به گزارش «سرویس حیوانات خانگی» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ بیماری هاری (Rabies) یک بیماری ویروسی کشنده است که مخصوص گوشتخواران اهلی و وحشی بوده و انسان و سایر حیوانات خونگرم پستاندار به طور تصادفی و غالباً از طریق گزش به آن مبتلا میشوند.
بیماری هاری به دلایل ذیل دارای اهمیت میباشد:
۱ ـ میزان کشندگی بالا (صددرصد) به طوری که پس از ظهور علایم بیماری چه در انسان و چه در حیوان درمانپذیر نبوده و بیمار محکوم به مرگ میباشد.
۲ ـ افزایش روند موارد حیوان گزیدگی انسانی که بناچار سالانه مبالغ زیادی صرف خرید سرم و واکسن ضدهاری جهت درمان و پیشگیری میگردد.
۳ ـ تلفات و خسارات اقتصادی زیاد
و …
عامل بیماری هاری
ویروسی است بیهوازی و نروتروپ یعنی تمایل به سیستم عصبی دارد و وقتی به سیستم عصبی مرکزی حمله نماید تقریباً همیشه موجب مرگ میزبان میگردد.
ویروس هاری در حرارت ۵۰ درجه سانتیگراد در مدت ۱۵ دقیقه و در حرارت ۶۰ درجه در مدت ۳۵ ثانیه و در حرارت ۱۰۰ درجه سانتیگراد در مدت چند ثانیه از بین میرود.
بنابراین برای ضدعفونی وسایل آلوده کافی است چند دقیقه آنها را بجوشانید و یا از فنل و الکل استفاده نمایید.
مخازن بیماری هاری
کلیه حیوانات خونگرم پستاندار چه وحشی و چه اهلی اعم از گوشتخوار ـ علفخوار ـ جوندگان و از پرندگان (خفاشها) به این بیماری حساس میباشند.
راههای سرایت بیمار ی هاری
۱ ـ اصلیترین راه سرایت بیماری از طریق گازگرفتن به وسیله حیوانات میباشد. در مورد گربه و گربهسانان از طریق پنجه کشیدن انتقال بیماری صورت میگیرد، زیرا گربه دایماً مشغول لیسیدن پنجههایش میباشد و پنجهها آلوده به بزاق میشوند و در موقع پنجه کشیدن میتواند ویروس را از طریق خراش به انسان منتقل نماید.
۲ ـ راه پوست: بیماری هاری از راه پوست سالم قابل سرایت نیست، ولی اگر کوچکترین خراش یا زخمی در پوست وجود داشته باشد قابل سرایت میباشد.
۳ ـ راه مخاطها: سگها و گربههای به ظاهر سالم که در اواخر دوره نهفتگی بیماری هاری هستند میتوانند ویروس را از طریق لیسیدن مخاط لب ـ چشم و بینی به صاحبان خود منتقل نمایند.
۴ ـ انتقال از راه دستگاه گوارش: انتقال بیماری از این طریق بعید به نظر میرسد، ولی باید از خوردن گوشت و سایر فرآورده دامهای مبتلا به هاری خودداری نمود.
علایم بیماری هاری در حیوان
دوره کمون یا نهفتگی در سگ و گربه ۲ تا ۳ هفته و گاهی چند ماه است. مهمترین علایم تغییر در رفتار و عادات حیوان میباشد، به گونهای که حیوان بیش از اندازه به صاحب خود انس میگیرد و به گوشهای پناه میبرد و بالاخره در اثر فلج اندامی و دستگاه تنفسی تلف میشود و یا در بیشتر مواقع حیوان مضطرب و کمکم به صورت وحشی و درنده درآمده و به هرکس و هر حیوان که سر راه او باشد حمله میکند ـ کف از دهانش سرازیر شده و به علت عدم امکان بلع بر اثر گرسنگی ـ تشنگی و سرانجام بر اثر فلج دستگاه تنفسی میمیرد.
بیماری هاری در انسان
دوره نهفتگی در انسان معمولاً بین ۲ تا ۸ هفته و گاهی کمتر از ۵ روز و به طور نادر تا یکسال و بیشتر نیز دیده میشود.
علایم بیماری هاری در انسان
این بیماری شامل چند مرحله است. در دوره مقدماتی بیماری که ۲ تا ۳ روز قبل از ظهور علایم اصلی است افسردگی، بیقراری، خستگی، بیاشتهایی ، تفاندازی، سوزش و خارش و گاهی درد در محل گزش دیده میشود؛ پس از این دوره انسان نسبت به تمام محرکهای فیزیکی، شیمیایی، حسی و بویایی واکنش نشان میدهد. کوچکترین صدا یا نور او را به شدت متشنج میکند و خود را به در و دیوار میزند؛ اطراف دهان او را کف میپوشاند و بیمار عطش فراوان دارد، ولی به علت انقباض عضلات گلو قادر به نوشیدن آب نمیباشد و با دیدن یا شنیدن صدای آب به شدت تحریک میشود و همچنین عبور هوا نیز از روی صورت باعث تحریک بیمار میشود. پس از آن بیمار بر اثر انقباضات شدید عضله قلب و فلج دستگاه تنفسی فوت مینماید.
اقدامات لازم جهت فردی که توسط حیوان هار گزیده شده
۱ ـ خارج ساختن و تمیز نمودن ویروس هاری از محل زخم: تا حد مقدور در ساعات اولیه پس از گزش باید لابلای زخم را حداقل به مدت ۵ تا ده دقیقه با آب تمیز و صابون عمیقاً مورد شستشو قرار داد. این عمل مهمترین قسمت پیشگیری ازهاری به حساب میآید و میتوان ادعا کرد که بیش از ۵۰درصد پیشگیری از بیماری مربوط به رعایت این مسأله است.
۲ ـ خارج کردن صابون از لابلای زخم:
با استفاده از شیلنگ و فشار آب باید کف صابونهای باقیمانده را از لابلای زخم خارج نمود، زیرا باقیمانده صابون میتواند مواد ضدعفونیکننده را بیاثر نماید.
۳ ـ ضدعفونی نمودن زخم:
زخم را بعد از شستشو باید با الکل ۶۰ تا ۷۰ درجه یا محلول بتادین یک درصد و یا سایر مواد ضدعفونی نمود (زخم را هیچ وقت نباید پانسمان نمود زیرا میکروب هاری بیهوازی است و بر اثر پانسمان رشد آن سریع خواهد شد)
۴ ـ ارجاع فرد به مراکز بهداشتی درمانی جهت تلقیح واکسن و سرم و پیگیری جهت تکمیل نوبتهای واکسن (که این مسأله باید با پیگیری، آموزش و حساسیت کامل دنبال گردد) ضمناً وضعیت واکسیناسیون توأم یا ثلاث فرد مجروح باید مورد بررسی قرار گیرد. اگر واکسیناسیون کامل باشد فقط یک نوبت واکسن به عنوان یادآور کافی است، در صورتی که مجروح بر ضد کزاز قبلاً ایمن نشده باشد. اولین نوبت واکسن و همچنین سرم ضدکزاز به مقدار مورد نیاز با نظر پزشک به وی تزریق میشود و مطابق دستور عمل نوبتهای بعدی واکسن را ادامه میدهیم.
واکسن هاری
واکسن هاری از کشت سلولی تهیه میشود و آن را میبایست در ۵ نوبت در روزهای: صفر ـ ۳ ـ۷ ـ ۱۴ ـ ۳۰ به صورت عضلانی و حتماً در عضله دلتوئید بازو تلقیح نمود. در اطفال کمتر از ۲ سال واکسن در ناحیه فوقانی و جانبی ران تزریق میشود. هرگز نبایستی واکسن را در عضله سرین تلقیح کرد.
اگر فردی مورد گزش سگ قرار گیرد و سگ در دسترس باشد باید آن را به مدت ۱۰ روز بسته و تحت مراقبت قرار داد و در این مدت اگر علیرغم تأمین آب و غذای کافی حیوان تلف شد، به احتمال زیاد حیوان هار بوده و بایستی واکسیناسیون هاری تا نوبت آخر ادامه پیدا کند، ولی اگر بعد از ۱۰ روز حیوان سالم ماند نتیجه میگیریم سگ هار نیست و از ادامه واکسیناسیون یعنی نوبتهای ۱۴ و ۳۰ خودداری مینماییم .
تذکر: اگر فردی با ۴۸ ساعت یا بیشتر تأخیر مراجعه نماید میتوانیم دوز اولیه واکسن را به دو برابر افزایش دهیم.
سرم هاری
سرم هاری که در حال حاضر مورد استفاده قرار میگیرد از پلاسمای انسانی تهیه شده و هیچ نوع مخاطرهای دربر ندارد و احتیاج به تست نیز ندارد.
مقدر آن ۲۰ واحد به ازای هر کیلوگرم وزن و در عضله باید تلقیج نماییم. بهتر است نصف سرم را در داخل و اطراف زخم و نصف دیگر را در عضله تلقیح نماییم.
در چه مواردی علاوه بر واکسن سرم نیز مورد نیاز میباشد
۱ ـ گزش توسط حیوانات وحشی
۲ ـ اگر حیوان اهلی باشد ولی متواری شده باشد
۳ ـ اگر فرد دارای زخمهای عمیق و متعدد به ویژه در ناحیه سر، صورت، گردن و نوک انگشتان باشد.
تذکر مهم: کلیه موارد حیوان گزیدگی چه اهلی و چه وحشی را باید هار تلقی نمود و بیمار را باید فوراً تحت اقدامات پیشگیری قرار داد؛ این موضوع به قدری اهمیت دارد که اگر حیوان گزنده مثل سگ دارای قلاده و واکسیناسیون کامل نیز باشد، میبایست اقدامات پیشگیری و درمان را برای فرد سریعاً انجام داد یعنی داشتن سابقه واکسیناسیون حیوان مانعی برای انجام «سرو واکسیناسیون» فرد نیست.