به گزارش «سرویس اقتصاد خارجی» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ در یک صبح زیبا عازم روستای بهسود در حومه‌ای شمالی شهر جلال آباد مرکز ولایت ننگرهار شدیم. در آنجا یکی از بزرگترین کارخانه‌های تولید لبنیات افغانستان ساخته شده است.
روستاییان باید در ساعت تعیین شده، سطل‌های پر از شیرشان را به مرکز جمع‌آوری شیر در نزدیکی روستای‌شان بیاورند.
گام‌های کوچکی که برای رشد اقتصاد خانواده‌ها موثر خوانده شده است. مازاد مصرف‌شان را به فروش می‌رسانند تا کمک خرج زندگی‌شان باشد. این مراکز در واقع بنیاد صنعت لبنیات کشور را گذاشته است.
غلام حضرت، حدود ۷۰ سال دارد و یکی از ده‌ها نفری است که به این مرکز آمده است. او می‌گوید: "شیری را که برای فروش می‌آوریم، پول مصارف خانه‌مان را فراهم می‌کند. این کار فایده زیاد دارد."
حدود یک ساعت در این محل بودیم. شیری را که مردم می‌آورند، ابتدا از لحاظ کیفیت بررسی می‌شود. سپس از سطل‌ها به بشکه‌های بزرگ متعلق به کارخانه ریخته می‌شود.
پیش از رفتن به کارخانه تولید لبنیات در یک مرکز دیگر در روستای مجاور، با حبیبه یکی از زنانی این روستا قرار گذاشتیم. او به دیگر زنان منطقه‌اش چگونگی مراقبت و رسیدگی درست از گاو، بز و گوسفند را یاد می‌دهد.
"به ما آموزش داده‌اند که گاوداری فواید زیادی دارد. با رسیدگی بیشتر و بهتر به آنها، می‌توانیم از گوشت، پوست و شیرشان استفاده بیشتری بکنیم."
لبنیات افغانستان
پس از عملیات جمع‌آوری شیر در این دو مرکز، از روی پل معروف بهسود راهمان را به سوی کارخانه تولید لبنیات در قسمت جنوبی شهر باز می‌کنیم.
ساختمان بزرگ در کنار جاده اصلی که به فارم‌های زیتون منتهی می‌شود. دیدن یک کارخانه مجهز و نو تأسیس با سرمایه گذاری چندین میلیون دلاری امیدوارکننده است. برای دیدن از روند تولید، باید کفش، لباس و ماسک ویژه کارخانه را بپوشیم. پس از کسب اجازه از مسئول داخل کارخانه، از دروازه مخصوص وارد شبکه تولید می‌شویم.
به فاصله چند دقیقه از آمدن ما به کارخانه، ماشین حامل بشکه‌های شیر هم رسید. هرچه تعداد بشکه‌ها بیشتر و پرتر باشد، سطح تولید فرآورده‌های لبنی هم بالاتر می‌رود. به رغم هوای ناخوشایند و سر و صدای زیادی دستگاه‌ها، حدود دو ساعت در داخل کارخانه ماندیم. تا از نزدیک شاهد روند طولانی تبدیل شدن شیر به فراورده‌های لبنی نظیر پنیر، خامه، ماست و کره باشیم.
دولت افغانستان می‌گوید نزدیک به ۶۰درصد لبنیات مورد نیاز این کشور در داخل تولید می‌شود. اما دلبستگی افغان‌ها به فرآورده‌های لبنی کشورهای خارجی چشم‌انداز رشد این صنعت در افغانستان را تیره و تار کرده است. علاوه بر این، حمایت ضعیف دولت از تولیدکنندگان داخلی، کار رقابت در بازار را برای آنها سخت کرده است.
در بیش از یک دهه گذشته چندین کارخانه تولید لبنیات در شهرهای هرات، قندهار، کابل، جلال آباد و مزار شریف راه‌اندازی شدند. دامداری محلی منبع عمده و اصلی مواد اولیه این کارخانه‌ها است.
ناامنی فرصت زیادی برای سرمایه‌گذاری نگذاشته است، اما همین خطوط کوچک تولید هم سفره‌های افغان‌ها را رنگ می‌بخشد.
اما بی‌میلی مردم به استفاده از فرآورده‌های لبنی تولید داخل کشور، مالکان بسیاری کارخانه‌ها از جمله خالد خان، مسئول کارخانه لبنیات جلال آباد را سرخورده کرده است. او می‌گوید: "اول مشکل امنیت است، بعدش تازه بودن تولیدات. لبنیات ما یک هفته بعد از تولید باید به مصرف برسد."
از خالد خان می‌پرسم محصولات شما به خارج از شهر جلال آباد هم عرضه می‌شود یا خیر. او می‌گوید کارخانۀ زیر کنترل آنها ظرفیت تولید لبنیات مورد نیاز مناطق زیادی را دارد اما عمر کوتاه محصولات‌شان به آنها اجازه نمی‌دهد آنرا به ولایات دیگر ارسال کنند.
او می‌گوید: "فراورده‌های ما نرسیده به مقصد در راه فاسد می‌شود."
در سطح شهر شاهد عرضه انبوه فرآورده‌های لبنی بودیم. بیشتر پنیر آنهم بدون بسته‌بندی بهداشتی و در فضای باز در دسترس مشتری قرار داده شده بود.
ظاهرا همین وضعیت باعث شده است که مردم از آن استقبال نکنند. از آنطرف، ویترین مغازه‌های شهر در تسخیر محصولات لبنی وارداتی است. محصولاتی که با رنگ و رخ بهتر و بسته‌بندی چشم نوازتر عرضه می‌شوند. از یکی از مغازه‌داران شهر پرسیدم انتخاب مشتریانش چگونه است. او در پاسخ گفت: "کسانی که از خارج کشور می‌آیند، پنیرهای خارجی را می پسندند، چرا که تاریخ مصرف دارد. آنها پنیر خارجی را بیشتر می‌پسندند. انتخاب مردم عام پنیر و کره وطنی است."
افغانستان حدود "چهارمیلیون گاو و نزدیک به بیست میلیون بز و گوسفند دارد"
با این‌همه، اتاق تجارت و صنایع افغانستان نسبت به تولید فرآورده‌های لبنی کشور خوشبین است. تاج‌زاده، عضو هیات مدیره اتاق‌های تجارت گفت که افغانستان تا خودکفایی فاصله زیاد ندارد. "افغانستان کشوری زراعتی است. به مالداری توجه زیادی شده است. مصرف لبنیات هم افزایش یافته‌است. در حدود شصت درصد فراورده‌های لبنی در کشور تولید می‌شود. هم فارم دولتی داریم و هم شخصی. ۴۰درصد دیگر از کشورهای همسایه، از پاکستان، ایران و حتی هلند وارد می‌شود."
افغانستان کشوری زراعتی با ظرفیت بالای دامداری است. بر اساس برخی آمارها، حدود چهار میلیون گاو و نزدیک به بیست میلیون بز و گوسفند دارد. در حومۀ غربی شهر جلال آباد و در مجاورت کارخانه تولید لبنیات فارم‌های بزرگ گاوداری وجود دارد. به گفته مسئولین این فارم‌ها حدود چهار دهه پیش ایجاد شدند. اما شدت جنگ‌های ویرانگر داخلی در کشور این صنعت را دچار رکود کرد و نگذاشت از شکل سنتی‌اش بیرون شود. براساس پیش‌بینی که سازمان خواروبار جهانی کرده است، به این زودی‌ها افغانستان نمی‌تواند به بهبود وضعیت دامداری و فرآورده‌های حیوانی‌اش چندان خوشبین باشد.
اسماعیل شهامت