که به ایجاد یک برجستگی غضروفی و هرمی شکل منجر می‌شود، که به طور دائم در داخل دیافیز، جای می‌گیرد. به عبارت دیگر ضایعات به صورت توده‌ای از غضروف غیرطبیعی هستند که در داخل استخوانها از ناحیه صفحه رشد تا متافیز گسترش پیدا می‌کنند و معمولاً پس از شکستن استخوان قابل مشاهده‌اند. اگر ضایعات وسیع باشد، لایه سطح استخوانها نازک شده و در نتیجه قسمت ابتدایی استخوان شکسته می‌شود.
عروق خونی نمی‌توانند در این غضروف غیرطبیعی نفوذ نمایند. این فرایند زمانی بیشترین اهمیت را می‌یابد که در نژادهای گوشتی سنگین بویژه پرندگان مسن، استخوانهای دارای رشد سریع و تحمل‌کننده وزن بدن مبتلا گردند. قسمت فوقانی استخوان درشت نی با شدت بیشتری مبتلا می‌شود و ضخیم و خمیده می‌گردد. در کالبدگشایی، باز کردن قسمت میانی انتهای فوقانی درشت نی مشخص کننده یک توده غضروفی برجسته خواهد بود.
این حالت ممکن است در یک یا هر دو طرف وجود داشته باشد. تاکنون عوامل متعددی در مورد این بیماری شناخته شده است ولی علت (یا علت‌ها) به‌درستی مشخص نشده است.
این عوامل عبارتند از:
الف) ژنتیک (نژادهای سنگین و دارای رشد سریع حساس‌ترند)
ب) سن (جوان‌ها حساس‌ترند)
ج) جنس (نرها حساس‌ترند)
د) شرایط پرورش
ه) بالا بودن کلرید و فسفات نیز میزان بروز آن را افزایش می‌دهد.
ی) جیره‌ها و شرایط مدیریتی که باعث رشد سریع می‌گردند بروز این بیماری را افزایش می‌دهند. انواع مختلف کنجاله سویا نیز بر روی میزان بروز این بیماری تاثیر دارند. این بیماری در طیور گوشتی با خوراندن کشت فوزاریوم روزیوم ایجاد شده است. به نظر می‌رسد که عصاره آبکی این قارچ (TDP1) سم اصلی آن باشد.
استئوپروز (فلج طیور تخمگذار در قفس – خستگی مرغهای تخمگذار در قفس) (Osteoporosis ،Caged- Layer Paralysis,Caged-Layer Fatigue)
طیور تخمگذار نگهداری شده در قفس بویژه قفس‌های انفرادی گاهی به این بیماری مبتلا می‌شوند. نشانه‌ها معمولاً در دورانی بروز می‌کنند که تولید به بالاترین میزان خود می‌رسد. عدم توانایی ایستادن، از مشخصات این بیماری می‌باشد. ترد شدن استخوان بویژه استخوان ران منجر به شکستگی پاتولوژیک می‌گردد. پرندگان مبتلا در مدت 4 تا 7 روز بعد از قرار گرفتن بر روی بستر به طور کامل و خود به خود بهبود می‌یابند. کمبود ویتامین D3، کلسیم و بویژه فسفر در مرغهای تخمگذار ایجاد استئوپروز می‌کند.
مرغهای تخمگذار در قفس قادر نیستند مانند پرندگانی که بر روی زمین پرورش می‌یابند، فسفر موجود در مدفوع را مجدداً مصرف نمایند، بنابراین در جیره‌شان به فسفر اضافی نیاز دارند. نوعی ضعف پا در طیور تخمگذار مشخص شده است، که از نظر بالینی مشابه این حالت می‌باشد، ولی جراحات میکروسکوپی خاصی ندارد. علت این اختلال نامشخص است.
استئوپتروزیس (بیماری پای کلفت یا استخوان مرمری)
این بیماری اغلب شامل مجموعه لکوز پرنده محسوب می‌شود. استئوپتروزیس بیماری نادری است که در آن استخوانها به ویژه استخوانهای دراز پا کلفت می‌شوند. مفاصل مبتلا نمی‌شوند و استخوانهای ران بندرت مبتلا می‌شوند. استخوانها سطح صاف بیرونی خود را از دست می‌دهند و زمخت و دندانه‌دار می‌شوند. حفره درونی استخوانها کوچک شده و استخوانها بزرگ، سنگین و بسیار سخت می‌شوند و شکستن آنها مشکل است.
سوختگی مفصل خرگوشی (Hock Burn)
سوختگی مفصل خرگوشی، مرگ سلولی (Necroses) پوست این ناحیه می‌باشند که در اثر فشار ایجاد می‌گردد تاول‌های سینه‌ای، التهاب پوست کف پا (Pododearmatitis) و پوسته پوسته شدن ناحیه تهیگاه مشکلات و ابسته به‌هم هستند و در مجموع التهاب پوستی تماسی (Contact dermatits) خوانده می‌شوند. عارضه التهاب پوست تماسی عمدتاً از آنجا ناشی می‌شود که پوست جوجه گوشتی در تماس با سطوح نامناسب بستر قرار می‌گیرد. ضایعات حاصله که در اثر فشار بوجود می‌آیند بصورت جراحات سیاه یا قهوه‌ای ناخوشایند و بدمنظره‌ای که در روی پوست سینه، مفصل خرگوشی و پا رخ می‌دهند، آشکارمی‌گردند.
هرچند زمانی که پوست آسیب می‌بیند راه برای هجوم میکروارگانیسمی باز می‌شود که می‌تواند منجر به التهاب غلاف تاندونها، عفونت مفاصل و وقوع زیاد لنگش شود. در گله‌های با وقوع بالای سوختگی مفصل خرگوشی یا تاول سینه‌ای، کیفیت ظاهری پایین لاشه ممکن است در جریان عادی کارخانه اختلال ایجاد کند و امکان تکمیل مراحل درجه‌بندی ممتاز پرنده کامل را به خطر بیندازد. همچنین لاشه‌ای به شکل شدید جراحات مفصل خرگوشی و سینه‌ای ممکن است شمارش میکروبی بالا داشته باشند بنابراین علاوه بر کیفیت ظاهری پایین لاشه می‌توانند مشکلات مربوط به بهداشت غذا را نیز به همراه داشته باشند.
علت‌های بروز سوختگی مفصل خرگوشی در پرندگان: شیوع و شدت این عارضه شدیداً با وضعیت نامناسب بستر کف سالن پرورش مرتبط است. بستر مناسب را می‌توان باتوجه به عوامل مختلف توصیف کرد اما آنچه در ارتباط با عارضه التهاب پوستی تماسی مهمترین نقش را دارد رطوبت بستر است جوجه‌های گوشتی که که روی بستر‌های مصنوعی مرطوب نگهداری شده‌اند نیز به ضایعات شدید پا و مفصل خرگوشی مبتلا شدند چنانچه بستر خیس با مواد خشک جایگزین گردد پرندگان بهبود یافته و جراحات از بین می‌روند دلایل عمده خیس شده بستر در سالن‌های پرورش جوجه گوشتی به قرار زیر است.
الف- جوجه گوشتی: رطوبت بستر مستقیماً مربوط به رطوبت مدفوع پرنده می‌شود. هر عاملی که موجب افزایش رطوبت مدفوع گردد موجب افزایش رطوبت بستر نیز خواهد شد.
ب- محیط سالن پرورش طیور: رطوبت بستر سالن به طور قابل توجهی تحت تاثیر شرایط محیطی سالن پرورش طیور است. تهویه ضعیف و ناکافی موجب افزایش رطوبت سالن و به دنبال آن افزایش رطوبت بستر سالن می‌گردد. شواهد موجود نشان می‌دهد زمانی که رطوبت نسبی سالن از 72درصد بالاتر رود کیفیت بستر سالن خراب می‌شود. تراکم پرورش بالا نیز موجب افزایش مدفوع به ازای واحد سطح بستر شده و این رطوبت بستر سالن اثر خواهد گذاشت. طراحی و مدیریت ضعیف آبخوری‌ها موجب افزایش رطوبت بستر خواهد شد. عمق ناکافی بستر نیز اثرات مشابهی دارد.
هرچند که رطوبت بستر مهمترین عامل تاثیر گذار در شیوع سوختگی مفصل خرگوشی و تاول‌های سینه‌ای در گله‌های گوشتی است اما عوامل دیگر نیز دارای نقش هستند. عوامل زیر نیز به عنوان مسبب عارضه التهاب پوست تماسی شناسایی شده‌اند.
- دمای بالا در سالن پرورش طیور گوشتی
- غلظت بالای آمونیاک
- غلظت بالای ترکیبات نیتروژنی هم در داخل بستر و هم به صورت چسبیده به پوست پرنده
- میزان ترد بودن و ترکیب بستر
- مقدار پایین بیوتین در جیره
پیشگیری از سوختگی مفصل خرگوشی: هرگونه فعالیت مدیریتی که موجب افزایش فعالیت پرنده و کاهش مدت زمان تماس پوست پرنده با بستر می‌شود، موجب کاهش شیوع سوختگی مفصل خرگوشی و تاول ناحیه سینه می‌گردد. در این راستا برنامه‌های نوری و تغذیه‌ای تناوبی می‌تواند مفید باشند.
نقرس در پرندگان
نقرس، رسوب نمک اسید اوریک است. اغلب در مفاصل و پاها و ران دیده می‌شود. رسوبات بصورت تجمع مواد غیرچرکی خشک و سفید می‌باشند.
عوامل ایجاد کننده اختلالات حرکتی در پرندگان (بخش سوم): عوامل متفرقه موثر در ایجاد مشکلات حرکتی پرندگان
نویسنده: مرتضی شیرینی