به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ دریای خزر به عنوان بزرگترین دریاچه جهان همچون نگینی بین پنج کشور جمهوری اسلامی‌ایران، فدراتیو روسیه، ترکمنستان، قزاقستان و آذربایجان در نقشه کره زمین می‌درخشد. از مهمترین ویژگی‌های بی‌نظیر این دریا داشتن آبزیان منحصر بفرد و با ارزش آن همچون ماهیان خاویاری، فک خزری و بسیاری از ماهیان استخوانی آن می‌باشد. یکی از مهمترین این ماهیان ماهی سفید دریای خزر است که تنها در این دریا و آن هم در سواحل ایرانی آن وجود دارد. ماهی سفید تقریباً دلپسندترین و لذیذترین ماهی مصرفی مردم ایران به ویژه شمال کشور بوده و از جایگاه رفیعی در بین مردم منطقه برخوردار است.
این ماهی بیش از ۶۰درصد ترکیب صید ماهیان استخوانی صیادان را در سواحل ایرانی به خود اختصاص داده و بیش از ۱۲هزار نفر صیاد به صید آن در دریا اشتغال دارند. ازجمله دلایل مختلف محدودکننده تولید مثل طبیعی مانند : ایجاد سد‌های انحرافی و آبند‌ها، صید بی‌رویه که ناشی از افزایش جمعیت و آلودگی‌های زیست محیطی، روش غلط صید در سالیان گذشته و از بین رفتن بخش اعظمی از جایگاه‌های تخم‌ریزی طبیعی در رودخانه‌ها و تالاب انزلی عوامل کاهش ماهی سفید در حوضه جنوبی دریای خزر می‌باشد صید انبوه ماهیان مولد در رودخانه‌ها به هنگام آمادگی برای تخم‌ریزی یکی از عوامل مهم و اصلی کاهش ذخایر ماهی سفید می‌باشد.
● شناخت ماهی سفید
ماهی سفید (یا جواهر دریای خزر Rutilus frisii kutum) ماهی سفید با نام علمی"Rutilus frisii kutum kanesky" از فوق رده ماهیان حقیقی (pisces)، رده ماهیان استخوانی (Osterichthyes)، زیر رده ماهیان باله شعاعی (Actinopterygii)، فوق راسته ماهیان عالی (Teleostei)، راسته کپورسانان (Cypriniformes) و تیره کپور ماهیان (Cyprinidae) می‌باشد فرم بدن دوکی شکل و از طرفین فشرده و با فَلس‌های دایره‌ای (cycloid) به قطر ۱۲ -۵.۶ میلیمتر در تمامی بدن بجز سر می‌باشد. دهان ماهی سفید به فرم انتهایی، تحتانی، متحرک و فاقد سبیلک است و خط جانبی بدن (sensory line) از سر تا دم با کمی انحنا در ناحیه شکمی امتداد دارد. فلس‌های روی خط جانبی به تعداد ۶۲ -۵۳ عدد، این ماهی دارای کیسه شنای دو بخشی Physostomouse است که توسط لوله غشایی با روده ارتباط دارد، قسمت پشت تیره رنگ، طرفین نقره‌ای روشن و ناحیه شکمی سفید رنگ می‌باشد.
دارای پنج سری باله شامل دو باله سینه‌ای، دو باله شکمی، یک باله پشتی، یک باله مخرجی و یک باله دمی هموسرک می‌باشد باله پشتی دارای سه شعاع سخت و ۹ شعاع نرم ولی باله مخرجی دارای سه شعاع سخت و ۱۰ شعاع نرم می‌باشند.
دارای دندان حلقی یک ردیفی ۵-۶، گاهی ۵-۵ یا ۶-۶، ارتفاع بدن کمتر از طول سر یا برابر آن و طول باله مخرجی بزرگتر از ارتفاع آن است. اندازه بیشینه طول این ماهی ۷۱ سانتیمتر با وزن ۴ کیلوگرم، میانگین طول ۴۵ سانتیمتر و میانگین وزن ۱۱۰۰ گرم می‌باشد. این ماهی در دوطرف بدن دارای خط جانبی بوده که از سر پوش آبششی تا انتهای ساقه دمی کشیده شده است. کمان آبششی واجد ۱۲-۸ عدد خار آبششی می‌باشد طول عمر این ماهی در دریای خزر ۱۰-۹ سال است.
بوم‌شناسی مناطق زیستی و پراکنش ماهی سفید در دریای خزر عمده پراکنش ماهی سفید در دریای خزر مربوط به مناطق جنوبی و جنوب غربی این دریا بوده و از رودخانه اترک واقع در منطقه قفقاز (ساحل غربی خزر میانی) تا سواحل جنوب ترکمنستان ماهی سفید بعنوان یک ماهی اقتصادی ارزشمند توسط صیادان صید می‌گردد.
حضور ماهی سفید در دیگر مناطق دریای خزر از جمله خزر شمالی و رود ولگا به ندرت و موردی بوده و تاکنون هیچ گزارش رسمی مبنی بر مهاجرت ماهی سفید به این مناطق ارائه نشده است. به هرحال بیشترین تراکم و میزان صید ماهی سفید در طی سالیان متمادی مربوط به حدفاصل رودخانه‌های کورا در جمهوری آذربایجان و رودخانه سفیدرود در ایران بوده است. ولی در طی ۲۵ سال گذشته و پس از رهاکرد انبوه بچه ماهیان سفید در تمامی سواحل ایرانی دریای خزر، پراکنش آن نسبت به گذشته با تغییراتی مواجه بوده و تراکم آن در سواحل استان‌های مازندران و گلستان نیز بیشتر گردیده است.
بطورکلی می‌توان گفت که بیشترین تراکم ذخایر و صید ماهی سفید در حوزه سواحل ایرانی دریای خزر می‌باشد. پراکنش ماهی سفید در طول سال و نسبت به تغییرات فصول و دمای آب با تغییراتی توام بوده بطوری‌که در اوایل فصل زمستان به دلیل برودت بیشتر آب در سواحل استان گیلان نسبت به سواحل استان مازندران، ماهی سفید تا حدودی مهاجرت بیشتری به سمت مناطق شرقی و گرم‌تر این استان داشته و بطور کلی به سمت عمیق‌تر دریا مهاجرت کرده و از ساحل دور میشود. ولی با نزدیک شدن فصل بهار و آمادگی ماهی سفید برای تخم‌ریزی، از اسفند ماه هر سال حضور ماهی سفید در مناطق ساحلی بیشتر گردیده و در فروردین ماه به اوج خود می‌رسد. در گذشته تالاب انزلی و تالاب قزل آغاج (در جهموری آذربایجان) از محل‌های مهم تخم‌ریزی ماهی سفید محسوب می‌شدند ولی در حال حاضر این دو تالاب اهمیت سابق خود را از دست داده و به ندرت پذیرای مولدین ماهی سفید برای تخم‌ریزی هستند.
نویسنده: ابراهیم حسینی